Elsevier bo'yicha jami 36360
27
olmaydi, lekin to‗g‗ri qo‗llanilsa, u mavjud ta‘lim uslublarining qiymatini oshirishi
mumkin [41].
Global miqyosda mobil telefonlardan ta‘lim maqsadlarida foydalanish
tendentsiyasi o‗sib bormoqda va ko‗plab guruhlar, ayniqsa o‗qituvchilar va
talabalar ushbu qurilmalardan ma‘lumot almashish, lug‗atlar va tezkor maslahat
berish uchun foydalanadilar [109]. Mobil ilovalarni esa, ta‘limda raqamli
texnologiyalardan foydalanish uchun yangi imkoniyat sifatida tasvirlangan [40].
N.Mittal mobil texnologiyalar ishtirokidagi o‗rganish ushbu texnologiyalardan
foydalanishga bo‗lgan munosabatlardan biri sifatida qabul qiladi [45]. Z.Abas
izlanishlarida mobil ta‘limni qabul qilish, shuningdek, odamlarning jarayon yoki
holatni o‗zgartirish yoki undan chiqishga urinmasdan tan olishi sifatida ta‘riflangan
[8]. Ball va Levi o‗z tadqiqotida professor-o‗qituvchilarning yangi o‗qitish
texnologiyalarini qabul qilishlari va ulardan foydalanish niyatida "tajriba" muhim
rol o‗ynashini ta`kidlaydilar [12]. Chun o‗zining tadqiqotida o‗qituvchilarning
mobil ta‘lim tizimlaridan foydalanish tajribasini o‗rganishga harakat qilgan. Uning
xulosalari beshta mavzuni aniqlaydi, jumladan: (a) o‗qituvchilarning mobil
ta‘limni idrok etishi, (b) mobil ta‘limni qabul qilish motivlari, (c) mobil ta‘limdan
foydalanishdagi xatti-harakatlar standartlari, (d) mobil ta‘limni qabul qilishdagi
qiyinchiliklar, (e) mobil ta‘limdan foydalanishning afzalliklari [18]. Gan va
Balakrishnan olib borgan tadqiqotlarda esa, mobil texnologiyalarni ma‘ruzalar
davomida о‗quv vositasi sifatida qabul qilishga ta‘sir kо‗rsatadigan va shu bilan
birga о‗qituvchi hamda talabaning о‗zaro munosabatlarini yaxshilashi mumkin
bо‗lgan omillar, jumladan, foydalanish qulayligi, о‗z-о‗zini rivojlantirish va
boshqa jihatlariga e‘tibor qaratadi [26]. Kentukki va Tennessi kollejlari professor-
o‗qituvchilari Tomas va boshqa bir qator olimlar o‗z tadqiqotlarida Internetga
kirish, ta‘lim dasturlari, kalkulyatorlar va kalendarlarni o‗z ichiga olgan mobil
ta‘limni qabul qilishning hal qiluvchi omillarini aniqladi [72]. Biroq ehtimoliy
to‗siqlar orasida talabalarni aldash, Internetdagi nomaqbul ma‘lumotlar,
kiberbuzg‗unchilik va boshqa xavflar mavjudligini ham unutmaslik lozim. Boshqa
bir tadqiqotda Bere va Rambe rivojlanayotgan mamlakatdagi oliy ta‘limda mobil
28
ta‘limni ko‗rib chiqdi [13]. Tadqiqot natijalari bilim almashish, akademik guruhlar
hamkorligini rivojlantirish va bevosita muloqot orqali hamkorlikda o‗rganish
imkoniyatlariga ishora qiladi. Ushbu tadqiqotda tavsiya etilgan ta‘limiy mobil
ilova umumiy o‗quv muhitini samarali tashkil etishda qulay vosita bo‗lishi, bu esa
o‗z navbatida faol o‗rganish imkoniyatlarini oshirishi mumkin.
Kafyulilo o‗qituvchilarning uyali
telefondan
foydalanish haqidagi
tasavvurlarini o‗rganib chiqdi va ular o‗quvchilarning xatti-harakatlariga salbiy
ta‘sir ko‗rsatishi sababli mobil telefonlardan foydalanishning kamayishiga urg‗u
berishlarini aniqladi [34]. Chen o‗z tadqiqotida talabalar va o‗qituvchilarning
o‗rganishda mobil telefondan foydalanishni idrok etishi va qabul qilishini ham
o‗rganib chiqdi va ularning natijalari idrok va qabul qilish o‗rtasidagi ijobiy
munosabatni ko‗rsatdi [16]. Ilci Yaqin Sharq Texnika Universitetining Ta‘lim
fakultetidagi o‗qituvchilarning mobil ta‘limga tayyorligi va mobil ta‘limni qabul
qilish darajasini o‗rganib chiqdi. Natijalar shuni ko‗rsatdiki, o‗qituvchilarning m-
ta‘limga tayyorligi va m-ta‘limni qabul qilish darajasi o‗rtacha [30]. Shuningdek,
Bere va Rambe tadqiqotlarida o‗qituvchilarning malaka oshirish kollejlarida mobil
ta‘limga tayyorgarligi ham o‗rganildi. Natijalar bo‗lajak o‗qituvchilarning
tayyorgarligi jinsga qarab farq qilmasligi va ular mobil texnologiyalardan asosan
muloqot qilish, o‗qish, ma‘lumotlardan foydalanish va rejalar tuzishda
foydalanishini
ko‗rsatdi
[13].
