§. Otilish (1avvora)ga qarshi uskunalar jamlamasi
NEFT VA GAZLARNI OTILISH (FAVVORA)DAN SAQLASH USKUNALARI
Otilishga qarshi bo‘lgan uskunalar quduq ustini yoki yuzasini germetik saqlash maqsadida, ya'ni ochiq favvoralardan va burg‘ilash vaqtida hosil bo‘ladigan grifon, otishlarni tekshirish- da, sinashda va quduqni o‘zlashtirishda ishlatiladi.
Favvora hosil bo‘lishining asosiy sabablaridan biri qatlam bosimining burg‘ilash suyuqligining ustun bosimidan yuqori bo‘lishidir.
Qatlam bosimi har 10 metrda taxminan 0,1 mPa ga ortadi, lekin shunday qatlamlar mavjud bo‘lib, ular o‘zgaruvchan (ano- mal) past bosimli yoki anomal yuqori bosimli qatlamlar bo‘lishi mumkin.
Ochiq favvoralar va otilishlar xizmat ko‘rsatayotgan shaxsga xavf tug‘diradi va atrof-muhit ifloslanishini hamda yong‘in sodir bo‘lishini keltirib chiqaradi. huning uchun favvoraga qarshi uskunalar ishonchli va doim yuqori darajada tayyor holatda turishi lozim.
Favvoraning oldini olish uchun quyidagi texnologik jarayon (operatsiya)lar bajarilgan bo‘lishi lozim:
muftali mustahkamlovchi quvurlar va qulf birikmali burg‘i- lash quvurlari aylanishga o‘tishda ularni tortib olish sharoitiga ega bo‘lish;
qatlamga qarshi bosim hosil qilib, yopiq sirkulatsiya hosil qilish;
qatlamga burg‘ilash suyuqligini burg‘ilash nasoslari bilan haydash.
Favvoraga qarshi moslashtirilgan uskunalar tarkibiga quyida- gilar kiradi:
Preventorlar;
Krestovina;
Preventor ustiga o‘rnatiladigan katushka;
87
Kengaytirilgan (ajraladigan) metall nov.
Burg‘ilash suyuqligi tarkibida neft, gaz hosil bo‘lganda boshqarish qulay bo‘lishi uchun preventor va manifoldlarni boshqarish stansiyasi mavjud.
Neft, gazlarni otilishdan saqlovchi uskuna quduq usti bilan burg‘ilash minorasining poli ostida joylashadi. Neft-gaz sanoati- da xavfsizlikni saqlash uchun favvoraga qarshi uskuna qidiruv maydonlarini burg‘ilashda, gaz-kondensatli va gazli konlarda hamda anomal yuqori qatlam bosimli quduqlarda o‘rnatilishi shart.
Quduq yuzasi konduktori va oraliq tizmalarni sementlanib bo‘lgandan keyin, preventor bilan jihozlanadi.
Favvoraga qarshi uskunalarning germetik va mustahkamligini quduq ustiga joylashtirilgandan keyin tekshirib ko‘riladi.
Mustahkamlikka sinayotganda sinov bosimi P ruxsat etilgan ishchi bosim Pish ga qarab aniqlanadi:
P = 2Pish.
Preventorlarning o‘tish oralig‘i diametri 300 mm (13,7795 duym) dan yuqori bo‘lgan va ishchi bosimi 70 MPa dan yuqori bo‘lgan preventorlar uchun mo‘ljallangan.
Plashkali preventorlar
Germetiklikka sinash uchun favvoraga qarshi uskunalarning boshqarish pulti quduqdan 10 metr (32,81 fut) masofadan kam bo‘lmasligi, yordamchi boshqaruv pulti burg‘ilovchining oldida joy- lashgan bo‘lishi kerak. Quduq yuzasini germetik saqlash uchun plashkali (32-rasm), universal va aylanuvchi preventorlar ishlatiladi. Bu preventorlar quduqda burg‘ilash quvurlari bo‘lgan va bo‘lmagan holda quduqni germetik saqlash uchun mo‘ljallangan (28-jadval).
28- jadval
Plashkali preventorlar haqida ma'lumot
Turi va kat- taligi
|
O‘tish teshigining
diametri, mm
|
Ishchi bosim, MPa
|
Himoya quvurining
diametri, mm
|
Balandligi, mm
|
Og‘irligi, kg
|
MMF 180×200
|
180
|
21
|
33—114
|
310
|
700
|
MMF 180×350
|
180
|
35
|
33—127
|
350
|
750
|
MMF 180×700
|
180
|
70
|
33—127
|
400
|
1000
|
MMF 230×350
|
230
|
35
|
33—168
|
350
|
900
|
88
davomi
MMF 230×700
|
230
|
70
|
33—168
|
430
|
1500
|
MMF 280×210
|
280
|
21
|
33—168
|
430
|
1000
|
MMF 280×350
|
280
|
35
|
48—219
|
500
|
1400
|
MMF 280×700
|
280
|
70
|
48—219
|
550
|
1700
|
MMF 350×210
|
350
|
21
|
114—219
|
450
|
1500
|
MMF 350×350
|
350
|
35
|
60—273
|
500
|
1700
|
MMF 350×700
|
350
|
70
|
60—273
|
600
|
3000
|
MMF 425×140
|
425
|
14
|
60—340
|
450
|
1300
|
MMF 425×210
|
425
|
21
|
60—340
|
500
|
1800
|
MMF 520×140
|
520
|
14
|
60—425
|
590
|
2100
|
MMF 520×210
|
520
|
21
|
60—425
|
640
|
2400
|
I z o h: bu yerda preventorning qisqartmasi MMF—180 quyidagicha o‘qiladi: MM — preventor plashkali, F — gidravlik, 180 — o‘tish diametri, 200 MPa bosimga chidaydi.
