§. Burg¹ilashda aylanma sistema (sirkulatsiya) va uni tashkil etgan uskunalar
Neftgaz quduqlarini burg‘ilashda, asosan, yer ostidagi tog‘ jins- larini yer yuzasiga olib chiqish maqsadida biror-bir turdagi yuvuv- chi suyuqliklarni ishlatish kerak. Ular yer ostidan yer yuzasigacha ma'lum qonuniyatlar va jarayonlarga ega holda ishlatiladi. Neftgaz quduqlarining barcha turlari yopiq va yarim yopiq bosim ostida aylanma harakat orqali qaziladi.
Aylanma harakatda ishtirok etuvchi mexanizm va qurilmalar quyidagi ketma-ketlikda ish bajarishiga qarab joylashtiriladi.
Nasos — tayyorlangan suyuqliklarni kerakli bosim ostida uzatadi.
Manifold — quvurlar biriktirilgan bo‘lib, u tik quvurga uza- tib beradi.
Tik quvur — suyuqlikni manifolddan burg‘ilash shlangiga uzatib beradi.
Burg‘ilash shlangi (ushbu qism haqida yuqorida to‘xtalib o‘tganmiz).
Vertlyug — suyuqlikni burg‘ilash shlangidan kvadrat (yo‘nal- tiruvchi) quvurgacha uzatadi.
Kvadrat, burg‘ilash quvuri, og‘irlashtirilgan yoki yengillash- tirilgan burg‘ilash quvurlar va burg‘i. Bu yerda shuni ta'kidlab o‘tish kerakki, agar yer osti turbobur orqali qazilayotgan bo‘lsa, unda turboburda yuk hosil qilinadi.
Turbobur burg‘i va unga ta'sir etuvchi suyuqlikka bog‘liq.
Quduq tanasi va burg‘ilash quvurining tashqi diametriga- cha bo‘lgan oraliq.
Halqa orti va otishga qarshi uskunalar oraliqlari.
Nov — to‘rtburchak yoki aylananing yarim ko‘rinishli holatidagi ariq.
Tebranma g‘alvir — u suyuqlikni yirik tog‘ jinslaridan toza- laydi.
Qum ajratkich — quduq ostini burg‘ilangan qum va qum tarkibli jinslaridan tozalaydi.
Chang tozalagich — burg‘ilash eritmasini kichik zarra- chali, keraksiz qattiq va suyuq zarrachalardan tozalaydi.
Gaz ajratkich — suyuqliklar bilan yer ostidan qo‘shilib chiqadigan har xil gazlardan tozalaydi.
Gil qorgich yoki suyuqlik tayyorlovchi qurilma.
Tozalagich va tayyorlovchi qo‘shimcha qurilmalar aylan- ma sistemada vaqti-vaqti bilan ishtirok etib turadi.
60
Yuqorida sanab o‘tilgan aylanma harakatning ishtirokchilari ikki guruh va uch bosqichdan tashkil topgan.
rasm. Aylanma sistemaning texnologik ko‘rinishi:
I — haydovchi, II — so‘ruvchi, III — oquvchi, IV — havo yo‘llari.
1 — ITK, ITX; 2 — xomashyo saroyi; S — disperator; 4 — gidroelekr qorgich; 5 — lyuk (tozalash rezervuari); 6 — rezervuar va nasos uchun blok; 7 — nasos qabul qiluvchi sig‘im; 8 — mexanik qorgich; 9 — sig‘im; 10 — tenglashtirgich; 11 — elektr gidrotsiklonli qurilma; 12 — chiqish bloki; 1S — sentrifuga; 14 — chang tozalagich; 15 — markazdan qochma (shlam) nasos; 16 — kichik to‘rli tebranma g‘alvir; 17 — gidravlik aralashtirgich; 18 — mexanik aralashtirgich;
19 — ventil nasos; 20 — eritmani nazorat qilish (o‘lchash); 21 — suyuqlikni quduqqa quyuvchi markazdan qochma nasos; 22 — qum ajratkich; 2S — tindirgich; 24 — panel; 25 — degazator (gazdan ajratkich); 26 — ikkinchi tebranma g‘alvir; 27 — burg‘ilash kolonkasi; 28 — nov; 29 — gaz separator; S0 — uzatish
manifoldi; S1 — sarfni o‘lchovchi asbob.
Ushbu holatda uzatilayotgan suyuqliklar gaz suyuqlikli yoki suyuq suspenziyadan tashkil topgan. Uchinchi bosqichda esa yuqoridagi ikki bosqich ham qisman bo‘lsa-da ishtirok etadi:
Yuqori bosim ostida bo‘lib, u laminar rejimda 1—7 ni tashkil etadi.
ust harakatda bo‘lib, 8—14 turbulent rejimga bo‘ysunadi.
Tayyorlash va ortiqcha suyuqliklarni saqlash 15, 16, 17- holatlarda ko‘rsatilgan.
Ushbu bo‘limlar to‘g‘risida nazariy tomondan burg‘ilash erit- masi, quduqlarni burg‘ilash, neftgaz quduqlarini burg‘ilash, tam- ponaj suspenziyasi kabi fanlari orqali chuqurroq ma'lumot olishingiz mumkin. Fan orqali ushbu uskunalarning texnikasi, texnik holati o‘lchami va har birining texnik tavsifi bilan tanishib chiqamiz va yuqoridagi fanlar bilan bog‘liq holda yanada tushunishingiz oson bo‘ladi.
61
Aylanma harakatda ishtirok etuvchi uskunalar bilan birma- bir tanishib chiqamiz. Nasos bundan mustasno, chunki nasoslar bilan keyingi darslarda chuqurroq tanishib chiqamiz.
TEBRANMA G¹ALVIR
Burg‘ilash eritmalarini tozalash usullaridan biri silkinib ishlov- chi mexanizm bo‘lib, u tebranma g‘alvirdir (bибpocитo). Tozalash tebranma g‘alvir to‘rlari teshigining o‘lchamiga bog‘liq bo‘ladi. Tebranma g‘alvirga dvigatel o‘rnatilgan bo‘lib, dvigatelga tasma orqali to‘r o‘rnatilgan romni harakatga keltiradi va ushbu harakat orqali suyuqlikdagi katta shlamlar to‘rdan silkinish bilan omborga tushadi. Kerakli suyuqlik to‘rlar orqali novga tushib, tozalanish- ning keyingi bosqichida davom etadi. G‘alvirga o‘rnatiladigan to‘rlar 0,16×0,16; 0,2×0,2; 0,25×,25; 0,4×0,4; 0,9×0,9 mm larda
ishlab chiqariladi va o‘rnatiladi. Qazilayotgan tog‘ jinslarining fizik, mexanik xossasiga bog‘liq holda tebranma g‘alvir romiga kerakli o‘lchamda o‘lchanib to‘r o‘rnatiladi. Ba'zi hollarda to‘rlar qavat-qavat qilib ham o‘rnatilishi mumkin.
