14
İ.S.Matrusov pikirinshe pedagogikalıq
eksperiment, bul ta’jiriybe-sınaw,
izertlewler na’tiyjesinde alıp barılg’an pedagogikalıq protsesslerdi baqlawg’a
imkan beretug’ın ilimiy, ta’lim-ta’rbiya ta’jiriybesi esaplanadı. Pedagogikalıq
eksperimenttin’ maqseti u’yrenilip atırg’an qubılıslardın’ nızamlıqların anıqlaw, ol
yamasa bul metodikalıq ma’selenin’ a’h’miyetin ashıp beriw bolıp esaplanadı dep
atap o’tken edi.
Pedagogikalıq eksperimentke qoyılatug’ın talaplar:
- pedagogikalıq eksperiment jetik da’rejede rejelestirilgen bolıwı kerek;
- ol metodologiyalıq jaqtan tiykarlang’an gipotezag’a su’yeniwi kerek;
- u’yrenilip atırg’an ma’sele o’zinde qarama-qarsılıqlardı h’a’m
jan’alıqlardın’ baslamaların ashıwı kerek.
Pedagogikalıq eksperiment o’tkiziletug’ın waqtı, u’yrenilgen h’a’diyseler
quramı, sho’lkemlestiriliwine qarap h’a’r tu’rli bolıwı mu’mkin. Pedagogikalıq
eksperimentler o’tkiziliw waqtına qarap qısqa h’a’m uzaq mu’ddetli, u’yrenilip
atırg’an
h’a’diysenin’
quramına
qarap
a’piwayı
h’a’m
quramalı,
sho’lkemlestiriliwine qarap ta’jiriybelik (bir topar oqıwshılar menen o’tkiziledi),
ta’biyiy (bir klass yaki bir neshe mekteptegi bir tu’rli klasslar menen o’tkiziledi),
kompleks eksperimentlerde ta’jiriybe ta’biyiy usıllar menen birikken jag’dayda
qollanıladı. Aldına qoyılg’an maqsetine qaray pedagogikalıq eksperimentler
tastıyıqlawshı (a’meldegi nızamlardı), qa’liplestiriwshi, baqlawshı bolıp bo’linedi.
Pedagogikalıq eksperiment ja’rdeminde teoriyalıq jag’daylar
tekserilip,
ta’lim-ta’rbiya protsesi h’aqqında tolıq h’a’m anıq mag’lıwmat alıwg’a imkan
beredi.
«Eksperiment» h’a’m «ta’jiriybe» tu’siniklerin aljastırmaw kerek.
Eksperimental jumıslar anıq esapqa alınatug’ın sha’rayatlarda o’tkeriledi, onın’
na’tiyjesinde anıq bir teoriyalıq bilimler alınadı. Sonın’ ushın
eksperiment
na’tiyjesinde maqsetler a’melge asırıladı. Demek, eksperiment degende
pedagogikalıq protsesste bolatug’ın nızamlı baylanıslardı u’yreniw tu’siniledi.
Ta’jiriybe jumısları ja’rdeminde islep shıg’ılg’an usıllar oqıw
protsesine
qanday unamlı ta’sir ko’rsetkenligi anıqlanadı. Sonlıqtan bul usıl pedagogikalıq
eksperiment na’tiyjesinde alıng’an teoriyalıq bilimlerdi a’melde qollanıw
mu’mkinligin anıqlawg’a ja’rdem beredi. Bunın’ ushın oqıtıw eksperimental h’a’m
tiykarg’ı klasslarda bir waqıttın’ o’zinde alıp barıladı.
Demek, ta’jiriybe jumısları eksperimental izertlewler tiykarında jaratılg’an
metodikalıq sistemalardın’ na’tiyjeliligin tekseriw quralı bolıp esaplanadı.
Bunnan basqa ja’ne to’mendegi usıllar bar:
15
- gu’rrin’ usılı, bunda izertlewshi oqıtıwshılar, oqıwshılar h’a’m mektep
ja’ma’a’ti menen belgili bir tema boyınsha gu’rrin’lesedi;
- mektep h’u’jjetlerin u’yreniw usılı. Bunda klass jurnalları, da’stu’rler
oqıtıwshı h’u’jjetleri, oqıwshılardın’ jazba jumısları, klasstan tıs jumıslar, o’z
betinshe h’a’m a’meliy jumıslar h’u’jjetleri u’yreniledi;
SORAW HA’M TAPSIRMALAR
1. Metodologiya degende neni tu’sinesiz?
2. İlimiy-izertlew usıllarının’ wazıypaları nelerden ibarat?
3. İzertlew usılları qanday usıllarg’a bo’linedi?
4. Sistemalı du’ziliw usılları qanday jag’daylarda qollaw mu’mkin?
5. Eksperimental-empirikalıq usıllar qanday bo’limlerden
ibarat ekenligin
so’ylep berin’.
6. Baqlaw obektine neler kiredi?
7. Sorawnama usılı qanday jag’daylarda qollanıladı?
8. Pedagogikalıq eksperiment h’aqqında so’ylep berin’.
