3-Amaliyot
MAVZU: Ish o‘rnining sathini tashkil etish va rejaiashtirish
REJA
1 Sath va o'lchamlarning o’zaro nisbatlari;
2 Ishlovchining gavda holati. Ish holatini tanlash mezoni;
3 Ish harakatlarniing samaradorligi.
Ish o'rni sathini tashkil etish deganda aniq bir tartibda asosiy va vordamchi asbob-uskuna unsurlarining ishlayotgan odamga va birbirlariga nisbatan joylashtirilishi tushuniladi. Sath. unda joyi ashgan ish o'rnining unsurlari va ishlovchi odam, quyidagi sathda, bo‘shliqda uyushgan boTadi: -asbob-uskunalarining egallanishi (dastgoh, konveyer tasmasi va boshq.): -texnik xizmat va ta'm ir uchun zarurligi; -havfsizik va o ‘tish zonasini hisobga olgan holda asbob-uskunalar harakatlanuvchi qismining m e’yoriy faoliyatini ta'minlash; -sensor, his etishni harakatlantiruvchi sath (odamning harakatlantiruvchi va his qiluvchi ishi, ish o'rni sathining bir qismi orqali amalga oshiriladi).
Sath va o'lchamlarning o ’zaro nisbatlari, ish o'rni unsurlari o'rtasi uchun yetarli bo'lishi lozim: -ishlovchi odamning texnologik jarayoniga binoan ish harakati va joyining o'zgartirishini hisobga olib joylashtirish; -boshqaruv vositalarini harakatlanuvchi sathda eng yuqori va eng kichik chegaralar doirasida o’rnashtirish kenglik, chuqurlik balandlik); -kuzatish axboroti manbaini eng qulay ko'zdan kechirish; -ish holati va vaziyatini o'zgartirish; -profilaktik-buzilishdan saqlash choralari ko‘riladigan joylarga, ta'mirlash va sozlashga bemalol kira olish; - asosiy va ko’makchi mehnat vositalarini unumli joylatirish.
Transport o'tadigan joyning kengligi transport vositalari kengligidan kam boMmasligi hamda unga maxsus korjomada tik turgan kishining gavdasi ham qo‘shilishi lozim. Asosiy bo'ylama va ko‘ndalang o4ish joy lari u yoqdan bu yoq - qa o ’tadigan, boshi berk bo'lmasligi lozim. Ishlovchi gavdasining qayta-qavta egilishiga va burilishga yo'l qo'ymaslik uchun mehnat jihozlari va vositalarini qo'l yetadigan eng yuqori va eng kichik chegaralarida joylashtirish maqsadga muvofiqdir.
Foydalaniladigan vositalar ko'pincha asosiy texnologik asbobuskunalar va ish o'rindig'iga yaqinroq j о у 1 ashti ri 1 i s hi lozim. Mehnat jihozlari va vositalari shunday jovlashtirilishi lozimki. bunda jihozni bir qo'ldan ikkinchi qo'lga o'tkazish harakatiga yo'l qo'ymaslik lozim.Tez bajariladigan ishlar zonasi eng yuqori darajada transport chiziqlariga yaqinlashtirilishi kerak. Ishlab chiqarish xonalarida mehnat unumdorligini va estetik darajasini oshirishning asosiy vazifalaridan biri ish o'rnini badiiy konstruktorlik tomonidan to'g'ri hal etish hisoblanadi. Ish o'rni barcha parametrlarga. jumladan, gavda strukturasi va sanitar-gigiyenik talablarga hamda yuqori estetik sifatlarga ega bo'lishi lozim. Ish o'rnining tarxi, ish jarayonida kishi holati va tejamli, sodda, ritmik harakat uchun qulay bo'lishi kerak.
O 'tirib ishlashning qulayligi mebelning ratsional konstruksiyasi va suyanchig'ining to 'g ’ri tuzulishiga bog’liqdir. Bunday konstruksiya yelka mushaklariga dam berib gavda massasining o'tirg’ichga bir xil taqsimlanishiga va ovoqning to'g'ri joylanishini ta’minlaydi.
Noqulay ish holati kishini charchatadi, mehnat unumdorligini pasaytirib, qomatni buzadi. Konstruktor ish o'rnini tahkil etishning asosiy shartlaridan biri kerakli jihozlar va asboblar hamda quyidagi mehnat vositalaridir: a) asosiy asbob-uskunalar (chizma chizish stollari va anjomlari, hisoblash mashinalari); b) yordamchi vositalar (chizma qurollari, asboblar. moslamalar): d) tashkiliv-texnik uskunalar (yozuv mashinalari. ish stollari, hujjat va chizmalar uchun shkaflar). Bir kishining ish o'rni 4, 4 m2 ga teng bo'lsa, konstruktor ish unumdorligini oshirishi uchun yetarli sharoit yaratildi deb aytsa boMadi (15-rasm).