Tebranma g‘alvirning umumiy ko‘rinishi 18-rasmda keltirilgan.
rasm. Tebranma g‘alvirning tuzilish sxemasi.
62
BC-1 turdagi tebranma g‘alvirning texnik ko‘rsatkichlari 20- jadvalda keltirilgan.
Burg‘ilash suyuqligidan tog‘ jinsini suv orqali tozalash, 0,16×0,1260-jadval
|
Tozalash tezligi, V; m3/s
|
0,038
|
Elak yuzasi m2 bo‘lganda to‘rning eni mm ga to‘g‘ri keladi, 1000
|
1,8
|
3000
|
2,67
|
Tozalanayotgan zarrachaning eng kam o‘lchovi, mm
|
0,16
|
Ishlatishdagi elektr quvvati, kW
|
3000
|
3,5 mm amplituda silkinish chastotasi, min
|
1130
|
Moylash turi
|
iatim 201
|
O‘lchami
|
3×1,85×1,64
|
Og‘irligi, kg
|
2162
|
ПГ—50 QUM AJRATKICH
Qum ajratkich tebranma g‘alvirdan so‘ng o‘rnatiladigan toza- lash qurilmasi bo‘lib, tozalash o‘lchovi va ishlash prinsipi boshqa bo‘lib joylashtirilishi ham qiyindir. Qum ajratkich normal suyuqliklarda o‘lchami 0,08—0,1 mm dan katta bo‘lgan, qazilganda ajralgan suyuqlikdagi keraksiz zarralarni tozalashda qo‘llaniladi.
rasm. MГ—50 qum ajratkich:
63
1 — quyiluvchi kollektor; 2 — gidrotsiklon; S — payvandlangan rom; 4 — keraksiz tog‘ jinslarini yig‘uvchi joy; 5 — umumiy kollektor; 6 — uzatkich; 7 — keraksiz tog‘ jinslarini chiqaruvchi joy.
21-jadval
ПГ—50 qum ajratkichining texnik ko¹rsatkichlari
O‘zidan eritmani o‘tkazish qobiliyati, l/s (tozalangan eritma hisobida)
|
50
|
Gidrotsiklon oldidagi bosim, MPa eng yuqorisi
|
0,3
|
Kami
|
0,2
|
Tozalangan zarrachalarning o‘lchami, mm, 100 %
|
0,08
|
90%
|
|
Gidrotsiklon soni, dona
|
4
|
O‘lchami; m
|
1,31×0,7×1,25
|
Og‘irligi, t
|
0,26
|
CHANG TOZALAGICH
Chang tozalagichning tozalash usuli qum ajratkich kabi prin- sipda bo‘lib, lekin tozalash o‘lchami biroz kichik va uning tozalash tarmog‘i keyin o‘rnatiladi.
rasm. ИГ—45 chang tozalagich:
64
1 — quyiluvchi kollektor; 2 — gidrotsiklonlar; S — payvandlangan rom; 4 — keraksiz tog‘ jinslarini yig‘uvchi joy; 5 — umumiy kollektor; 6 — uzatkich; 7 — chiqindi chiqaruvchi quvur.
22-jadval
ИГ—45 chang tozalagichning texnik ko¹rsatkichlari
Tozalash qobiliyati, l/s
|
45
|
Ichki bosim, mm
|
0,2—0,3
|
2,6 g/sm3 zichlikka ega bo‘lgan zarrachaning 90% miqdordagi o‘lchovi, mm
|
0,05
|
uyuqlikning yo‘qotilishi, %
|
3,0
|
Gidrotsiklonning ichki diametri, mm
|
75
|
Gidrotsiklon soni, dona
|
16
|
O‘lchami, m
|
2,46×0,95×1,5
|
Og‘irligi, t
|
0,33
|
Qum ajratkich va chang ajratkichlar, asosan, gidrotsiklonlar bilan jihozlangan bo‘ladi.
Gidrotsiklonning ishlashi katta aylanma harakat hisobida bo‘lib, eritmani undagi tog‘ jinslari zarrachalaridan tozalaydi.
Gidrotsiklonlarning tozalash qobiliyatini aniqlovchi formula- lar mavjud bo‘lib, ulardan ayrimlari quyida keltirilgan. M. h. Vartapetova formulas i:
Qg r1dyudq Ds
Pv ,
q
bu yerda: Qg — gidrotsiklonning o‘tkazish qobiliyati, l/s; r1— 0,12
yu
tajriba koeffitsiyenti; d
va d
— yuvuvchi va quyiluvchi nasadkalar
diametri, mm; Ds — gidrotsiklon diametri, mm; Pv — gidrotsik- longa kiruvchi bosim, mPa.
A. I. Povarov a formulas i:
k
do DsTq ,
2 dsh 4 Pv
q s
bu yerda: k 2 = 0,5 — tajriba koeffitsiyenti; d o va d sh — shlamli va oquvchi nasadkalar diametrlari, mm; T q — suyuqlik tarkibidagi qumning miqdori; ρ q va ρ s — suyuqliklardagi qattiq va suyuq faza- larning zichligi, g/sm 3.
NAZORAT SAVOLLARI
5— Burg‘ilash mashinalari va uskunalari 65
Qanday uskunalarda gidrotsiklon ishlatiladi?
Uning tozalash sistemasidagi roli.
Qum va chang ajratkichlarning bir-biridan farqi.
10-§. Burg¹ilash suyuqliklarini tayyorlash uchun mexanik va gidravlik qorishtirgichlar
MEXANIK VA GIDRAVLIK QORISHTIRGICHLAR TURLARI
Qorishtirgich — burg‘ilash gilli eritmalarini tayyorlashga mo‘ljallangan qurilma. Uning mexanik, gidravlik, bug‘li, bir val- li, ikki valli va boshqa turlari mavjud.
Burg‘ilash eritmalarini tayyorlashda mexanik va gidravlik qorishtirgichlar keng qo‘llaniladi. Asosan, burg‘ilash maydonla- rida ikki valli qorishtirgichli mexanik qurilmadan foydalaniladi. Burg‘ilash eritmalari og‘irlashtiruvchi suvli va kimyoviy reagent eritmalarni tayyorlashda keng qo‘llaniladi.
Gilli qorishtirgichning texnik tasnifi 23-jadvalda keltirilgan.
2S-jadval
Parametrlar
|
Gilli qorishtirgich turlari
|
FMM2—4
|
MF2—4
|
Baraban sig‘imi, m3
|
4
|
4
|
Vallar soni
|
2
|
2
|
Valning aylanish tezligi, ayl/min
|
70
|
95
|
Dvigatel quvvati, kW
|
21,5
|
21,5
|
Unumdorligi, m3/s
|
2—4
|
2—4
|
Og‘irligi, kg
|
3900
|
3565
|
Burg‘ilash eritmasi ketma-ket yoki uzluksiz gilli qorishtirgichda tayyorlanadi. hunday gilli qorishtirgich asboblarining nomi FOQ—3 va FOQ—7 — frezerli-oqimli qorishtirgichlar deb yuritiladi. 21-rasmda FOQ—7 qorishtirgich tasvirlangan.
