1. 3. Fenologiyalıq baqlawlar

66 
Baqlaw arqalı basqa aymaqlardı dıqqat penen u’yreniwge imkan beredi. 
Ma’selen: du’nya ju’zi ta’biyiy geografiyası h’a’m ekonomikalıq geografiyasın 
u’yreniwde, materikler h’a’m ma’mleketlerdin’ geografiyalıq sharayatların 
oqıwshılardın’ o’z jasaw jayı sharayatı menen salıstırıwg’a imkan beredi. 
Geografiyalıq baqlawlar oqıwshılardı ta’biyattag’ı qubılıslardın’ h’a’r 
ta’repleme o’zgeshelikleri menen tanıstırıp qana qoymastan, al ta’biyiy 
geografiyalıq h’a’m ekonomikalıq geografiya qubılıslardın’, h’a’diyselerdin’ bir-
biri menen o’z-ara baylanıslılıg’ın ashıp beredi. 
Geografiyalıq qubılıslardın’ baqlaw mu’ddetleri h’a’r tu’rli. Ayırım 
qubılıslardı (h’awa-rayı) uzaq mu’ddetli baqlawg’a tuwrı keledi, al ayırım 
h’a’diyselerdi qısqa waqıtta baqlaw mu’mkin (jawın jawıwı, samal, shaqmaq, 
basqalar). Da’slep geografiyalıq bilimlerdi o’zlestiriwge imkan beretug’ın 
qubılıslardı baqlaw za’ru’r. Ko’plep geografiyalıq tu’siniklerdi tiyisli baqlawsız 
u’yrenip bolmaydı (h’awa-rayı, klimat, relef formaları, ishki suwlar). 
Geografiyalıq baqlaw ko’nlikpelerin qa’liplestiriw quramalı wazıypalardan 
esaplanadı h’a’m onda to’mendegi talaplarg’a juwap beriw kerek: 
1. Oqıwshılarg’a baqlawdın’ maqseti, wazıypaları, mazmunın tusindiriw,
h’a’m baqlawdı qanday alıp barıw h’aqqında so’ylep beriw kerek bunda baqlap 
barıw da’stu’rin islep shıg’ıw u’lken a’h’miyetke iye; 
2.Oqıwshılardı tiyisli a’sbaplar menen islewdi u’yretiw tiyis.(Kompas, 
barometr, flyuger, nivelir h’a’m t.b.); 
3.Baqlaw na’tiyjelerin anıq sistemalastırıwdı u’yreniw kerek (da’pterge, 
baqlaw jurnalı); 
4. Baqlaw na’tiyjelerin ulıwmalastırıw h’a’m qayta islew ko’nlikpelerin 
qa’liplestiriw. Ma’selen: ortasha sutkalıq, aylıq h’a’m jıllıq temperaturalardı 
esaplaw, basım sızılmaların du’ziw, da’rya ag’ımın esaplaw; 
5.Oqıwshılardı geografiyalıq qubılıslar ortasındag’ı o’z-ara baylanıslardı 
anıqlawg’a u’yretiw; 
6.Oqıwshılarda baqlaw jumıslarına qızıg’ıwdı u’yretiw za’ru’r. Olarg’a 
baqlaw jumısları aldınnan aytılmawı kerek. 
Baqlawdın’ mazmunı h’a’r tu’rli bolmawı tiyis h’a’m klasstan klassqa 
o’tken sayın quramalasıp barıwı kerek. Sabaq protsesinde baqlaw na’tiyjeleri 
paydalanıp barılıwı kerek.
Oqıw jılı basında temalar boyınsha baqlaw na’tiyjelerin paydalanıw rejesi 
du’ziliwi kerek. Geografiyalıq qubılıslardı baqlaw bilimlerinin’ artıwı menen 
oqıwshılarda o’z betinshe jumıs alıp barıw qa’biletleri artıp baradı. 

67 
Baqlaw dawamında oqıwshılardın’ erkin pikirlewin ku’sheytiw ta’rtibi 
to’mendegilerden ibarat; 
-oqıwshılardın’ baqlawı oqıtıwshı basshılıg’ında alıp barıladı. Baqlaw klasta, 
geografiya maydanlarında yaki orınlarda alıp barıladı. Tiykarınan ta’biyat 
qu’bılısları, h’awa temperaturası, jawınlar, samallar quyashtın’ ba’lentligi h’a’m 
t.b. baqlanadı; 
-oqıtıwshı bergen bilimleri tiykarında oqıwshılardı ta’biyatta h’a’m 
o’ndiriste alıp barılatug’ın o’z betinshe jumıslarındag’ı (meteorologiyalıq, 
gidrologiyalıq, fenologiyalıq, xojalıq) baqlaw na’tiyjelerin oqıwshılar ta’repinen 
o’z betinshe qayta islenedi h’a’m ulıwmalastırıladı; 
-oqıwshılardın’ baqlaw jumısları da’stu’rin islep shıg’ıwda qatnasıwı. Olar 
ta’repinen uzaq waqıt baqlaw jumıslarının’ alıp barılıwı h’a’m olardın’ 
na’tiyjelerinin’ ulıwmalastırılıwı (diagramma, karta, sızılmalar du’ziw); 
Baqlaw metodların rawajlandırıwdın’ tiykarg’ı usılı oqıwshılardın’ o’z 
betinshe jumıs islewin asırıwdan ibarat. 

Download 1,58 Mb.