– MAVZU: YERNING SHAKLI VA KATTALIGI

Download 380.23 Kb. Pdf ko'rish
bet	8/35
Sana	15.11.2022
Hajmi	380.23 Kb.
	#30416

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 35

Bog'liq
Termiz davlat universiteti geografiya kafedrasi umumiy yer bilim
Raqamliqurilmalarni loyihalash. Xamidjonov Sh[1], Otrabotka yuzi, Buxoro davlat universiteti, Qilichev Muhammadjon ma\'lumotnoma, 6-sinf-i-ch-test-25-ta, Mustaqil ta\'limga slayd, Документ Microsoft Word 555, Lekciya-2 MQJ, VARIANT 2-12, Variant 1-12, 11-sinf-test-va-yozma-ish-informatika, Ishchi dastur Ofis texnikasiga texnik xizmat ko\'rsatish 2 (3), web texnologiyalar taqvim. Zilola docx, Hayot faoliyati 1

4– MAVZU: YERNING SHAKLI VA KATTALIGI.

R E J A

1. Yerning Kuyosh tizimidagi urni.
2. Yerning ulchamlari.
3. Yerga fazoning ta'siri.
Yer Kuyosh sistemasidagi organik xayot mavjud bulgan yagona sayyoradir.
Yerning shakli boshka sayyoralar kabi dumalok bulib bulib sharga juda uxshaydi.
Uning dimetiri 12 ming 700 km dan ortik bulsa xam tekis joyda turgan kishi uz
atrfida yerning juda kichik kismigina kura. Yer yuzasining odamga kuringan bu
kismi xamma tomondan gorizont chizigi bilan uralgan, shu sababli kishilar kup
vaktgacha yerni yassi deb uylaganlar. Yerning sharsimonligi xakida dastlabki
fikrlar Arestotelga tegishli. U Oy tutilishi misolida, uzoklashib borayotgan
kemaning machtasi kurinishag karab Yer sharsimon shakliga ega degan xulosa
kelgan . Xozirgi kunda yerning sharsimonligini isbotlovchi bir kancha dalilllar
mavjud.
17 asrning yarmigacha yerning geometrik shar shaklida deb uylar edilar.
Birok, keyingi yerning ulchamlarin xisoblash asosidla uning sharsimonligiga
shubxa tutildi. Chunonchi, 1672 yilda Parij Kayenaga (Gviana) keltirgan
astoronomik soatlar xar kuni 2 minut 28 sekundga orkaga kola boshladi. Soatni
vaktni tugri kursatishga erishish uchun mayatligini taxminan 3mm kiskartirishga
tugri keladi.Dastlabki vaktlarda bu xodisaga yer aylanishning markazdan kochirish
kuchi sabab deb kelindi. Birok keyingi xisoblar mayakning aylanish xaligiday
uzgarishi uchun yer aylanish tezligini 17 marta oshirish kerakligi ma'lum buldi.
Shunda mayatnikning orkada kolishi: kutblardan ekvatorga borgan sari ogirlik
kuchining kamayishi yer kutblarining kiskaligiga boglik degan xulosaga kelindi.
Bu fikrga xam e'tirozlar buldi. Shunday sung Fransiya akademiyasikutbiy va
ekvatoial kenliklarda gradus ulchash uchun 2ta ekspedisiya uyushtirdi.
1.
1735 yilda Peruda utkazilib 1 gradusning uzunligi 56753 tuaz, 1736 yilda
Laplandiyada utkazilgan tadkikot lar 1 gradusning uzunligi 57437 tuazga tengligi
aniklandi. Ya'ni ekvatorial radius kutbiy radiusdan 634 tuaz kamrok ekan (1 tuaz-
1949 m). Gradus ulchash ishlari vatandosh olimlarimiz Al Xorazmiy va Beruniy
tomonidan xam amalga oshirilgan. Beruniy xisobiga kura 1 gradus yoy uzunligi
111,6 km. Yer meridian aylanasining uzunligi esa 40183 km.
Yerning anik kulamini xisoblab chikishda rus olimiF.N.Krasovskiy boshchiligida
Amalga oshirildi va kuydagicha ma'lumotlar olindi.
Ekvotorial radius 6372 km, Kutbiy radius 6356,8 km.
Ekvotorial va kutbiy orasidagi fark yoki kutbiy issiklik 21,4 km Meridian
aylanasining uzunligi 40008,5 km . Ekvator aylanasining uzunligi 4675,7 km, Yer
yuzasining maydoni 510 mln kvg'km. Yerning xajmi 1083 x 10G'9 kubg'km,
massasi 5,975 x 10G'21 tonna. Ushbu ma'lumotlardan kurinib turibdiki Yer

17
kutblari biroz botik. Demak yer shar shaklida emas, balki ellipsoid shaklidadir.
Yerning shakli ikki ukli ellipsoid emas balki 3 ukli ellipsoid ekan. Chunki yer
shaklining fakat 2 kutbi issikligidan tashkari ekvatior xam tugri aylana emas balki
ellips shaklida bulib, ekvotorial issikligi 213 m ga teng. Shuning uchun yerning
shakli ellipsoiddan xam fark kiladi. Shu sababli Yerning shaklini geoid,ya'ni yerga
xos bulgan shakl deb atash kabul kilindi. Yer sharining sharsimonligi Yer yuzasida
sodir buladigan kuplab tabiiy jarayonlar muxim axamiyatga ega.

Download 380.23 Kb.

1 ... 4 5 6 7 8 9 10 11 ... 35

Download 380.23 Kb.

Pdf ko'rish