S2-rasm. Plashkali preventor.
89
UNIVERSAL PREVENTORLAR
Bu preventorlar quduqda burg‘ilash quvurlari bo‘lgan va bo‘lmagan holda hamda agar quduqda burg‘ilash tizmalari mavjud bo‘lsa, germetik saqlagan holda burg‘ilash quvurlarini tortib olishga mo‘ljallangan (33-rasm). Universal preventor quduq yuzasini germetik saqlayotganda predmetning diamet- ri va shaklidan qat'iy nazar quduqni germetik saqlab turish qobiliyatiga ega.
SS-rasm. Universal preventor.
Universal preventorlarning ayrim ko‘rsatkichlari haqida ma'- lumot bilan 29-jadval yoki adabiyotlar orqali tanishishingiz mumkin.
90
29-jadval
Turi va kattaligi
|
O‘tish teshigining diametri, mm
|
Ishchi bosim, MPa
|
Himoya quvuri diametri, mm
|
Balandligi, mm
|
Og‘irligi, kg
|
MY1—180×210
|
180
|
21
|
127
|
830
|
1300
|
MY 1—180×350
|
180
|
35
|
127
|
970
|
2000
|
MY 1—180×70
|
180
|
70
|
127
|
1200
|
6000
|
MY 1—230×350
|
230
|
35
|
146
|
1170
|
3300
|
MY 1—230×700
|
230
|
70
|
146
|
1500
|
9500
|
MY 1—280×210
|
280
|
21
|
194
|
1050
|
2700
|
MY 1—280×350
|
280
|
35
|
194
|
1270
|
4000
|
MY 1—280×700
|
280
|
70
|
194
|
1700
|
1300
|
MY 1—350×210
|
350
|
21
|
273
|
1200
|
4400
|
MY 1—350×350
|
350
|
35
|
273
|
1430
|
8000
|
MY 1—350×700
|
350
|
70
|
273
|
1900
|
18000
|
MY 1—425×140
|
425
|
14
|
340
|
1300
|
6200
|
MY 1—425×210
|
425
|
21
|
340
|
1420
|
8200
|
MY 1—520×210
|
520
|
21
|
426
|
1700
|
15000
|
Universal preventordagi zichlovchi manjetlarning o‘rtacha ish- dan chiqish vaqti belgilangan.
Quduqda bosim 10 MPa bo‘lgan vaqtda universal preventor- dan 2000 metrgacha bo‘lgan burg‘ilash quvurlarini germetik saqlangan holda ko‘tarib chiqarish mumkin. Hozirgi kunda barcha neft va gaz quduqlarini burg‘ilashda universal preventor boshqa preventorlar bilan birgalikda ishlatiladi.
AYLANTIRUVCHI PREVENTORLAR
Bunday preventorlar quduq yuzasi germetik saqlangan holda, quduq yuzasi bilan burg‘ilash tizmalari orasidagi halqa oralig‘ini germetik saqlash va tushirib-ko‘tarish hamda aylanish sharoiti bilan ta'minlash vazifasini bajaradi. Ular, asosan, anomal bo- simlar mavjud joylarda va gidrostatik bosim o‘zgaruvchan quduqlarda ishlatiladi. Ushbu preventorlar qatlamni sinashda va
91
bir xil bosimda ushlab turishda ishlatiladi. Aylantiruvchi preventorlar bilan qazish ishlari amalga oshirilsa, mahsuldor qatlamlarning ifloslanishi kam sodir bo‘ladi.
Burg‘ilash quduqlarini qazishda aylantiruvchi preventorlar (34-rasm) dan tashqari plashkali preventorlar ham keng qo‘lla- nilishini yuqorida aytib o‘tgan edik.
S4-rasm. Aylantiruvchi preventor.
BURG¹ILASH NASOSIDAN KELGAN TARMOQ
O‘tish oralig‘i 180—680 mm va ishchi bosim 14—105 MPa da 1 va 2 OQU (otishga qarshi uskuna) lar quduq mustahkamlovchi quvurlar diametri 127—500 mm uchun ko‘p hollarda qo‘llaniladi (35-rasm). 1 va 4-sxemada OQU lar chuqur oraliqli qatlamlarning ishchi bosimi 35—70 MPa va quvurlar diametri 127—346 mm gacha jihozlangan.
Misol uchun 2-sxemada o‘tish oralig‘i diametri 350 mm, ishchi bosim 70 MPa bo‘lsa, bunda GO T 13862-80 normasiga muvofiq OP2-350×70 holida yoziladi.