Burg‘ilash eritmasini ketma-ket tayyorlashda gilli qorishtirgichga suv quyilib ishga tushiriladi, undan keyin gil tash- lanadi. Har 45—55 minutdan so‘ng eritmaning qovushqoqligi tekshirilib boriladi.
Gilli qorishtirgichning qovushqoqligi o‘z me'yor holatiga yetganda gilli qorishtirgich to‘xtatiladi va lyuk pastki qismi ochilib,
66
tayyor bo‘lgan eritma qabul qiluvchi sig‘imga quyuladi. Keyin xuddi shu sikl qaytarilaveradi.
Eritmani uzluksiz tayyorlashda esa gilli qorishtirgichning chetki tomoniga eritma sathiga qadar naychali quvur payvandlanadi. Gilli qorishtirgich ichiga lyuk orqali uzluksiz gil solinib turiladi, qorishtirgichning pastki qismidan esa suv uzatiladi. Tayyor gilli eritmalar yuqorigi naychali quvurlar orqali uzluksiz tarnov siste- masiga va undan qabul qilish rezervuariga tushadi. Uzatuvchi nay- chali quvurdan chiqayotgan eritmaning qovushqoqlik me'yorini e'tiborga olgan holda suv va gilning lyukka tushishi nazorat qilinadi va har doim ishchi tomonidan boshqarib boriladi.
rasm. ФCM(FOQ)—7 frezerli-oqimli qorishtirgich:
1 — dispergirli riflenli plita; 2 — parrakli rotor; S — gorizontal val; 4 — lotok; 5 — qaytaruvchi to‘siq; 6 — eritmalar chiqadigan panjara; 7 — parraklar; 8 — bort; 9, 1S
— sharnirlar; 10 — tayyor bo‘lgan mahsulotni qabul qiluvchi bunker; 11 — siljuvchi
67
to‘siq; 12 — teshik naychali quvur; 14 — saqlovchi plita; 15 — almashinuvchi shtif;
16 — tartiblovchi planka; 17 — tutgich; 18 — rezinali qistirma; 19 — ko‘tarma qopqoq; 20 — tutgich qopqog‘ini yopish va ochish mexanizmi; 21 — rama.
Gilli kukunli eritmani tayyorlashda GDQ—1 — gidravlik qorishtirgichdan (FДC — Fидpocmecитeль ЭжekтopнoFo типa) keng foydalaniladi (uning ko‘rinishi 22-rasmda tasvirlangan). Ku- kunli eritma quyadigan asbob (voronka) (1), eritmani qorish- tiradigan kamera (4) uchligi (5) bilan (2) sig‘im va umumiy payvandlangan rom 2—6 MPa bosim ostida suv yoki gilli eritma kamerada qorishtiriladi. Gilli eritma va suv qorishtirgich kame- rasiga 20—60 kg/sm3 bosimda uzatiladi.
Gillarni va kukunlarni maxsus mashinalarda, poyezdlarda yoki vertolyotlarda tashib manzilga keltiriladi va maxsus eritma tay- yorlaydigan blok (ETB)lardan foydalaniladi. ETBning sxemasi 23-rasmda keltirilgan. U kukunsimon materiallardan tayyorlangan og‘irlashtirilgan burg‘ilash eritmalarini saqlashga mo‘ljallangan. ETBdan yana suyuq kimyoviy reagentlarni, har xil kukunsimon komponentlarni va sementli eritmalarini tayyorlashda foydalanish mumkin.
Bundan tashqari, gidravlik usulda gilli eritmalar uchun qorgichlarning bir necha turi mavjud bo‘lib, ularning ayrimlarini keltirib o‘tamiz.
68
rasm. ГДC—1 gidravlik qorishtirgich.
2S-rasm. Burg‘ilash eritmalarini tayyorlaydigan ETB qurilmasi:
Konteyner usulida materiallarni olib kelish: I — vertolyot;
II — avtotsementashigich; III — traktor; 1 — ETBga kukunni uzatuvchi nasos;
2 — ETB; S — gidroqorishtirgich.
ETB yagona bir tashishga qulay blokdan tuzilgan. Uning tas- viri 24-rasmda berilgan. Uning romiga ikki silindrli teleskop sig‘imli idish mahkamlangan. Bu idish umumiy pastki poydevor- ga ega bo‘lib, unga idishning qo‘zg‘almas qismi (5) va yuqorigi qo‘zg‘aluvchi qismi (S) o‘rnatilgan. Idishning ikkala qismi rezina to‘qimali materiallar bilan tig‘izlanib, bir-biriga ulangan.
ig‘imli qurilmaning qo‘zg‘aluvchan qismi filtr (2); qayd qiluvchi uskuna, lyuk, og‘ir quvur (4) bilan jihozlangan. Qurilmaning qo‘zg‘almaydigan (5) qismi esa (8) pnevmatik us- kunaga ulangan bo‘lib, pnevmatik (8) yuk tushiruvchi uskuna quyidagilardan tuzilgan: aeratsiyali uskuna (7), pnevmatik ejek- tor va yon tomonga buraladigan shiber; bu yerda kukunsimon materialni siquvchi havo kompressor yordamida qo‘shimcha aeratsiyalaydi va gidroaralashtirgich (11)ga jo‘natadi.
Pnevmatik yuk tushiruvchi qurilma va gidroaralashtirgichlar
yordamida og‘ir burg‘ilash eritmalarini tayyorlashda ham
69
ishlatiladi. Og‘irlashtiruvchi burg‘ilash eritmalarini tayyorlash quyidagicha amalga oshiriladi: kameraga kukun solinadi — eritma suyuq yoki quyuq bo‘lishi mumkin, buriladigan shiber orqali tartibga solinadi. Gidroaralashtirgichga gilli burg‘ilash eritmalarini tayyorlash vaqtida burg‘ilash nasosi orqali suv quyiladi, gilni og‘irlashtirishda gilli qorishmalar tashlanadi. ETBni neft va gaz quduqlarini sementlashda sement eritmasini tayyorlashda ham qo‘llashadi. ig‘imga sement solinadi va aralashtiriladi.
rasm. ETBning yagona tashishga qulay bloki:
1 — sim to‘siq; 2 — havo matoli filtr; S — sig‘imning qo‘zg‘aluvchan qismi; 4 — yuk quvur uzatgich; 5 — sig‘imning qo‘zg‘almas qismi; 6 — zinapoya; 7 — ko‘pik so‘ndirish aeratsiyali moslama; 8 — pnevmatik yuk tushiruvchi moslama; 9 — rama; 10 — ulovchi shlang; 11 — gidroaralashtirgich.
