6-Amaliyot
MAVZU: Ergonomikada estetiktalablar
REJA
1 Masshtab haqida ma'lumot;
2 Simmetriya va asimmetriya;
3 Mutanosiblik va moslik .
Inson faoliyatining eng murakkab talabi estetik talab hisoblanadi va mehnat jarayonida o'z o'rnini oxirgi damda namoyon qiladi. Hajmli-fazoviv majmua (kompleks) buvumlarni insonning ruhiy nozik torlariga o'z ta’sirini ko'rsatadi. Estetik moslashuv. uyg'unlik: birinchidan, agar buyum funksio - nal mos bo'lib, ko'zga tez tashlansa, ikkinchidan, uning shakllari, qismlari (mutariosibligi, plastikasi, uyg’unligi, rangi) buyumning mazmunini bildirib konstruktiv fikrlashga va mantiqiv tuzilishiga qarama-qarshi bo‘lmaganda mavjuddir. Tnson tabiatning bir bo‘lagi boMib, u bilan doimiy va uzviy bog'langandir. Insoniyat ishlab chiqarilgan butun mahsulotlarni manfaatli (foydali). funksional. konstruktor-texnik. iqtisodiy-ijtimoiy va g'oyaviy-estetik (did) sifatlarini hisobga olib turkumlash mumkin (26-rasm).
Masshtab (nisbat) va masshtablilik (ko‘lam). Mutanosiblik boshqa uyg'unliklar, ayniqsa masshtablilik bilan uzluksiz uzviy aloqada bo'ladi. Masshtab va masshtablilik degan tushimchani qarab chiqaylik:
Masshtab bu-chizma. aerokosmik fotonusxalar, obvekt xaritasida va planda, tarxda kichraytirilgan yoki kattalashtirilgan chiziqli oicham larning, joyning, narsaning haqiqiy oicham lari o'rtasidagi nisbatdir(l:2, 1:5, 1:20, 1:100 va boshq.). Masshtablilik-dLncha murakkab tushuncha hisoblanadi. M e'morchilik bu-ompozitsiya vositasi bo‘lib, inson o'lchamlariga me'morchilik asari shakllarining o'lchamlarini muvofiq yoki nisbiy mosligi idrokini ifoda qilishdir.
Masshtablilik tushunchasini bino o ‘lchamlarining tasavvuri bilan almashtirilishi mumkin emas. Turli kattaliklardagi binolar xar hil, turli masshtabda: kichik binokatta masshtabda. kattasi esa kichik boTishi mumkin. Katta bino va uning virik shakli hali bir xil narsa emas. Katta binoni bir talay bo'lak. qismlarga bo‘lish, uni yanada ulug'vorlik tasavvurini orttirsa-da, lekin uning masshtabini maydalashtirib yuboradi. Kattaligi bir-biriga teng ikkita binoday ko'rinadi. B oiinishlar qancha kam bo'lsa. bino shunchapast bo'lib, ko'rinadi, lekin masshtabi yirikroq bo'ladi. Buyum, ashyo va mahsulotlar xuddi me'morchilik-buyum muhitiga o'xshab insonga yaxshi xizmat qilishi hamda o'lchamlari mos boTishi uchun, kompozitsiyaning barcha kategoriyalari, turkumlari, garmonizatsiyaning-uyg'unlashtirishning zarur vositasi masshtab bilan mushtarakligi, o'xshashligi boTishi kerak.
Barcha atrofni qurshab olgan buyum dunyosi insonga nisbatan masshtabli bo'lishi lozim. Agar buyum masshtabli emas deyilsa, birinchi navbatda insonga nisbatan masshtabli emasdir.
Buyumning haqiqiy kattaligi va masshtabi ularni bir-biriga va inson gavdasi oTchamiga solishtirish jarayonida kechadi.Tabiat qonunlari bo'yicha barcha o'simlik va hayvonot dunyosi mutanosib. masshtabga mos keladi. Masalan, daraxt tanasi, gul poyasi yoki qush qanotining o'lchami va shakli uning konstruktiv tuzilishiga mos keladi va mustahkamligini, barqarorligini va funksional vazifasini ta'minlaydi.
Xuddi shunga o'xshash inson bajargan mahsulotning to'g'ri masshtabi va mutanosibligi ham mexanikaning aniq tabiatda mav - jud bo'lgan shakl qurilishiga o'xshash masshtab qonuniyatlariga turli shakllarning masshtab aioqalari ham kiradi, chunochi:
1) element, unsurlarning bir-biriga va yaxlitlikka nisbatan munosabati;
2)elementnirig moddiy-buyum yoki muhitga munosabati;
3)o‘lchamlarining va masshtabning insonga nisbatan munosabati.
Faqat barcha masshtab aloqalarining to' 1 iq o'zaro mosligi orqaligina uyg'un masshtab qatori vujudga keladi. Demak, buyumning masshtabligini, ko’lamini aniqiash uchun uning shakli qurilish qonuniyatiga misol bo'la oladi. Katta bo‘lmagan buyumlar. nisbatan katta detallar-boiaklardan, katta buyumlar esa nisbatan kichik detallardan iborat bo'lishi kerak.
Bunga tabiatdagi masshtab qonuniyatlari misol bo'la oladi. Bola tanasining ayrim qismlari. katta kishilarnikiga qaraganda ancha yirikroq bo'lib, bu holat hayvonot va o'simliklar dunyosiga ham tegishlidir.