92
S5- rasm. Otishga qarshi uskunalar (OQU) ulanish sxemasining ko‘rinishi:
1 — yordamchi pult; 2 — gidravlik boshqarish stansiyasi; S — tarqatish novi; 4 — flanesli katushka; 5 — universal preventor; 6 — plashkali preventor; 7 — tarqatish va tiqinli tashqariga chiqaruvchi manometrli qurilma; 8 — qo‘l bilan boshqariladigan surgi; 9 — qo‘l bilan boshqariladigan drossel; 10 — chiqarish kamerali turkum qurilma; 11 — separator; 12 — gidravlik boshqariladigan surgi; 1S — yuz krestovinasi; 14 — teskari klapan; 15 — flanes; 16 — gidravlik drossel boshqarish pulti; 17 — kran; 18 — krestovina; 19 — ququq usti.
I — blok drossel; II — gazni yoqish sistemasi; III — tozalash sistemasi; 1V — to‘g‘ri chiqarish (preventorni chiqarib yuborish); V — drossel liniya VI — quduq yuzasi; VII — o‘chirish liniyasi.
xemadagi 1—3 ga universal preventorga qo‘shimcha plashkaga almashtirish ruxsat etiladi.
93
Preventorlarning o‘lchami va teshiklarining diametri ochila- yotgan qatlamdan kutilayotgan bosim va burg‘ilashdagi burg‘i hamda quvurlar diametriga qarab tanlanadi.
OQU larning ko‘rsatkichi va tarkibi 30-jadvalda keltirilgan.
S0 -jadval
tvol o‘tish qismida shartli
|
Ishchi bosim, mPa
|
Namunaviy sxema
|
Plashkadagi yuk, kN
|
OQUning o‘tishida truba-
ning eng katta diametri
|
tvol qismining balandligi, n.m, sxemadagiga muvofiq
|
1
|
2
|
3
|
4
|
Kolonna og‘irligi
|
Ta'siri
|
1
|
2
|
3
|
4
|
180
|
35
|
+
|
+
|
|
|
1000
|
500
|
127
|
2,9
|
3,8
|
—
|
—
|
|
70
|
|
+
|
+
|
|
1600
|
800
|
127
|
—
|
4,7
|
4,9
|
—
|
230
|
35
|
|
+
|
+
|
|
1250
|
600
|
146
|
—
|
4,4
|
4,5
|
—
|
|
70
|
|
+
|
+
|
+
|
2000
|
1250
|
146
|
—
|
4,8
|
5,0
|
5,0
|
280
|
21
|
+
|
+
|
|
|
2000
|
1000
|
194
|
2,9
|
3,7
|
—
|
—
|
|
35
|
+
|
+
|
+
|
+
|
2000
|
1000
|
194
|
3,6
|
4,8
|
5,0
|
5,0
|
|
70
|
|
|
+
|
+
|
2500
|
2000
|
194
|
—
|
—
|
5,8
|
5,8
|
|
105
|
+
|
+
|
|
|
2500
|
2000
|
194
|
—
|
—
|
6,7
|
0,7
|
350
|
21
|
+
|
+
|
|
|
1600
|
1250
|
273
|
3,4
|
4,5
|
—
|
—
|
|
35
|
+
|
+
|
+
|
+
|
2500
|
1600
|
273
|
3,7
|
4,7
|
4,8
|
4,8
|
|
70
|
|
|
+
|
+
|
2800
|
2000
|
273
|
—
|
—
|
0,5
|
6,5
|
425
|
21
|
+
|
+
|
|
|
2000
|
1600
|
346
|
3,7
|
5,0
|
—
|
—
|
|
35
|
+
|
+
|
+
|
+
|
2800
|
1600
|
346
|
—
|
5,0
|
5,8
|
5,8
|
540
|
14
|
+
|
+
|
|
|
1250
|
1000
|
426
|
3,0
|
5,9
|
—
|
—
|
|
21
|
+
|
+
|
|
|
2000
|
1600
|
426
|
4,1
|
5,4
|
—
|
—
|
68
|
14
|
+
|
|
|
|
2500
|
2000
|
560
|
4,0
|
—
|
—
|
—
|
94
NAZORAT SAVOLLARI
Otilishga qarshi uskunalarning vazifasi nimalardan iborat?
Plashkali preventorlarning tuzilishi va vazifasini tushuntirib bering.
Universal preventorlarning tuzilishi va vazifalarini tushuntirib bering.
Aylantiruvchi preventorlar qanday ishlaydi?
Qanday holatlarda favvora sodir bo‘ladi?
Chuqurlik oshgan sari qatlam bosimi qanday o‘zgarib boradi?
Favvoralarning oldini olish uchun qanday choralar ko‘riladi?
Favvoraga qarshi moslashtirilgan uskunalar tarkibiga nimalar kiradi?
Favvoraga qarshi uskunalarning boshqarish pulti qayerda joylashgan bo‘ladi?
Otilishga qarshi uskunalar sxemasini chizib, tushuntirib bering.
|