YUVISH SUYUQLIKLARNI YEMIRILGAN JINSLARDAN (SHLAMLARDAN) TOZALASH
70
Quduqdan yer yuziga chiqqan gilli eritmalarni qayta tozalab ishlatish mumkin. Buning uchun yuqoriga chiqqan gilli eritma- lar yemirilgan jins bo‘lakcha (shlam) lardan tozalanadi. Tozalash ikki usulda: gidravlik va maxsus mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi. Gidravlik usul bilan tozalashda gilli eritmalar mustaqil ravishda shlamlardan tozalanadi.
burg‘ilash eritmalarini gidravlik usulda tozalas h: buning uchun qazilgan tog‘ jinslari yuqoriga chiqqandan so‘ng maxsus bir necha omborlar qaziladi, ombordan suyuqlik oqib o‘tadi, natijada katta shlamli tog‘ jinslari omborga cho‘kib qoladi, suyuq eritmalar ketma-ket tozalanadi. Har bir ombor sig‘imi 30—40 m3 ni tashkil etadi. Qayta tozalangan eritmalar quduqqa uzatiladi. Bunday tozalagichlardan biri burg‘ilash eritmalarini novli tozalash bo‘lib, uning ko‘rinishi 25-rasmda tasvirlangan.
rasm. Novli tozalash qurilmasi:
1 — burg‘ilash joyi; 2 — suyuqliklarni qabul qiluvchi ombor; S — shlamni tushiruvchi quvurlar; 4 — kengligi 500 mm bo‘lgan ko‘prikchalar;
5 — yo‘naltiruvchi quvurlar.
Novlar metallardan yoki yog‘ochlardan tayyorlanadi. Nov- ning balandligi 40—60 sm, kengligi 60—70 sm, uzunligi 50—60 metrga teng, ular bir yoki ikki qatorli sistemadan iborat bo‘lishi mumkin.
71
maxsu s mexanizmla r yordamid a tozalas h: burg‘ilash eritmalarini quyidagi mexanizmlar orqali tozalash mumkin: tebranma g‘alvir va gidrotsiklon. Hozirgi kunda CB—1 va CB-2 tebranma g‘alvirlar keng qo‘llaniladi. Tebranma g‘alvir ko‘rinishi 26-rasmda tasvirlangan.
Tebranma g‘alvir maxsus dvigatel orqali ramani harakatga keltiradi. Bu harakat ta'sirida quduqdan chiqqan suyuqlik katta shlamlar to‘rida silkinishi orqali tozalanib omborga tushiri- ladi.
Tozalangan suyuqlik to‘rlar orqali novga tushib, tozalanish davom etiladi va tozalangan eritma quduqqa qayta haydaladi. Gid- rotsiklon orqali bajariladigan ishlarni qum yoki chang ajratgichlar deb ham yuritiladi.
rasm. CB—k tebranma g‘alvir.
Gidrotsiklonning ishlashi katta aylanma kuch hisobiga baja- riladi va eritmalar tog‘ jinsi zarrachalaridan tozalanadi. Quduqdan chiqayotgan burg‘ilash eritmalari tangensial naychali quvur orqali gidrotsiklonga tushadi. Katta shlamlar pastga cho‘kib teshikcha orqali chiqarilib yuboriladi. Tozalangan burg‘ilash eritmalari naycha orqali novga yoki sig‘im idish tindirgichga yuboriladi.
uyuqlikning oqib kirish tezligini oshirish uchun suyuqlik kiruv- chi teshikchani siqibroq ishlanadi. Normal ishlash uchun gid-
72
rotsiklon bosimi 0,2—0,5 MPa da saqlab turiladi. Gidrotsiklon tasviri 27-rasmda ko‘rsatilgan.
Ko‘pincha gaz quduqlarida gazlashtirish ishlari amalga oshi- riladi.
rasm. Gidrotsiklonning umumiy ko‘rinishi.
Barcha tozalovchi qurilmalar bitta sirkulyatsion sistema ( )ga, uskunalar bilan birgalikda yoki alohida, joylashtirilgan bo‘ladi. 28-rasmda gidrotsiklon tozalash sistemasi (GT ) ko‘rsa- tilgan.
Quduqdan chiqayotgan shlamli eritma aralashmasi (1) nov orqali (2) tebranma g‘alvirga yo‘naladi, bu yerda tozalangan quyqa chapga joylashgan katta sig‘imga tushadi va (9) da toza- lanadi. hu bo‘limdan shlamli (7) nasos yordamida bir to‘sqichli
(8) orqali tozalangan eritma keyingi ingichka tozalagich orqali gidrotsiklonga tushadi. (6) saroyda so‘ruvchi markaziy nasos orqali o‘tayotgan shlamlarni tozalashda yordam beradigan bir to‘sqichli (5) moslamalari o‘rnatilgan. Oxirigacha tozalangan eritma quyuvchi gidrotsiklon quvuridan keyin, ikki to‘sqichli
(4) o‘tish moslamasi orqali ishlab turuvchi burg‘ilash nasosi yordamida kichik sig‘imli blokka tushadi. Burg‘ilash nasosi yor-
73
damida jo‘natilayotgan suyuqlik to‘g‘ridan to‘g‘ri (11) sig‘imga oqib keladi.
Tozalangan eritma eng oxirgi sig‘imga kelib tushadi va erit- masi qazilayotgan neft va gaz qudug‘iga uzatiladi. Agar nasos
rasm. Gidrotsiklon tozalash sistemasi (GTS)ning prinsipial sxemasi:
1 — nov; 2 — tebranma g‘alvir CB—2; S — gidrotsiklon; 4 — ikki to‘siqli moslama; 5 — o‘tkazgichli bir to‘siqli moslama; 6 — tozalash saroyi bloki; 7 — bir to‘siqli shlam nasosi; 8 — bir to‘siqli moslama; 9 — (V=30 m3) blokli sig‘im;
10 — (V=30 m3) diafragmali sig‘im; 11 — sig‘im.
orqali uzatilayotgan shlam va gidrotsiklon uzatuvchi burg‘ilash nasosidan yuqori bo‘lsa, ortiqcha tozalangan va tozalanmagan aralashmali burg‘ilash eritma (10) diafragma orqali orqaga qayta sig‘im blokka tozalash uchun uzatiladi. huning uchun bunday har bir burg‘ilash moslama burg‘ilash eritmasini tozalashga mo‘ljallangan bo‘ladi. hunday uskunalardan biri «Ypaлmam 5D» va «Ypaлmam 6E» 29-rasmda tasvirlangan.
YUVUVCHI SUYUQLIKLAR DEGAZATSIYASI (GAZSIZLANTIRISH)
Gilli eritmadan ajralib chiquvchi har qanday gazning paydo bo‘lishi ichki kuchlarning o‘zaro ta'sirida ro‘y beradi. Eritmada degazatsiya hosil qilish uchun ichki o‘zaro ta'sir kuchlarini, struk- turasini parchalash va imkoni boricha boshlang‘ich oquvchanligini kamaytirish kerak. Gilli eritmalarning degazatsiyasi yuqorida qayd etilgan barcha holatlarda tog‘ jinslari bo‘laklaridan tozalash paytida ro‘y berishi mumkin.