Ish o’rnining gabarit, sirtqi, o‘lchami tartibga solingan (bog'langan) miqdori va uning ayrim unsurlarini erkin (bog'lanmagan) miqdorlarini farqlay bilish kerak. Ish o ’rni sirtqi o'lchamining miqdori uning tashqi ko'rinishini haddiga yetgan oicham lari bilan belgilanadi (16-rasm).
Ish o'rni sirtqi o'lchamining hajmi. asosiy ishlab chiqarish asbob-uskunalari, organik texnik uskunalashning hajmlar yig'indisi bilan aniqlanadi. Sath hajmlari odam yoki brigada, ishlovchilarning asosiy va yordamchi ish jarayonlarini bajarish, ish o'rnining asosiy unsurlariga o'; ish va yaqinlashish uchun kerak hamda yuqorida keltirilgan obvektlarning noto'g'ri shakllari. o'lik sath hajmini barpo qiladi. Ish о ‘m i о Icham miqdorini tartibga .rofo/?-o'ichamlar tizmasiga kirib, alohida ish o'rni unsurlarining bir-biriga va ishlayotgan odamga nisbatan o'rnining xususiyatini belgilaydi.
Ular ish o'rni barcha unsurlari tizimini yagona asosga bogiab sanashga imkon beradi.O’leharn miqdorlarini tartibga solish ishlovchi odamning joyini o ‘zgartirishini gavdaning turli ish holati va vaziyati, zo'riqish kattaligi, ish harakatining yo'nalishini. asbob-uskuna unsurlariga qo'l i yetishini ta'minlaydi .0 ' leham miqdorlari antropometriyaning dinamik va statik ma'lumotlariga asoslanib hisoblanadi. 0 ‘icham miqdorlarini tartibga solish, ishlovchiga nisbatan ba’zi bir harakatdagi ish o'rnining cheklanmagan o'lchamlarini tartibga solish vositasi orqali amalga oshiriladi (oyoq ostiga qo‘yiladigan tagliklar, pedallar. o'rindiqlar).Ish o'rnining cheklanmagan o‘lchamlari alohida elementlarining va uskunalarining, boshqa elementlar hisoblash bazasi bilan hech qanday umumiyligi yo'q.
Cheklanmagan о ' lchamlar о ‘zgarmas va о ‘zgarib turuvchi (tartib - ga solingan) bo'lishlari mumkin. O'zgarib turuvchilarga esa oyoq ostiga qo'yiladigan taglikning balandligi va burchagi, o'rindiq va suyanchiqning balandligi, suyanchiqning va tirsak qo‘yiladigan vonining egilish burchaklari hamda suyanchiqning oldinga va orqasiga harakati ham kiradi.
Ishlovchining gavda holati. Ish holatini tanlash mezoni
K o'p tarqalgan holatlardan biri tik va o'tirgan holat bo "lib. yotgan holat esa kamroq uchraydi. Har bir holat muvozanatning muayyan shartlari, mushaklarning taranglik darajasi, qon tomirlari tizimining ahvoli, ichki azolarning joylashuvi demakki quvvatning sarflanishi bilan ajralib turadi (2-jadval). Ish holatining tanlanishi harakat bo'shlig'i o'lchami. ish yukining kattaligi va o'ziga xosligi (statik va dinamik) ish harakatining hajmi va sur’ati, bajariladigan faoliyatning aniqlik darajasi hamda predmet-sath qurshovining o'ziga xos xususiyati bilan bogiiqdir. Tik holati-beqaror muvozanat bilan ajralib turadi. Tayanch mavydoni bu holatda tayanch va sath orqali bog'lanib, ular orqali tegib turadigan oyoq yuzasi bilan o'lchanadi.
Tik holati ko‘proq umurtqa pog'onasi. ko'krak qafasi, tos suyagi kabi tabiiy holatlarga xos xususiyatdir. Bu holatda odam ko’zdan kechirish, jovini o'zgartirish, ko'rish— harakatni muvofiqlashtirish uchun yaxshi sharoitga ega bo'ladi. Lekin u shu bilan birga boshqa holatlarga qaraganda charchatadigan bo'lib, mushaklarning ishlashini. muvozanatni saqlashni, gavdani tutishni talab qiladi. Tik holatda uzoq vaqt gavdani tutish davomida oyoq tomirlariga bosim orta borib. qon to'xtab qoladi. natijada patologik o'zgarishlar vuz berishiga sabab bo'ladi. Shuning uchun tik holatda belgilangan, tayinlangan gavdani ushlab turishdan uzoqroq bo'lish, buning uchun o'rin almashtirish (smena). dam olish uchun qisqa vaqtli tanaffuslar qilib turish tavsiya qilinadi.
