|
Tuzuvchilar: X. Irisqulov ndktu “hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi assistenti N. Axmedova ndktu “hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi dotsenti mundarija
|
| bet | 5/9 | | Sana | 09.02.2024 | | Hajmi | 6,86 Mb. | | #153812 |
Bog'liq Ergonomika 2024Savollar:
1 Sath va o'lchamlarning o’zaro nisbatlari bu?
2 Mehnat faoliyatini loyihalash jarayoni?
4-Amaliyot
MAVZU: Ish o‘rnining parametri, miqdorini hisoblash
REJA
1 Ish о‘mining parametrlari;
2 Ish o'rnining parametrlarini hisoblashda bir necha qoidalari.
Ish о ‘mining parametri. miqdorini oichash gavdaning turli vaziyatlarida (turgan, o'tirgan, yotgan) va holatlarda (qo‘lni yonga, yuqoriga, tana to'g'rilangan, oldiga egilgan, orqaga tashlangan) ish holatini va harakatini taqlid qilish bilan amalga oshiriladi.
Bu belgilarni o'lchashda sanash asosi sifatida ko'p hollarda cheklangan tekisliklardan foydalaniladi.
O'lchash usuli bilan ergonomik antropometrik belgilarni ishlatish, sohaga qarab ularni statik va dinamikka b o iish mumkin. Ular va boshqalar o'z navbatida gavdaning ayrim qismlari va sirtqi oTchamlariga hamda
To'g'ri chiziqli, perimetrli (o'lchamlar vig'indisi) va burchakliga bo'linadi. To'g'ri chiziq alom atiga-bo‘yi, eni, old-orqasi va boshqalar kiradi.
Statik (tinch) antropometrik o/owo/Zar-sinalayotgan gavdaning o'lchamlarini statik holatda bir marotaba oTchashdir.
Bu alomatlar quyidagilarda foydalaniladi:
-ish o'rni unsurlari-elementlarining cheklanmagan (tutashmagan) parametrlarini hisoblash uchun;
-o'zgaradigan parametrlarni to‘g ‘irlash uchun diapazonini (faoliyat darajasini) aniqiash;
-m anekenlar konstruksiyasini ishlash;
-odam gavdasining matematik modelini tuzish. Dinamik (serharakat) antropometrik alomatlarga gavdaning o'lchami, bo'shliqda o'lchanadigan gavda qismining burchakli va to'g'ri chiziqli o'zgarishida o'z kattaligini o'zgartirishi kiradi.
To'g'ri chiziqli o'lchamlar mutloq kattalikda va o'sish ko'rinishida ifodalanadi (gavda harakatining samarasi).
Dinamik (serharakat) antropometrik alomatlar quyidagilarni aniqiash uchun ishlatiladi:
-ish harakatining amplitudasi (o'zgarib turish);
-boshqaruv organlari elementlari vositasida ish joyi o'zgartirishlarining kattaligi;
-harakat bo'shlig'ida zonalar o'lchami.
Antropometrik m a’lumotlar asosida ish joyi parametrilarni hisoblayotganda quyidagilarni hisobga olish lozim:
-tanlangan tizimni muvofiqlashtirish va uni mos hisoblash asosi: -ishlovchi ish holati; -gavda holarining o'zgarish ehtimolligi;
-ish joyi elementlarining soni;
-kuzatish parametrlari:
-ish bo‘shlig‘ini chegaralash lozimligi (kabinalar, maydonchalar, alohida ajratib qo'yilgan joylar va shunga o'xshash);
-ish o'rni elementlarining parametrlarini o'zgartirish imkoniyati;
-ish o'rni elementlarining harakatchanligi imkoniyati (o'rindiqlar, oyoqlar uchun tagliklan pedallar).
Antropometrik alomatlarda son qiymatidan fovdalanilayotganda o'ziga xos sabab bo'ladiganjinsi, voshi, millati va shu kabi boshqa omillarni hisobga olish kerak.
Salmoqli jinsiy farqlanishlarga e'tiborni qaratish antropometrik alomatlarning asosiy qismi hisoblanadi, zero ko‘p sanoat mahsulotlari, buyumlari ham erkak, ham ayollar uchun m oljallangan.
Milliy farqlanish o'lcham guruhlari bo'yicha jinsiy farqlanishga qaraganda bir muncha kichikroq bo1 lib, ayniqsa bo'ylama o'lchamlari va tik holati bo'yicha ham salmoqlidir.