Gilli eritmani omborlarda tozalashda kichik effekt degazatsi- yasi ro‘y berishi mumkin. Nov7l4i sistemada eritmadan gazlarni
tozalash yaxshi natija beradi, ya'ni suyuqlikning novda hara- katlanayotgan vaqtda strukturalarining buzilishi, eritmalarning har xil to‘siqlardan o‘tishi jarayonida degazatsiya hodisasi ro‘y beradi. Degazatsiya ko‘rsatkichi novli sistemadagi qovushqoq eritma- larida yetarli emas. Gazlarning ayrim pufak qismi sistemada qolib ketadi va quduqqa yana qaytishi mumkin, natijada eritmada gaz- larning paydo bo‘lish holati oshib boradi. Eritmadan gazlarni to- zalashning asosiy usullaridan biri vibratsion tebranma g‘alvirdir. Ayrim hollarda quduqda kuchli gazlashtirilgan yuqori qovushqoqli eritma paydo bo‘lsa, bunda gilli eritmalarni
tozalashda maxsus moslamalar qo‘llaniladi.
YUVUVCHI SUYUQLIKLARNI TANLASH TURI
Ko‘p yillik tajribalar natijasiga ko‘ra quduqlarni to‘g‘ri qazish, asosan, yuvuvchi suyuqliklarning sifatiga bog‘liq. huning uchun burg‘ilashdan oldin burg‘ilash eritmasining turi va xossalari har xil intervallar uchun aniqlanadi. Geologik-texnik sharoitlari o‘xshash, ayrim maydonlar va bir guruh maydonlar uchun gilli eritmalarning texnologik reglamenti ishlab chiqiladi.
rasm. «Ypaлмaш 5ДZ va «Ypaлмaш 6EZGTS kompanovkasining sxemasi: 1 — gidrotsiklon; 2 — (V = 30 m3) blok sig‘imi; S — (V = 30 m3) yarim silindrsimon buriluvchi sig‘im; 4 — (V = 30 m3) yarim silindrsimon sig‘im; 5 — nov; 6 — gidrotsiklonli
75
nov; 7 — shlam nasosi; 8 — tozalash saroy bloki; 9 — CB—2 tebranma g‘alvir;
10 — ustun; 11 — oraliq quvuri; 12 — sig‘imni ulovchi shtutser; 1S — shlam uchun ombor; 14 — burg‘ilash nasosi; 15 — quduq.
Burg‘ilash eritmasining texnologik reglamenti quyidagicha: burg‘ilanayotgan intervaldagi jinslarning litologik holati, quduq konstruksiyasi, kutilayotgan intervaldagi asoratlar, tavsiya qilingan yuvish suyuqliklarining turlari, materiallar va reagent- lar, suyuqliklarni tayyorlash va kimyoviy ishlov berish, bularning har bir metr intervaldagi sarfini planli ravishda tahlil qilish.
Burg‘ilash eritmalarining texnologik reglamenti qidiruv va texnologik tayanch quduqlarning natijalariga asoslangan holda tuziladi.
Burg‘ilash suyuqliklari uch holatda:
ilmiy tekshirish xonalarida;
burg‘ilash maydonlarida;
d) maxsus zavodlar va bo‘limlarda har xil hajmda va texno- logik parametrlarda tayyorlanadi.
Burg‘ilash suyuqliklarini tayyorlash texnologik jarayoni TQ
— suyuqliklarni tayyorlovchi qurilmalar orqali boshqariladi.
TQ—70, TQ—40 qurilmalarining texnologik tizimi kom- pleks holda bo‘lib, ularga kiruvchi uskunalar, texnik moslama- lar, gidroejektorli aralashtirgich, yuklanadigan moslama, sirkulatsiya tizmasiga kiruvchi gidravlik mexanik aralashtirgich, dispergator, nasoslar va hajmiy moslamali asbob-anjomlardan tashkil topgan.
24-jadval
Suyuqlik tayyorlovchi qurilmaning texnik ko¹rsatkichlari
Ko‘rsatkichlar
|
Birligi
|
Turi
|
TQ—70
|
TQ—40
|
Suyuqlik tayyorlash qobiliyati
|
m3/s
|
100
|
60
|
O‘rta gilmoyali suyuqlik og‘irlashtirilgan
|
|
50—100
|
30—60
|
Tayyorlovchi suyuqliklarning zichligi;
|
|
1,05—1,08
|
Bintonit gilmoya;
|
g/sm3
|
1,02—1,3
|
Mahalliy gilmoya, og‘irlashtirilgan
|
|
1,3—2,3
|
Mahsulot turi (ashyo silos) 76
|
|
maqsadli
|
Ashyo hajmi
|
|
35
|
20
|
davomi
Qurilmada ashyo soni
|
dona
|
2
|
2
|
Ashyoni ortish usuli
|
|
pnevmatik
|
Aralashtiruvchi anjom
|
|
gidroejektor
|
Ejektorga kiruvchi suyuqlik bosimi
|
MPa
|
2—2,5
|
Qurilma o‘lchami
|
|
|
|
Uzunlik
|
|
6300
|
7500
|
Eni
|
mm
|
3300
|
2800
|
Ishchi balandlik
|
|
8000
|
7200
|
Yuklanish balandligi
|
|
8000
|
4000
|
Ishchi balandlik
|
mm
|
8000
|
7200
|
Yuklanishdagi balandlik
|
mm
|
8000
|
4000
|
NAZORAT SAVOLLARI
Tozalash uskunasining texnik ko‘rsatkichlarini aytib bering.
Tozalash uskunalari tayyorlash uskunalaridan qanday farq qiladi?
Tebranma g‘alvirli tozalashdan siklonli tozalashning farqi qanday?
