137
Bu yerda d-katod va anod orasidagi masofa,
m
elektron massasi,
m
e /
esa
solishtirma massa deb ataladi. Uning qiymatini hisoblaymiz.
кг
Кл
кг
Kл
m
e
/
10
76
,
1
10
1
,
9
/
10
6
,
1
/
11
31
19
=
=
Tekis tezlanuvchan harakat qilayotgan elekron anodga
yetib borib, ushbu kinetik
energiyaga ega d masofada bo’ladi.
2
/
2
mv
W =
(12.1.3)
Ikkinchi tomondan elektronga yuqoridagi energiyani berishi uchun elektr
maydoni quyidagi ishni bajaradi.
2
/
2
mv
eU
eEd
d
F
A
=
=
=
=
(12.1.4)
Agar elektr maydon
potentsiallar farqi
1
=
U
Volьt bo’lganda, elektronning
birlik energiyasi uchun 1 elektron –volьtni -1 eV hosil qilamiz.
Elektronning zaryadi
19
10
6
,
1
−
Kl bo’lgani uchun elektronning birlik energiyasi
uchun quyidagi qiymatni yoza olamiz:
Дж
В
Кл
эВ
19
19
10
6
,
1
1
10
6
,
1
1
=
−
Tezlatuvchi maydonda elektronning tezligi km/s hisobida 2.1.4 formulaga
asosan ushbu
U
U
m
e
600
2
=
(12.1.5)
qiymatga ega bo’ladi.
Bundan elektronning tezligi faqat potentsiallar farqi
)
(
U
ga bog’liq bo’lar ekan.
Agar katod va anod orasidagi potentsiallar farqi
B
100
=
bo’lsa va elektron katodni
0
0
tezlik bilan tark etsa, elektron anodga yetib borguncha
6000
100
600
0
600
0
=
+
=
+
=
U
km/s tezlikka ega bo’ladi.
138
Elektronning katod bilan anod orasidagi uchib o’tish vaqtini oson hisoblash
mumkin. Agar katod bilan anod orasidagi masofa
см
d
2
=
bo’lsa, uchib o’tish
vaqti
с
км
v
d
t
cр
8
3
5
10
7
,
0
10
6
/
10
2
2
/
2
=
ya’ni uchib o’tish uchun 7 nanosekund vaqt
yetarli ekan.
Endi ta’sir etuvchi kuch harakat yo’nalishiga teskari bo’lgan holatni qarab
chiqamiz. Ushbu holat 12.1.2-rasmda tasvirlangan. Aytaylik elektron anod sirtidan
0
0
v
boshlang’ich tezlik bilan uchib chiqdi va u katod
tomon xarakatlanayotgan
bo’lsin. Elektronga ta’sir etuvchi kuch harakat yo’nalishiga teskati yo’nalgan. Elektr
maydon bu holatda tormozlovchi vazifasini bajaradi.
Dastlabki vaqtda
2
/
2
0
0
mv
W =
kinetik energiyaga ega bo’lgan elektron, o’z
energiyasini tormozlovchi maydonda shu maydon kuchini yengish uchun sarflaydi.
Agar
2
/
2
0
0
mv
W =
kinetik energiya
d
masofani o’tishdagi
sarflanayotgan energiyadan
katta bo’lsa,
eU
W
W
=
0
bo’lgan elektronlar katodga yetib boradi.
Aksincha, elektronning
0
W
kinetik energiyasi tormozlovchi maydonning
energiyasidan kichik bo’lsa, elektron katoddan ma’lum masofada to’xtab orqaga anod
tomon harakat qiladi. Bunda biz
eU
W
W
=
0
holatga ega bo’lamiz.
Endi biz elektr maydon kuchlanganligiga perpendikulyar yo’nalishda
harakatlanayotgan elektronni kuzataylik. Bu holat 10.1.3- rasmda tasvirlangan.
Rasmdan ko’rinib turibdiki,
0
V
tezlikka
ega elektron
F
kuch yo’nalishiga
perpendikulyar holatda maydon ta’siriga tushgan. Elektr maydon
F
kuch bilan
elektronni manbaning musbat tomon tortadi. Bu holatda elektron rasmda
ko’rsatilgandek parabola bo’yicha harakatini davom ettirishga majbur bo’ladi.
Maydon ta’siridan chiqib, tashqi muhitga tushgan elektron o’z inertsiyasi bilan
to’g’ri chiziqli tekis harakat qiladi.