Quyidagi alomatlar istisno qilinadi:
-o'rindiq tepasining balandligi (yelka. bo'yin nuqtasi, kurakning quyi burchagi, bel chizig'i, tirsak, son);
-o‘rindiq suyanchig'i-tizza;
-old qo'lning yetishi;
-tirsak—barmoq (III);
-ikki tizza kengligi;
-ikki oyoq kengligi
Yoshi katta aholining antropometrik alomatida yoshi bo'yicha farqlanish keskin, yaqqol ko'rinmaydi.
Yoshi kichik shaxslar (20-30 yosh) uchun bo'ylam a o'lchamlarning va yoshi katta shaxslar (30-50 yosh) uchun esa eni, oldorqasi hamda qulochli o'lchamlarning (5 sm) kattalashishiga intilish mavjud.
Asbob-uskunalarning balandligi parametrlarini hisoblaganda jinsiy, milliy va yoshi bo'yicha eng katta farqlashlar tik holatdagi gavdaning bo'ylama o'lchamlarida kuzatiladi.
O'tirgan holatda bu farqlanishlar kichrayadi yoki umuman yo'q bo'ladi.
Birinchi holatda, o'lcham tarkibiga oyoq uzunligi kirib, qattiq o'zgarish alomati, va'ni oxirgi 100 yil ichida 7-8 sm o'sganligi, ikkinchi holatda esa o'lcham tarkibiga tananing uzunligi kirib-kam o'zgarish alomati akseleratsiya (tezlatish) jarayonida (bor v o 'g 'i 1 sm) tashkil etadi.
Antropometrik m aium otlarning umumiy qonunlari asosida ish joyi va ishlab ehiqarish asbob-uskunalari parametrlarini hisoblavotganda persentil usuli qo'llaniladi.
Persentil-antropometrik aiomatning mohiyatiga mos keluvchi, hisoblab chiqilgan jami odamlarning yuzdan bir boiagidir.
Agar mavdoii. chegaralangan egri chiziq bilan bo'lingan bo'lsa, yoki jami kuzatishlarni 100 ta bir xil qismlarga bo'lsak. unda 99 ta persentilga ega bo'lamiz. (R1 ...R99)
Har bir persentil o'zining tartib raqamiga ega. Birinchi persentil eng kichik qiymatga ega boigan chastotani boiishda antropometrik alomati boigan barcha qismlarning 1% ni tashkil etadigan umumiy miqdoridan, 2-persentil esa. 2% tashkil etadigan qiymatni va hokazo. 50-persentil—m e’yoriy taqsimlashda o'rta arifmetik miqdor markaziy miqdor va rusm-odatga muvofiq keladi.
Antropometrik alomat son qiymatining tanlab olingan ishchilarning yuqori va quyi o'lcham chegaralariga mos kelishi bo'sag'a deb ataladi.
Persentil usuli asosida ish o'rnining parametrlarini hisoblashda ular antropometrik oichov bo'lib xizmat qiladi.
Ish o'rnining parametrlarini hisoblashda bir necha qoidalar mav - jud:
1-qoida. Ishlovchilar majmui uchun belgilangan ishlab chiqa - rish asbob-uskunalari (erkak va ayol. millati. yoshi va mutaxassisligi bo'yicha guruhlar).
Misollar:
1) to‘qish yoki tikish asbob-uskunasining loyihasini tuzish uchun 18-55 yoshdagi turli millatdagi shahar yoki qishloqda istiqomat qiluvchi ayollarning antropometrik m aium otlaridan foydalanish kerak:
2) paxta terish kombaynlarning loyihasini tuzish uchun Markaziy Osiyodagi 18-60 yoshdagi erkak aholining. xususan. O'zbekistonning antropometrik m aiumotlaridan foydalanish kerak;
3) turli millat tarkibi bo'lgan ishchilarga asbob-uskunalar loyihasini tuzish uchun diapazoni faoliyat darajasi 5% ni tashkil etgan bo'yi past millatlarning 18-55 yoshdagi avollarining va 95%ni tashkil etgan bo'yi baland millatlarining 18—60 yoshdagi erkaklari antropometrik ma'lumotlaridan fovdalanish kerak;
4) antropometrik alomatlar son qiymatining 1-, 2-, 95-, 99-persentilga mos kelishi m e’yoriy hujjatlar va antropometrik atlaslarda keltirilgan (Дунаевская Г., Костякова E., Иванова Г., Размерная типология насиления с основами анатомии и морфологии. -М .: Детская индустрия, 1980.) Antropometrik alomatlar son qiymatining boshqa persentillarga mos kelishi quyidagi formula bilan topiladi.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
Tuzuvchilar: X. Irisqulov ndktu “hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi assistenti N. Axmedova ndktu “hayot faoliyati xavfsizligi” kafedrasi dotsenti mundarija
|