11-§. Nasos
NASOSLAR VA GIDRODVIGATELLAR
Nasoslar va gidrodvigatellar gidromashinalarning shunday turlariga kiradigan, ularda suyuqlik energiya qabul qilinib oluv- chi yoki energiya bilan ta'minlovchi ish jismi vazifasini bajara- di. Bunda gidromashinaning ish qobiliyati u orqali o‘tgan suyuqlik energiyasining o‘zgarish miqdoriga bog‘liq. huning uchun, kuchlar talabiga qarab, gidromashinalarni suyuqlik bilan ko‘proq yoki kamroq miqdorda energiya almashadigan qilib quriladi va ular o‘zining turli parametrlarining katta-kichikligi va qanday chegarada o‘zgartirish mumkinligiga qarab, ishlab chiqarishning tegishli sohalarida foydalaniladi. Nasoslar suyuqliklarga energiya beruvchi mashinalar turiga kiradi va odatda, suv, neft, benzin, kerosin, turli moylar va boshqa suyuqliklarni chuqurlikdan tortish, ular yordamida boshqa jismlarni ko‘chirish, tashish uchun ishlatiladi. Bunda suyuqliklar
77
nasos orqali o‘tganda ularning energiyasi ortadi. Bu energiya yordamida suyuqlik ta'sirida kerakli ishlarni bajarish mumkin bo‘ladi. Nasoslar suyuqlikka bergan energiyasiga yoki o‘zidan qancha suyuqlik o‘tkaza olishiga qarab turli guruhlarga bo‘linadi va bajargan vazifasini qaysi usulda amalga oshirishiga qarab turlicha nomlanadi. Nasoslarning ba'zi turlaridan suyuqlik yoki gazni boshqa joyga ko‘chirish yo‘li bilan siyraklanish hosil qilish uchun foydalaniladi. Bunday nasoslarda suyuqlikka energiya be- rish kabi asosiy vazifadan ko‘ra vakuum hosil qilish xossasi muhim bo‘lib, ular vakuum nasoslar deyiladi.
NASOSLARNING GURUHLARI
Umuman, nasoslar turli guruhlarda bo‘lib, ularning tuzilishi turli ko‘rsatkichlari, parametrlari, suyuqlikka energiya berish usuli va boshqa holatlariga qarab guruhlarga bo‘linadi. Nasoslarning eng ko‘p tarqalgan usullarini ishlash prinsipiga qarab ketma- ketlikka ajratamiz. Nasoslar ikki katta guruhga bo‘linadi: 1 — kurakli va 2 — hajmiy nasoslar. Bu nasoslarning ish prinsipi deyarli barcha nasoslarni o‘z ichiga oladi, lekin bir qancha texnik me'yor va talablarga rioya qilinishi talab etiladi.
Nasoslarning bundan tashqari bir necha turdagi konstruksi- yalari mavjud.
Neftgaz quduqlarini qazish chuqurligi ortib borgan sari nasoslarning quvvati va ularga qo‘yiladigan talablar ham ortib boradi.
Har bir nasosda so‘rish uchun maksimum bosim saqlovchi klapanlar nasoslarning qobiliyatini belgilaydi. Nasosning ishlashi quyidagi tenglikka asoslangan:
PQ = const,
bu yerda: P — so‘ruvchi bosim; Q — ish unumdorligi.
Nasoslarning samaradorligi shundaki, ularning ish unumdor- ligi quduqning chuqurligi ortib borgani bilan suyuqlikni yetkazib berish qobiliyati susaymasligi kerak.
Hozirgi neftgaz quduqlarini burg‘ilashda ishlatiladigan nasos- lar konstruksiyasi yuqoridagi vaziyatlarni to‘liq ta'minlay olmay- di, chunki P va Q ning munosabati porshen diametri va uning qadam soniga bog‘liq holda o‘zgaradi. Burg‘ilash jarayonida P va Q 6—8 marta va undan ham ko‘p o‘zgarishi mumkin. Ikki va undan
78
ortiq nasoslarni ishlatganda xarakteri, texnik holati va ish unum- dorligi xuddi bir nasos ishlaganidek samaradorlikni ta'minlashi kerak. Nasoslarni har bir burg‘ilash maydonidan tez va oson ko‘chirish qulay va kamxarj bo‘lishi kerak. Nasoslarning ishlashida quyidagi kattaliklar asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi; to‘xtovsiz ishlashi, mustahkamligi va davriyligi, hajmiy massasi oz bo‘lishi, ish xara- jati, tayyorlashda materiallarning kamligi, kichik va o‘rta ta'mir-
lash va ishlatish oson bo‘lishi va h.k.
Yuqoridagi ko‘rsatkichlarni keng ko‘lamda tajribalar yo‘li bilan bir necha ishlab chiqarish va ilmiy institutlar o‘rgangan, shulardan biri Rossiyaning Krasnodar ilmiy-tekshirish tadqiqot institutidir.
NASOSLARNING ISHLASH TARTIBI
Nasoslar suyuqlikning so‘rilishi va haydashi porshen yoki plunjerning silindrda ilgarilanma-qaytma harakatiga asoslangan (30-rasm). Bunda porshen (S) yoki plunjer (S) tarkibida shtok
bo‘lgan krivoship-shatunli mexanizm (1) yordamida harakat qiladi. Porshen (plunjer) silindr ichida qaytma (orqaga) harakat qilganida uni oldidagi ish bo‘lmasining hajmi ortib, siyraklashish hosil bo‘ladi. Bu siyraklashish ma'lum bir chegaraga yetganida ish bo‘lmasidagi bosim bilan tirgak klapan (7) ostidagi xrapo- vikda bo‘lgan bosim orasidagi farq so‘rish klapani (4) ni ochadi va suyuqlik so‘rish trubasi (6) orqali ish bo‘lmasiga kiradi. o‘rish jarayoni porshen (plunjer) o‘zining eng chekka so‘rish chegara- siga yetguncha davom etadi. Bunda so‘rish trubasidagi siyrakla- nish so‘rish klapani oldiga joylashtirilgan vakuummetr yordamida o‘lchanadi. Ta'minlovchi idishdagi suyuqlik sathidan nasos si- lindrining eng yuqori sathigacha bo‘lgan balandlik so‘rish balandligi — hs deyiladi.
o‘rish balandligi chegaraviy so‘rish balandligi hs dan katta bo‘lmasligi kerak. Porshen (plunjer) ilgarilanma (oldiga)
harakat qilganda esa ish bo‘lmasidagi bosim ortib so‘rish kla- pani yopiladi. Bo‘lmadagi bosim ortishida davom etib
haydashga yetarli bosim Px ga yetganida haydash klapani ochilib, suyuqlik haydash trubasi (9) ga o‘ta boshlaydi.
uyuqlikni haydash porshen harakati eng chekka haydash che- garasiga yetgunicha davom etadi.
79
S0-rasm. Shatun mexanizmlari.
Ushbu holatda bir tarafga so‘rish va ikkinchi tomonga haydash davom etadi. Burg‘ilash nasoslarida (31-rasm) prujinali klapanlar tarelkali konstruksiyaga ega. Nasoslarda gidravlik zarba sodir bo‘ladi. Gidravlik zarbalar hodisasi deformatsiya- lanuvchi oraliq kam siqiluvchi suyuqlikning tezligi yoki bosimi keskin o‘zgarishida hosil bo‘ladigan tebranma harakatdan iboratdir. Bu hodisa tez sodir bo‘lib, bosimning keskin ortishi va kamayishi bilan tavsiflanadi. Quvurlardagi gidravlik zarbani birinchi marta N. E. Jukovskiy nazariy asoslagan va tajribada tekshirib ko‘rgan (1899-y.) va «O Fидpabлиueckom yдape» nomli asarida bundan yuz yil oldin e'lon qilgan. Ushbu zarbalarning ta'sirini susaytirish turli usullar bilan amalga oshirilib kelinmoqda. Neft va gaz quduqlarini burg‘ilashda nasoslarda havo kompensatorlar orqali gidravlik zarbaning oldi olinadi.