Braun
o‗z tadqiqotlarida oliy ta‘lim
o‗qituvchilarining mobil ta‘lim haqidagi tasavvurlariga to‗xtalib, natijalar mobil
ta‘lim vositalari har qanday vaqt va har qanday joyda bilim olishda, o‗qitish va
o‗rganishga yondashuvlarda foydali ekanligini ta‘kidlaydi. Bundan tashqari ushbu
texnologiyalar auditoriyada o‗qitish strategiyalarini shakllantirishda samarali
ekanligi, kasbiy ta‘lim berishda ayniqsa foydali ekanligini, o‗qituvchi va talaba
muloqotini osonlashtirishini ko‗rsatdi [15].
Enayati va boshqalar o‗quvchilarga ta‘lim mazmunini taqdim etishda mobil
telefonlardan foydalanish bo‗yicha tadqiqot o‗tkazdilar. Natijalar shuni ko‗rsatdiki,
dars materiallarini mobil telefonlar va/yoki matnli xabarlar orqali yetkazish bir
muncha samarali, ammo, ta‘lim mazmunini taqdim etishning bu usuli ma'ruza
29
mashg‗ulotlarida nisbatan katta afzallikka ega emas [24]. Kaliisa va Picard 2010 va
2016 yillar oralig‗ida Afrika oliy ta‘lim tizimlarida mobil ta‘lim bo‗yicha chop
etilgan tadqiqotlarni ko‗rib chiqdi va tizimli tahlil qildi [35]. Ularning xulosalari
shuni ko‗rsatdiki, oliy o‗quv yurtlarida mobil ta‘lim talabalar va o‗qituvchilar
hamkorligini kuchaytiradi. Bu tezkor aloqani ta`minlaydi, talabalarning faol
ishtiroki va o‗zaro ta‘sirini oshiradi, haqiqiy o‗rganish va reflektiv amaliyotni
osonlashtiradi, shuningdek, o‗quv jamoalariga kuch beradi va o‗qituvchilarning
yondashuvlarini o‗zgartiradi. Natijalar oliy taʼlim muassasalariga mobil taʼlimni
integratsiyalashdagi asosiy muammolarni ham taʼkidlab оʻtadi: yomon texnologik
infratuzilma, ilgʻor mobil qurilmalardan foydalanish imkoniyatining yоʻqligi,
оʻqituvchilar orasida m-learning pedagogik mahoratining yоʻqligi, talabalar va
оʻqituvchilarning yomon munosabati, mobil qurilmalardan foydalanishning ba‘zi
ta‘lim muassasalari ichki tartib-qoidalariga mos kelmasligi, ta‘limni mobil ilovalar
yordamida amalga oshirish va boshqarishga asos qilinadigan siyosatlarning
yо‗qligi.
Tadqiqot mavzusi bilan bog‗liq adabiyotlar tahlili shuni ko‗rsatadiki, mobil
ta‘lim odatda ilg‗or texnologiya sifatida qabul qilinib, ta‘limiy mobil ilovalar
bo‗yicha jiddiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Biroq, mobil ta‘lim tadqiqotlari mobil
ilovalari bilan solishtirganda, tadbiq etish metodikasi hamda ta‘limiy mobil
ilovalarni yaratish va ulardan foydalanish bo‗yicha juda kam tadqiqot o‗tkazilgan.
Shuningdek, o‗qituvchilar va o‗quvchilar o‗rtasida yangi texnologiyalardan
xabardorlik, yangilikni tezkor qabul qilish, foydalanish imkoniyati va texnologik
ko‗nikmalarning past darajasi tufayli ko‗plab mamlakatlarda "mobil ta‘lim"
muvaffaqiyatli amalga oshirilmayapdi [17]. Mac Callumning fikriga ko‗ra, mobil
ta‘limning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi asosan o‗qituvchining qabul qilinishi
bilan belgilanadi [43]. Talabalar va o‗qituvchilar orasida mobil ta‘limni qabul
qilish juda muhim, chunki mobil texnologiyalardan foydalanib, ta‘limni
muvaffaqiyatli amalga oshirish talabalarga ta‘sir qiluvchi omillarni tushunishga va
о‗qituvchilarning ushbu usulni qabul qilishga bog‗liq. Mobil ta‘lim dunyoning
ko‗p qismlarida mashhur tadqiqot sohasiga aylangan bо‗lsa-da, mobil ta‘limni
30
qabul qilishga ta‘sir qiluvchi omillar bo‗yicha tadqiqot ishlari cheklanganligini
ta`kidlaydi. Texnologik dunyoda mobil ta‘limning jadal rivojlanishini hisobga
olgan holda, mobil ta‘limga tayyorlik va uni qabul qilish tadqiqotning muhim
yo‗nalishlari sifatida paydo.
Oliy oʻquv yurtlarida ham akademik hamjamiyat aʼzolari oʻrtasida mobil
qurilmalardan kundalik faoliyatida foydalanish tendentsiyasi kuchaymoqda [66] va
talabalar bu qurilmalar oʻzlarining akademik vazifalarining ajralmas qismi
ekanligini anglab yetdi [22].
Boase va Ling tomonidan olib borilgan tadqiqotda mualliflar mobil
qurilmalardan foydalanish bo‗yicha tadqiqotlarning taxminan 40% jurnallarda
chop etilgan maqolalar (2003 va 2010 yillar oralig‗ida 41 ta maqola)
so‗rovnomalarga asoslanganligini ta`kidlaydi [14]. Bu esa mobil ta‘lim
shakllanishi uchun yetarlicha vaqt sarflanganligini anglatadi.
| 