2.2.Furqat lirik sheriyatining adabiy badiiy qiyoslash
Furqat - lirik shoir. Shoir lirik merosining eng yuqori mavqeini asosan
g`azallar egallaydi. Mutahassislarning belgilashicha, g`azallarining umumiy adadi
200 atrofida. Furqat so`z san’atkori sifatida “Bahor ayyomida”, “Bir qamar
siymoni ko`rdim”, “Chiroylik”, “Kokuling”, “Yuzlaringdin sharm etib”,
“Adashganman” kabi bir qancha go`zal, aqlni hayratga soluvchi nurafshon she’rlar
yaratdi. Shoir lirikasi g`oya va mazmun jihatidan ham, badiiy jihatdan ham yuqori
saviyadagi asarlar bo`lib, unda ichki kechinmalar, fikr va hislar, kishi ruhining eng
nozik tuyg`ulari ifoda etiladi. Furqatning purma’noli asarlar bitishida mumtoz
shoirlarimiz ijodidan yahshigina bahramand bo`lganligi yordam berdi.
Aytmoqchimizki, ulug` Navoiy va Fuzuliylardan saboq oldi, ularni o`ziga ustoz
deb bildi. Ustozlarning merosiga muhabbat bilan qaragan Furqat bir umr ulardan
ozuqalandi va ilhom oldi, g`oyaviylik va badiiylikni o`rgandi. Navoiyning juda
ko`p g`azallariga muhammas tahmislar, naziralar bog`laydi, o`tkir fikr va
g`oyalarni ifoda qilishda Navoiyga yaqinlashadi. Tubanda shoir ijodidagi hazrat
Navoiyning “Do`st” radifli g`azaliga bog`lagan muhammasning ohirgi bandini
o`qiymiz:
Furqato, ich zahr ayog`i kelsa, qonma, do`stdin,
Talhkom o`ldim dema, hargiz o`sonma do`stdin,
Tonimaslik qilsa ham harchand tonma do`stdin,
Ey Navoiy, necha dushman bo`lsa tonma do`stdin,
43
Furqat. Tanlangan asarlar. –T.: G`afur G`ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti. 1975. –295 b.
54
Chunki bo`lmushdir senga yuz ming tamanno birla do`st. Furqat Navoiyning
do`stlikni ulug`lovchi olijanob g`oyalarini tasdiqlaydi, o`z fikricha kengaytiradi,
aytish mumkinki, bu halqchil she’rlarni yanada ommalashtiradi.
Yana shoir Furqat Ozarbayjon adabiyotining ulug` siymosi Fuzuliyning ham
nozik fikrlariga jo`r bo`ladi:
Surmadin ko`zlar qaro, allar hinodin lolarang,
Hech shohid yo`qki, bu rangi-la sansan sho`h shang
kabi misralaridan ilhomlanadi, buyuk shoirning mashhur g`azaliga tazmin bitadi:
Surmadin ko`zlar qaro, qo`llar hinodin lolarang,
G`ozadin yuzlarda tobu o`smadin qoshlar tarang.
Furqatning muhabbat lirikasi o`ziga hos chizgilarda beriladi. Undagi oshiqning
kechinmalari, iztiroblari, rashki, sevgi qasamyodlari ham, mahbubaning nozu
karashmalariyu husnu malohati ham boshqa shoirlarnikiga o`hshamaydigan
kutilmagan lavhalarda tasvir etiladi. Qarangki, shoir tasviridagi ma’shuqa husnda
tengsiz, uning “jamol”ini qancha “vasf” qilsa ham, shoirlar minglab kitoblar yozsa
ham ado qilib bo`lmaydi:
Jamoli bokamoling qaysi bir vasfin ado qilg`oy,
Daqoyiq bobida shoir agar yuz ming kitob aylar.
O`shal mahbubaning chiroyu latofatidan, nafaqat muhib shoir, balki gulzordagi
gullar ham lolu hayron. Ular bu malohatning go`zal yuzlaridan uyalib, “har yil
bahor ayyomida» bir boragina ko`rinadi, o`shanda ham o`zlarini mahbubaga fido
qilib, “yo`llariga poyondoz” bo`ladilar:
Yuzlaringdin sharm etib gulshanda, ey ruhsor gul,
55
Ko`rinur har yil bahor ayyomida bir bor gul.
Vahki, solmish o`zini yo`lingg`a poyandoz etib,
Qo`y qadam, gar jonu dildan bo`lsa minnatdor gul.
Tavsifiy uslubdagi ushbu baytlarda mahbuba jamoli kuylangan. SHoir bu
go`zallikning badiiy kashfiyotini
|