80
NASOSLAR NAZARIYASI
Idishdagi suyuqlikning bosimini P0 deb belgilasak, uning por- shen so‘rishini Ps, suyuqlikning solishtirma og‘irligini ρ bilan belgilasak, so‘rish jarayonidagi bosim farqi sodir etilish quyidagicha bo‘ladi:
(P0—Ps)/ρ,
bu yerda: P0 — atmosfera bosimi; idishdagi suyuqlikning sathi vertikal oralig‘idagi masofani so‘rish balandligi — h0 deb ifodalaymiz.
Bosimlar farqi so‘rilayotgan trubkadagi gidravlik yo‘qotish hg so‘rish deyiladi, so‘rish yo‘li suyuqlikning inersiya kuchi hi va suyuqlik harakatining o‘zgaruvchan tezligiga bog‘liq.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda so‘rish holatini quyidagicha yozish mumkin:
(P0 — Ps)/ρ=h0 + hg + hi.
S1-rasm. Burg‘ilash nasosi:
1 — so‘ruvchi kollektor; 2 — so‘ruvchi klapan; S — korobka klapanining qopqog‘i; 4 — uzatuvchi klapan; 5 — uzatuvchi kollektor; 6 — silindrli vtulka; 7 — shtok; 8 — tez almashtiriladigan xomut; 9 — kontrshtok; 10 — polzun; 11 — shatun; 12 — nasos staninasi; 1S — transmissiya vali; 14 — o‘zakli val;
15 — kompensator.
6— Burg‘ilash mashinalari va uskunalari 81
Atmosfera bosimi P0 dengiz sathining balandligiga bog‘liq, qabul idishidagi suyuqlik sathi so‘rish klapanidan baland bo‘lsa (h0<0), suyuqlik quduqdan oqish sathi pastda, so‘rilish joy yuqorida bo‘lgan holatda idishdagi suyuqlik to‘laroq yoki to‘la bo‘lishi kerak.
Agar P0 bosim so‘riladigan suyuqlikning bug‘lanish tarangligi kichik bo‘lsa, nasosning asosiy ishlash normasi buziladi.
25-jadval
Har xil balandliklarda atmos1era bosimi
Dengiz sathi, m
|
0
|
300
|
500
|
1000
|
1500
|
Atmosfera bosimi, atm
|
10,23
|
9,9
|
9,7
|
9,2
|
8,6
|
Bug‘ning tarangligi harorat va suyuqlik turiga bog‘liq. Ozar- bayjon neftgaz ilmiy tekshirish instituti tomonidan suv va burg‘ilash suyuqliklarining bug‘dan tarang holatini har xil haro- ratda tekshirilgan ko‘rsatkichlari 26-jadvalda keltirilgan.
26-jadval
uv bug‘i tarangligi, t/m2
|
harorat, ˚C
|
10
|
20
|
30
|
40
|
50
|
100
|
uv
|
0,12
|
0,24
|
0,43
|
0,75
|
1,25
|
10,33
|
Burg‘ilash suyuqligi
|
0,18
|
0,32
|
0,55
|
0,90
|
1,4
|
—
|
HAYDASH
Bosim ostida porshenning haydash qobiliyati quyidagicha ifodalanadi:
Pn/ρ =P0/ρ + hh + hg + hi,
bu yerda: P0/ρ — atmosferada aylanma harakat (sirkulatsiya) ning so‘ngida yuvuvchi suyuqlikning bosimi, MPa; hh — haydash bosimi, MPa; hg va hi — haydash yo‘nalishda inersiya kuchi va gidravlik yo‘qotish.
82
Haydash inersiyasi gidravlik yo‘qotishdan ancha katta bo‘ladi va so‘rilish liniyasidan haydash liniyasi uzun bo‘lib, suyuqlikning haydalish diametri esa so‘rilishdan kichik bo‘ladi.
NASOSLAR KAVITATSIYASI
Porshen harakatlanib ish bajarayotganda ba'zi qismlarida, asosan, kirish qismida, absolut bosim suyuqlikning to‘yingan bug‘lari bosimidan kamayib ketishi mumkin. Natijada suyuqlik oqimida pufakchalar paydo bo‘lib, ular porshendan chiqishga yaqinlashgan sari, bosim ortgani sababli, pufakchalar erib suyuq holga keladi. hunday holatlar natijasida pufakchalar egallagan bo‘shliq birdan yopilishidan kichik gidravlik zarba hosil bo‘ladi. Bitta pufakchaning yopilishidan hosil bo‘lgan zarba kichik bo‘lsa ham, bunday pufakchalar soni juda ko‘p bo‘lgani uchun porshenga va nasos korpusiga katta zarar keltiradi. Kavitatsiyaning asosiy zararlaridan biri uning kuchayib ketishi natijasida nasos moslamalari ishlash tartibining buzilishiga olib keladi. Bunda so‘rilish tomonidagi vakuumni, chiqishidagi bosimni, sarf bo‘layotgan quvvatni ko‘rsatuvchi asboblarning strelkasi ko‘rsatishini «yo‘qotib», betartib harakat qila boshlaydi va nasos suyuqlikni deyarli tortmay qo‘yadi. Tashqaridan kavitatsiya hodisasi o‘ziga xos shovqin paydo bo‘lishi, nasosning va unga tutashgan trub- kalarning tebranishi bilan tavsiflanadi. Ikkinchi xil zarar — kavitatsiya kuchaygan joylarda metallning yemirilishidir. Ko‘p hollarda kavitatsiya hodisasi, asosan, birinchi bosqich bo‘ladi. Tekshirishlar kavitatsiya hodisasiga asosiy sabab mexanik ef- fektlar ekanligini, Gallerning tekshirishlari zarba chastotasi 2500 Gs ga, zarba kuchi 300 atm (29,4×10 n/m2) ga teng ekanligini ko‘rsatadi. (Galler qo‘llagan datchikning qabul qiluvchi qismi yuzi 1,5 mm ga teng bo‘lgan.)
Nasoslarning harakati va gidravlik holati bir qancha adabiyotlarda chuqurroq va kengroq tarzda bayon qilingan.
Nasosning vaqt davomida uzatilayotgan suyuqligining miqdori uning unumdorligi deyiladi. Nasoslarning unumdorligi amaliy va nazariy bo‘ladi. Nazariy Q — bu nasosning suyuqlik uzatishi geo- metrik yo‘llar bilan aniqlanadi. Ayrim burg‘ilash nasoslarining texnik tavsifi 27-jadvalda keltirilgan.