Simmetriya va asimmetriya
Inson uzoq davom etgan ijod faoliyati jarayonida, san’at asarlari va m e’morchilikda buyumiarning tuzilishida simmetriya va asimmetriya bilan bog'liq qonuniyatlari tanlangan. Simmetriya va asimmetriya vositalari orqali badiiy muvozanatning statik(tinch holati) va dinamik (serharakat) komopzitsiyalariga erishiladi. Simmetriya, asimmetriya va statik hamda dinamik kompozitsiya mavzularini «Kompozitsiya asoslari» va «Bionika» fanlari chuqur, atroflicha o'rganadilar.
Mutanosiblik va moslik ( proporsionallik)
Mutanosiblik loyiqlikni bildirib, ayrim qismlarning, buyum va hodisaning aniq o'zaro munosabati hisoblanadi. Mutanosiblik-me'morchilikda texnikada dizayndaqo Ulaniladigan eng asosiy vositalardan biri hisoblanadi. Mutanosiblikka tegishli qonuniyatlar qadimgi Misr matematiklari, faylasuflari, me'morchilikdagi ishlari, yunon olimlari, ayniqsa, Pifagorning matematika bo‘yicha tushintirishlari. Aristotel xizmatlari, Ug'onish davridagi Leonardo va Vinchi, Mikelanjelo, Rafael, Vinola, Brunelleski, Albertining shu soha bo'yicha olib
borgan ilmiy-tekshirish ishlari butun insoniyat diqqatini hozir ham o'ziga jalb etadi.Mutanosiblikdagi "oltin kesinr* va uni matematikada formulalar bilan ifodalash. me'morchilikda qo'llash . buyuk fransuz me'mori Le Korbyuzening "Vlodulor” tizimi. bular asosida inson bo'yi va gavdasining bo'laklari va mosligi yotadi. Mutanosiblik va moslik mavzulari keng qamrovli bo'ib, uni chuqur o'rganish har bir dizayner uchun zarur amallardan hisoblanadi. "Kompozitsiya asoslari" va "Bionika” fanlari bu vo'nalishni atroflicha o'rganib, uni har bir talaba ongiga vetkazib berishga harakat qiladi. Arxitektonika-ichki mazmuni. dizayn va me'morchilik obvekt - larida arxitektonikaning shakli va sifati hisoblanadi. Kombinatorika-shaklni vujudga keltirish.
Tektonika-rnetrik va ritm qatorlarning takrorlanishi. Kontrast va nvuans mavzularini "Rangli kompozitsiya" va "Kompozitsiya asoslari" fanlari o'rganadi. Estetik talabning yana bir muhim jihati rangshunoslik hisoblanadi. Ranglarning xususiyati, ranglarni aralashtirish, ranglar uyg‘unligi, yorug'lik va rang, dizaynda ranglar ishlatishning asosiy qonun-qoidalarini "Rangli Kompozitsiy a" fani o’rganadi. shu bois bu mavzularga to'xtalishni lozim deb topmadik.
Korjoma quyidagicha bo'lishi lozim:
-barcha ish operatsiyalarini bajarish uchun qulay;
-sanitar me'yorlari, normalari va mehnat muhofazasi standartlariga mosligi;
-materialning fizik xusuyatiga iqlim va mikroiqlim sharoitiga; ish o ’rinining o'ziga xosligi; texnologik jarayonning borishiga mosligi. shuningdek odamning butun ish davomida bir xil yoki o’zgarib turadigan temperaturada bo'lib. turishi ham hisobga olinishi;
-ish xususiyatiga va ish o'rnini tashkil etishga mosligi; korjo- maning rangi mehnatni tashkil etish uchun takomillashtirish omili boiishi; rang kodi barcha korjoma va uning unsurlari, elementlari uchun ham taalluqlidir; korjomaning rangi, zerikarli rangsiz korxonani jonlantirish uchun xizmat qilishi; olachalpoq, tartibsiz rangi bilan ajralib, buzilib turadigan muhitda korjoma rangi, tartibning buzilib ketishiga yo‘l qo'ymasligi; -estetik talablarga mosligi; -m ehnat havfsizligi va gigienasi talablariga va texnik jarayoni - ning o ‘ziga xosligiga muvofiq boiishi.
Maxsus aslaha-anjomlarga m aium bir shaxsning tashqi muhitning omillaridan saqlaydigan unsurlar: kaskalar, qalqon, qoiqoplar, respiratorlar (nafas olish, ko'rish va eshitish a'zolarini zaharli gaz - lardan va changlardan saqlaydigan asbob) kiradi.
Maxsus aslahaanjomlarning konstruksiyasi va tegishli miqdorda yetkazilishi (komplektatsiyasi) quyidagilarni ta'minlashi lozim: —ishdagi maxsus aslaha-anjomlarining konstruksiyasi va tegishli miqdorda ishonchlilik va noxush omillari ta’sirini yo'l qo'yib bo'ladigan yoki har jihatdan qulay shinamlikka qadar samarali kamaytirish; -ish faoliyatini, har qanday holatda va vaziyatda ham o'ng'ay bajarilishining mumkinligi;-tayyorlanishining tejamliligi va texnologik moslanganligi, yoyilib ketishga chidamliligi, yengil vazni, transport vositalariga mosligi. yaxlitligi, yoyilgan qismlar va detallarni tez va o'ng'ay almashtirish mumkinligi, texnik-sanitar, gigienik m e’yoiiarga texnik estetika-did talablariga va ishlatilishda bexatar bo'lishi kerak.
Savollar:
1 Inson faoliyatining eng murakkab talabi?
2 Simmetriya va asimmetriya?
3 Mutanosiblik va moslik ( proporsionallik)?
|
