|
VI-BAP. BAQLAW HA’M TA’JİRİYBE METODIBog'liq Vaxabov X, Gaypova R, Tursinov M. Geografiyanı oqıtıw metodikası
VI-BAP. BAQLAW HA’M TA’JİRİYBE METODI
Ta’biyatta h’a’m o’ndiris protsesinde tıg’ız baylanısta alıp barılatug’ın
baqlawlar bilim alıwdın’ za’ru’r dereklerinen biri bolıp esaplanadı.
Geografiya bilimlerin beriwdin’ ja’ne bir forması-ta’jiriybe metodı
esaplanadı. Bunda oqıwshılar ta’biyatta baqlap bolmaytug’ın qubılıslardı
laboratoriya yaki klass sharayatında ta’jiriybe ja’rdeminde ko’redi h’a’m
u’yrenedi.
Baqlaw -
ta’biyiy sharayatta geografiyalıq ortalıq qubılıslarının’ ma’lim bir
maqsetli bag’darlarda oqıwshılar ta’repinen qabıl etiwi tu’siniledi.
Ta’jiriybe -
geografiyalıq qubılıslardın’ payda bolıwın jasalma tu’rde
a’melge asırıw h’a’m u’yreniw tu’siniledi.Baqlaw metodı ko’binese mektep
maydanshasında, oqıw sayaxatları uaqtında o’tkiziledi.
6. 1. Baqlaw metodı
Baqlaw dawamında oqıwshılar geografiyalıq ortalıq qubılısların baylanıssız
ko’redi h’a’m baqlaydı. Oqıwshılardın’ baqlaw protsesinde alg’an bilimlerine
qaray oqıtıwshı h’a’r bir geografiyalıq qubılıslardın’ a’h’miyetin tu’siniwge
u’yretedi. Oqıwshılardın’ baqlawg’a tiykarlang’an bilimleri puxta h’a’m teren’ligi
menen ajıralıp turadı.
62
Baqlaw klassta, geografiya maydanshasında, o’z qala yamasa awıl shetinde,
o’z wa’layat h’a’m rayonları aynalasında o’tkiziliwi mu’mkin.
Geografiyalıq baqlawlar mazmunına qarap to’mendegi tu’rlerge bo’linedi:
Astronomiyalıq; meteorologiyalıq h’a’m fenologiyalıq:
6.1.1. Astronomiyalıq baqlawlar
Astronomiyalıq baqlawlar to’mendegilerdi o’z ishine aladı:
- quyashtın’ shıg’ıwı h’a’m batıwın baqlaw;
- juldızlar h’a’m planetalardı baqlaw h’a’m anıqlaw
- ilajı bolsa observatoriyadag’ı a’sbaplar menen tanısıw;
Quyashtın’ shıg’ıwı h’a’m batıwın baqlaw. Quyashtın’ shıg’ıwı h’a’m
batıwın klasstan tıs, yag’nıy mektep sharbag’ında baqlaw mu’mkin, baylanıssız
sabaq protsesinde quyashtın’ shıg’ıwı h’a’m batıwın baqlap bolmaydı. Quyashtın’
shıg’ıwın baqlaw ushın da’slep kalendardan quyashtın’ azang’ı shıg’ıw waqtın
anıqlaw tiyis. Quyashtın’ shıg’ıw h’a’m batıwın ba’h’a’rdin’ aqırı gu’zdin’
baslarında baqlag’an maqul. Jazda oqıwshılar dem alısta bolg’anları ushın bul
baqlawlardı a’melge asırıp bolmaydı.
Quyashtı baqlap barıw to’mendegi ta’rtipte alıp barıladı:
- oqıwshılar Quyashtın’ shıg’ıwınan 5-10 minut aldın jıynaladı;
- Quyashtın’ shıg’ıwın baqlawda to’mendegilerge itibar beriledi:
a) Quyashtın’ ko’riniw waqtı;
b) Quyashtın’ tolıq ko’riniw waqtı;
v) Quyashtın’ gorizonttan ko’teriliw waqtı;
- Quyash qaysı ta’biyiy geografiyalıq ortalıqtan ko’riniwi anıqlanadı (taw,
qır, ba’lentlik, tegislik h’.t.b.);
- Quyashtın’ batıwın baqlaw to’mendegi ta’rtipte alıp barıladı:
a) Quyash do’n’geleginin’ Jer betine taralıw waqtı;
b) Quyash do’n’gelegi yarımının’ gorizont artına o’tiw waqtı;
v) Quyashtın’ tolıq ko’rinbey qalg’an waqtı;
g) Quyashtın’ qaysı geografiyalıq ortalıqta batatug’ınlıg’ı anıqlanadı;
- Quyash shıqqan ta’rep shıg’ıs, batqan ta’repi batıs ekenligi oqıwshılarg’a
tu’sindiriledi.
Juldızlardı h’a’m planetalardı baqlaw tu’nde alıp barılatug’ınlıg’ı ushın
mektep sharayatında ken’ tarqalmag’an. Polyus juldızın anıqlaw da tu’nde alıp
barıladı.
|
| |