O'tirgan holati-bunda ham beqaror muvozanat yuz beradi, lekin tayanch maydoni ancha kattaroq bo'lib, o'rindiq uchun turli moslamalardan foydalanish bilan amalga oshiriladi. O'tirib ishlash tik holatda ishlashga qaraganda o'z afzalliklariga ega bo'lib, oyoq mushaklari tarangligini. qon aylanishini yengillashtirib, organizm quvvati sarfini 10-20% ga kamaytiradi. Ammo uzoq vaqt davomida o'tirgan holat ham patologik vaziyatlar kelib chiqishiga sabab bo'lib, qorin mushaklarining bo'shashib ketishiga, bukchayib qolishga, ichki a ’zolarning pastga siljishiga, osteoxondroz (tog'ay o'smasi)ning va radikulit (orqa miya nerv tolalarining yalligTanishi) paydo bo'lishiga sabab bo'ladi. Bundan tashqari, o'tirgan holatda harakat imkonivati cheklangan, qo'lning yetish zonasi qisqargan, kuch ishlatish imkoniyati kichraygan bo'ladi.
O’tirgan holatda ish vaziyatini maqsadga muvofiq tanlash, uni ushlab turish uchun sharoit varatish (o'rindiqning shakli vao'lcham i, qo'l yetish zonasining eng qulay o'lchamlari) va o'zgartirishlar sal- biy oqibatlaridan saqlanishga imkoniyat tug'diradi. Yotgan holatga-faqat ayrim hollardagina yo'l beriladi, chunki unda odamning harakat faoliyati birdan qisqarib. uni muvofiqlashtirish yomonlashadi. ko'rish zonasi kichrayadi. Yotgan holatda asosiy ishlarni bajarish charchatadigan statik ishlarini bosh va qo'lni tutgan holda bo'yin va yelka mushaklarining zo'r berib ishlashini birga olib borishni taqozo qiladi.
Yotgan holatda ishlash uchun zo'riqishni kamaytirish maqsadida maxsus moslamalarni (bosh uchun suyanchiq va shunga o'xshash) ko'zga tutishga to'g'ri keladi (3-jadval). Ish vaziyati, holati-uning fazodagi yo'naiishi va tayanchga nisbatan bog'liq bo'lmagan gavda qismlarining o'zaro aloqasidir. "Ish holati” deb, bir-biriga yaqin, eng qulay gavda qismlarning mehnat xatti-harakatlarini bajarishiga a\ tiladi. (tayanch to'g'rilangan, oldinga egilgan, orqaga tashlangan. qo'llarni kursi tirsak qo'yadigan yonida turishi. osilib turishi ovoqlarning pedalda va taglikda turishi va shunga o'xshash). Ish holati harakatga boydir. Uning o'zgarishlari ish harakatiga bog'liq bo'lib. bunda gavda holatini fazoviy chegarada davriy harakat (avvali. chegarasi. davriy intihosi) deb qaramoq kerak. U yoki bu ish holatini saqlash. asbob-mushak tizimi faol ishtirokining kelib chiqishi dastavval a'zolarning quvvat darajasi (tonusi) kattaligi, bo'g'im larining bo'rtib chiqishi. qisman og'irlik markazining holati kabi xususivatlarni hisobga olish kerak. Odam to 2-5° aniqlikda bo'g'im larining berilgan burchak holatini saqlab, balandlik va ish vuzasini egilish burchagi. o'rindiq va oyoq uchun taglikning 1 sm va 1° gacha o'zgarishini farqlay oladi.
Gavda vaziyati va avniqsa ketma-ket gavdaning turli holatlari mehnat jaravonini bajarish uchun kerak bo'lib, ish joyini fazoviy tashkil qilish omillaridan biri hisoblanadi. Mehnat faoliyatini loyihalash jarayonida. avniqsa gavda holati - ning o'zini unchalik xavfli hisoblamasdan. balki odamning qancha vaqt davomida unda turishi vaziyatini hisobga olish kerak. Qulay ish holati q o i va oyoq yetadigan harakat sathi o ‘lchamlarini hisoblash uchun boshlang'ich lahza bo‘lib, xizmat qilishi kerak (17-rasm).
|
