25
Moylarning bo’yovchi moddalarini quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin:
1) Ishlab chiqarish jarayonida urug’lardan moylarga o’tuvchi; 2).
Ishlab
chiqarish jarayonida bo’yovchi moddalarni kimyoviy o’zgarishlari natijasida hosil
bo’lgan mahsulotlar; 3). Moyli urug’larning rangsiz moddalaridan hosil bo’lib,
ishlab chiqarish jarayonidagi kimyoviy o’zgarishlar natijasida turli hil rang oluvchi
moddalar, masalan xromogenlar va boshqalar.
Xlorofill
Xlorofill ko’pchilik o’simlik moylari tarkibida uchraydi:
raps moyi, xantal
(горчица) moyi, kanop moyi, zaytun moylari va boshqalarda.
Bu – yashil rangli mumsimon modda bo’lib, suvda erimaydi, lekin suv bilan
kolloid eritma hosil qiladi. Xlorofill tarkibida suvi bo’lgan o’simliklarning
yashil
qismlaridan spirt,aseton va petroley efiri bilan ajratib olinadi.
Yashil pigment ikki bir-biriga yaqin pigmentlardan: ko’kroq-yashil xlorofill
A—C
55
H
72
O
55
N
4
Мg (molekulyar og’irligi 893) va xlorofill B—C
55
H
70
O
6
N
4
Mg
(molekulyar og’irligi 907) dan iborat.
O’simliklar yashil qismida A xlorofil B xlarofillga qaraganda 3 marta ko’p
uchraydi.
A va B xlorofillar tarkibida piroll kompleksi bo’lgan xlorofillid kislotasi vabir
atomli to’yinmagan spirt-fitol (C
20
H
40
O) dan hosil bo’lgan murakkab efirdan
iboratdir.
Karotin - to’q-mis-qizil rangli kristall modda. U,
uch xil izomer shakllarda
uchraydi. Karotin izomerlari turli xil ranglarga ega. Masalan: -karotin kristallari -
olov rang qizil yaltiroq Bo’lib, -karotin- siyoh Rangli metallarga xos yaltirash
bilan, va nihoyat, - karotin- to’q- qizil rangga ega.
Sof karotinni hidi yo’q.
Deyarli suvda erimaydi, lekin yog’ va ko’pchilik
organik erituvchilarda: benzin, petroley efiri, dietil efirida va boshqa yog’
erituvchilarida eriydi.
Ko’pchilik organik erituvchilardagi karotinning konsentrlangan eritmasi olov
rang-qizil tusga ega. Bo’yalish darajasikarotin molekulasi tarkibidagi 11ta yonma-
26
yon joylashgan qo’shbog’li polimetil xromoforning mavjudligi bilan izohlanadi.
Xlorofillar kabi karotinoidlar ham erituvchidan
kukunsimon mineral
adsorbentlar yuzasiga adsorbsiyalanish qobiliyatiga ega.