83
27-jadval
Ko‘rsatkichi
|
Birligi
|
БpH—1
|
HБT—600
|
YH БT—11
|
Nasosning quvvati
|
kW
|
365
|
600
|
1180
|
Foydali quvvat
|
kW
|
330
|
540
|
1060
|
Porshenlar soni
|
dona
|
2
|
3
|
3
|
Ishchi kamera soni
|
dona
|
2
|
1
|
1
|
Qadamlar soni
|
dona
|
72
|
135
|
125
|
Porshen qadami
|
mm
|
300
|
250
|
290
|
Vtulka diametri, eng katta, eng
|
mm
|
34,8 10,4
|
42,9 19,1
|
46
|
kichigi
|
|
|
|
28,8
|
Nasosdan chiqayotgan bosim, eng kattasi
|
MPa
|
20,98
|
2511,3
|
4024
|
Porshen shtoki diametri
|
mm
|
65
|
65
|
60
|
Transmissiya valining maksimum aylanish chastotasi
|
ayl/min
|
330
|
425
|
566
|
Uzatishda kirishish soni
|
dona
|
4,15
|
3.15
|
4,53
|
edlo klapanining o‘tish teshigining diametri
|
mm
|
|
|
|
so‘ruvchi
|
—
|
200
|
200
|
230
|
haydovchi
|
—
|
95
|
95
|
100
|
Nasosning o‘lchami, uzunligi
|
mm
|
4160
|
4460
|
5550
|
Nasosning eni
|
mm
|
2430
|
2720
|
5400
|
hkifi bilan birgalikdagi nasosning og‘irligi
|
t
|
13,2
|
19
|
23,5
|
Eslatm a: YHБT yozuv bunday talqin etiladi: Y — harfi Ypaлmam zavo- di, H — nasos, БT — burg‘ilash texnikasi.
Nasosning ko‘rsatkichini quyidagi kattaliklar orqali aniqlash osonroq. Qn — nasosning nazariy unumdorligi, l/s; F — qirqim (kesma) maydoni, dm2; S — porshen qadamining uzunligi, dm;
G — porshen harakatining o‘rtacha tezligi; n — krivoship valining aylanish soni, daqiqa; D — porshen diametri, dm; d — shtok diametri, dm; ƒ — shtok maydoni, dm2.
PORSHENNING O¹RTACHA TEZLIGI
Nasoslar porshenlari harakatining o‘rtacha tezligini aniqlash lozim bo‘lsa, u quyidagicha aniqlanadi:
G = 2·S·n/60.
Ikki tomonlama harakatli nasoslarning haydashida trubopri- vodlarda porshen qadami chapga va o‘ngga harakatlanadi; shunda
84
biz birinchi holatda hajmni porshen bilan birgalikda FS, ikkinchi holatda:
(P—ƒ) ·S ni topamiz.
Bir marta krivoship valining aylanishida ushbu suyuqlik tusha boshlaydi:
FS + (F — ƒ)S=(2F — ƒ)S.
Nazariy vaqt Q ikki tomonlama harakatda:
Qn= (2F — ƒ)Sn/60.
Ikki harakatli nasoslarda 2-silindrda:
Qn = 2(2F — ƒ)Sn/60 = (2F — ƒ)Sn/30.
Uch silindrli nasoslarda:
Qn = (2F — ƒ)Sn/20.
Yuqoridagi formulalar ba'zida diametr orqali ham aniqlanishi mumkin.
Ikki silindrli nasoslar uchun:
Q = n(2D2 — d2)Sn/120.
Uch silindrli nasoslar uchun:
Q = n(2D — d)Sn/80.
Hozirda, barcha burg‘ilash nasoslarida klapanlar zamonaviy bo‘lmagani uchun so‘ruvchi va haydovchi klapanlarning amaliy unumdorligidan (Q) nazariy unumdorligi ancha katta. Bundan tashqari, salniklar mustahkam bo‘lmaganligi sababli, suyuqliklarning oqishi kuzatiladi. Boshqa sabablarga ko‘ra, Q na-
n
zariy va Q amaliy bir-biridan farq qiladi. huning uchun to‘ldirish
koeffitsiyentini kiritamiz:
Qa(aniq)= aQn.
a = 0,85 — 0,95 oralig‘ida olinadi. Nasosning quvvatini hisoblash:
N=10QfP/75 yn yoki N = 10QfP/102 yn,
bu yerda: P — bosim, kg/sm2; yn — nasosning FIK. Nasosning silindr vtulkasi diametri, ikki silindr uchun:
85
D 12,1Qf d 2 .
S na 2
Nasos silindr vtulkasining diametri, uch silindr uchun:
D 12,73Qf d 2 .
S na 2
Burg‘ilash nasosining foydali ish koeffitsiyenti (FIK).
Nasoslarning to‘liq FIK quyidagicha aniqlanadi:
y= A1·ym·yg,
bu yerda: A1 — bekorchi oqib ketuvchi suyuqliklar koeffitsiyenti; ym — mexanik FIK bo‘lib, nasos mexanizmlarida mexanik yo‘qotish hisobga olinadi; yg — gidravlik FIK bo‘lib, nasoslarda gidravlik yo‘qotish hisobga olinadi.
To‘liq FIK bu foydali Nn va nasosga uzatish dvigatellari quvvatiga bog‘liq:
Ng ;
N Q ƒ H
a Qm H
a Qm P ,
Nn g
75 75 75
bu yerda: ρ — haydalanayotgan suyuqlikning solishtirma og‘irligi;
ƒ
H — nasos tazyiqining tuzilishi; Q — nasosning aniq unumdorligi.
To‘lish koeffitsiyenti klapanning ochilish yoki yopilishi- ga, suyuqlikning ishtirokiga, gaz yoki havoning oqishiga bog‘- liq bo‘lib, klapanlarni mahkam yopilganligiga e'tibor berilishi kerak.
a, a1 d2 — koeffitsiyentlar bir-biri bilan quyidagicha bog‘liq- likda bo‘ladi:
a = a1d2.
Nasoslar ishlayotganda burg‘ilash suyuqligi zichligi ρ= 1,2— 1,4 g/sm3 bo‘lsa, to‘lish koeffitsiyenti 0,9 ga, agar 1,9—2,1 zichlikda bo‘lsa, 0,8 ga tengdir. Mo‘ljal koeffitsiyenti a1 — hisob ishlarida 0,97—0,98 deb qabul qilingan. Yuqori bosimli nasoslarga burg‘ilash nasoslari kiradi va gidravlik sarf boshqa nasoslarga nis- batan tazyiq bir qancha yuqori bo‘ladi. Gidravlik FIK yuqori ko‘rsatkichga ega. Ushbu holatlarda gidravlik FIK ym= 0,995 ga teng. Mexanik FIK — nasos mexanizmlari hamma zvenolari- ning FIK bo‘lib, u ym = 0,810—0,845 ga teng.
86
NAZORAT SAVOLLARI
Nasos turlarini sanab o‘ting.
Nasoslarning FIl qanday o‘rganiladi?
Mexanik FIl gidravlik FIl dan qanday farq qiladi?
|
