OT ning Server qismi – umumiy foydalanish uchun
mahalliy resurslar va xizmarlarni taqdim etish vositalari;
OT ning Mijoz qismi – masofadagi
resurslar va
xizmatlardan foydalanishga ruhsat so‘rash vositalari;
OT ning Transport vositalari - bu kompyuterlar o‘rtasida
xabarlarni uzatishni ta’minlovchi kommunikatsiya tizimlari bilan
birgalikda ishlovchi vositalar.
Tarmoq orqali xabarlarni uzatishda kompyuterning o‘zaro
ishlash qoidalari Ethernet, Token Ring, IP, IPX va boshqalar kabi
aloqa protokollaridan foydalaniladi. Ikkita
kompyuter tarmoq orqali
xabar almashish imkoniyatiga ega bo‘lishi uchun ularning operatsion
tizimlari ba’zi bir keng tarqalgan aloqa protokollar to‘plamini qo‘llab-
quvvatlashlari kerak.
Tarmoq xizmatlari va servislari
Tarmoq orqali ma’lum bir kompyuter resursiga kirishni
ta’minlaydigan operatsion tizimning server va mijoz qismlarining
majmuiga tarmoq xizmatlari deb nomlanadi. Tarmoq xizmatlari
tarmoq foydalanuvchilariga bir qator xizmatlarni taqdim etadi.
Masalan, fayl xizmatlarining aksariyati foydalanuvchi yoki dastur
so‘roviga binoan quyidagi amallarni bajarishi (xizmatlarni taqdim
qilishi) mumkin:
fayllarni yaratish, o‘chirish, nusxalash, qayta
nomlash (nomini o‘zgartirish) va hokazolar. Tarmoq xizmatlari ba’zan
tarmoq servislari deb ataladi (inglizcha, service).
Servis – buxizmatlardan foydalanuvchilar va xizmatlarni taqdim
etuvchilar o‘rtasidagi interfeys.
Har bir xizmat tarmoq resurslarining ma’lum bir turi va/yoki
ushbu resurslarga kirishning o‘ziga xos usuli bilan bog‘liq. Masalan,
chop etish xizmati tarmoq foydalanuvchilariga umumiy tarmoq
printerlariga kirishni ta’minlaydi va chop etish xizmatini taqdim etadi,
pochta xizmati esa tarmoq ma’lumot resurslariga elektron xatlarga
kirishni ta’minlaydi. Resurslarga kirish usuli har xil, masalan,
masofadan
kirish
xizmati
-
bu
kompyuter
tarmog‘ining
foydalanuvchilariga kommutatsiyalangan
telefon kanallari orqali
barcha resurslarga kirishni ta’minlaydi. Printer kabi ma’lum bir
resursga masofadan kirish huquqiga ega bo‘lish uchun, masofadan
kirish xizmati chop etish xizmati bilan aloqa qiladi. Tarmoq xizmatlari
orasida biz oddiy foydalanuvchilarga emas, balki, tarmoq ma’murlari
uchun yo‘naltirilgan xizmatlarni ajratib ko‘rsatishimiz mumkin.
Bunday xizmatlar tarmoqning ishlashini tashkil qilish uchun
mo‘ljallangan. Masalan, markazlashtirilgan ma’lumotnoma xizmati
yoki katalog xizmati tarmoq foydalanuvchilari ma’lumotlar bazasini,
uning barcha dasturiy va qurilma komponentlarini (komponentlarini)
saqlash uchun mo‘ljallangan. Ma’murga xizmat ko‘rsatadigan tarmoq
xizmatlarining boshqa misollariga tarmoqni boshqarish va tahlil qilish
imkonini beruvchi tarmoqni boshqarish xizmati kiradi,
uning
vazifalari, xususan, parolni tekshirish bilan mantiqiy kirish
protsedurasini bajarish, zaxira va arxivlash xizmatini o‘z ichiga olishi
mumkin. Tarmoq xizmatlari mijoz-server tizimlari tomonidan amalga
oshiriladi. Har qanday tarmoq xizmatini amalga oshirishda so‘rov
manbai (mijoz) va so‘rovni bajaruvchi (server) tabiiy ravishda paydo
bo‘ladi, shuning uchun har qanday tarmoq xizmatida ikkita
nosimmetrik qism mavjud - mijoz va server. Odatda, server o‘z
resurslarini mijozga beradi va mijoz ulardan foydalanadi. Shuni
ta’kidlash kerakki, tarmoq xizmati ma’lum bir xizmatni taqdim
etganda, resurslardan nafaqat server, balki mijoz ham foydalanadi.
Mijoz o‘z resurslarining katta qismini (disk maydoni, protsessor vaqti
va boshqalar) tarmoq xizmatini ta’minlash uchun sarflashi mumkin.
Masalan, pochta xizmatini
amalga oshirayotganda, ma’lumotlar
bazasining lokal nusxasi, uning keng qamrovli yozishmalarini
mijozning diskida saqlash mumkin. Bunday holda, mijoz turli xil
formatlarda, shu jumladan,
murakkab multimediya, xabarlar yozish
paytida juda ko‘p ishlarni amalga oshiradi, manzillar kitobini
saqlashni qo‘llab-quvvatlaydi va qo‘shimcha yordamchi vazifalarni
bajaradi. Mijoz va server o‘rtasidagi farq shundaki,
tarmoq
xizmatining tashabbuskori har doim mijoz bo‘lib,
server har doim
so‘rovlarni kutish rejimida bo‘ladi. Masalan, pochta serveri pochtani
foydalanuvchi kompyuteriga faqat pochta mijozidan so‘rov kelib
tushganda yetkazib beradi. Odatda, mijoz va server qismlari
o‘rtasidagi o‘zaro aloqa standartlashtirilgan, shuning uchun bitta
turdagi server har xil turdagi mijozlar
bilan ishlash uchun
mo‘ljallangan bo‘lishi mumkin. Buning yagona sharti shundaki,
mijozlar va server umumiy standart aloqa protokollarini qo‘llab-
quvvatlashlari kerak.
