5
MUNDARIJA
KIRISH………………………………………………………………………5
I. BOB. FURQAT HAYOTI VA IJODI SHE’RLARINING TAHLILI..13
1.1. Furqat she’riyatining boshlanish davrlari……………………………….13
1.2. Furqat lirikasining oʻziga xos badiiyati…………………………………27
II. BOB
.
FURQAT IJODINING SHE'RIYATIDA AN'ANAVIYLIK VA
NOVATORLIK BELGILARI…………………………………………………47
2.1. Furqat sheriyatining poetik asoslari……………………………………47
2.2. .Furqat lirik sheriyatining adabiy badiiy qiyoslash
………………………52
III.
BOB.
SHOIR
LIRIKASIDA
INSON
ERKI
VA
G`URBAT OHANGLARINI POETIKASI……………………………………58
3.1. Furqat sherlarida insonparvarlik va inson erkini tahlili…………………58
3.2. Furqat lirikasini o’rganishda janriy xususiyatlar
…………………………62
UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR…………………………………70
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………..75
6
KIRISH
Tadqiqotning
dolzarbligi
:
O’zbekiston
Respublikasi
mustaqilikka
erishgandan so’ng barcha sohalarda tub o’zgarishlar amalga oshirilmoqda. Shu
jumladan, 1989-yil 21-oktabrda yurtimizning quvonarli daqiqalari bo’lmish,
o’zbek tiliga davlat tili maqomining berilganligidan so’ng tilshunosligimiz
sohasida ham yosh tadqiqotchilarimiz, ilmga tashna talabarlarmiz oldiga bir qator
nazariy hamda amaliy ishlarni amalga oshirish vazifalarni qo’ydi.
O’zbekiston Respubliklasining birinchi Prezidenti I. Karimovning
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 21.12.1995 yildagi 167-I-son “O’zbekiston
Respublikasining davlat tili haqida”gi qonunga o’zgartirishlar va qo’shimchalar
kiritish to’g’risidagi
1
gi, Axborot texnologiyalari sohasida ta’limtizimini yanada
takomillashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni IT- industriya bilan
integratsiya qilish chora- tadbirlari to’g’risida
2
gi, 2022 — 2026-yillarga
mo’ljallangan yangi o’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi “insonga e’tibor va
sifatli ta’lim yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida
3
gi, “Raqamli
O‘zbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”
4
gi, 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli O‘zbekiston
respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida
5
,
O‘zbekiston respublikasi maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi huzuridagi
ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi ixtisoslashtirilgan
maktablar tarmog‘ini kengaytirish to‘g‘risida
6
gi Prezident farmonlari ushbu
Bittiruv malakaviy ishning tadqiqoti uchun dasturamal bo’lib xizmat qiladi.
1 167-I-сон 21.12.1995. “O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili haqida”gi Qonunga o‘zgartishlar va
qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (lex.uz) O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV
2 https://lex.uz/docs/5032128// Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. МИРЗИЁЕВ/ Тошкент ш.,
2020 йил 6 октябрь,ПҚ-4851-сон
3 https://lex.uz/docs/-6396146/ O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV/Toshkent sh.,2023-yil 28-
fevral,PF-27-son
4
https://agmk.uz/oz/menu/decrees-and-resolutions-of-the-president-of-the-republic-of-uzbekistan/ O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 oktyabrdagi PF-6079-sonli Farmoni
5 https://lex.uz/docs/-3107036/ “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi
to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni
6https://lex.uz/uz/docs/-5960622/ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 14-apreldagi PF-106-
son Farmoni
7
Yangi soha bo’lib kirib kelgan badiiy matn tahlili yosh tadqiqotchilarimiz,
bo’lajak mutaxassislarimiz badiiy asar bilan professional darajada shug’ullanish
jarayonida, tilshunoslik sohamizga yangidan-yangi ilmlarni, tesha tegmagan
yangliklarni olib kirishga asosiy omil bo’lmoqda.
Istiqlol yillari adabiyot ilmida badiiy adabiyotni ijodiyindividual uslub,
poetika nuqtai nazaridan tadqiq etish, ijodkorning poetik mahoratini yoritishga
katta e'tibor byerilmoqda. «Adabiyot va san'atga, madaniyatga e'tibor – bu avvalo,
xalqimizga e'tibor, kelajagimizga e'tibor ekanini, adabiyot, madaniyat yashasa,
millat yashashi
mumkinligini unutishga bizning aslo haqqimiz yo'q». Shu jihatdan O'zbekiston
faxri shoiri Furqatning she'riy asarlarini monografik tarzda o'rganish, she'r va
dostonlariga xos an'anaviylik, vorisiylik va novatorlik xususiyatlarini ochib
byerish, ijodkor badiiy mahoratini tadqiq etish tekshirish yuzasidan ilmiy
tadqiqotlarni yanada chuqurlashtirish zarurati mavjud. O'zbekiston Respublikasi
Prezidyentining 2017 yil 7 fyevraldagi PF-4947-son «O'zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar stratyegiyasi to'g'risida», 2017 yil 16
fyevraldagi PF-4958-son «Oliy o'quv yurtidan kyeyingi ta'limni yanada
takomillashtirish to'g'risida»gi farmonlari, 2017 yil 13 syentyabrdagi PQ-3271-son
«Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob
mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ'ib qilish bo'yicha
komplyeks chora-tadbirlar dasturi to'g'risida»gi qarori, Vazirlar Mahkamasining
2018 yil 16 fyevraldagi 124-F-son
7
«O'zbek mumtoz va zamonaviy adabiyotini
xalqaro miqyosda o'rganish va targ'ib qilishning dolzarb masalalari» mavzusidagi
xalqaro konfyeryenцiyani o'tkazish to'g'risida»gi farmoyishi hamda mazkur
faoliyatga tyegishli boshqa me'yoriy huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni
amalga oshirishda ushbu dissyertaцiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi.
8
7
Mirziyoyev Sh. Adabiyot va san'at, madaniyatni rivojlantirish – xalqimiz ma'naviy olamini
yuksaltirishning mustahkam poydyevoridir // Xalq so'zi, 2017 yil 4 avgust.
8
Mirziyoyev Sh. Adabiyot va san'at, madaniyatni rivojlantirish – xalqimiz ma'naviy olamini
yuksaltirishning mustahkam poydyevoridir // Xalq so'zi, 2017 yil 4 avgust.
8
Go`zal Farg`onaning shoirlar va fozillar shahri sifatida dovrug`i olamga
yoyilgan Xo`qandi latifda kamol topgan Amiriy, Mahmur, Gulhaniy,
Nodirabegim, Jahon otin Uvaysiy, Muqimiy, Zavqiy, Xaziniy, Abdulla
Qahhor, Sobir Abdulla, Charxiy va boshqa yuzlab alloma adiblar ijodini, ilmiy-
adabiy merosini o`rganish va ularni keng targ`ib qilish ma’naviyatimizning
yanada yuksalishiga xizmat qiladi. Zokirjon Xolmuhammad o`g`li Furqat
tavalludining 150 yilligini munosib nishonlash maqsadida Farg`ona viloyati
hokimligining 2009 yil 27 oktyabrda qabul qilingan 201-sonli qarori ham
yuqoridagi fikrlarimizning isbotidir.
Ulkan so`z san’atkori, o`zbek xalqining ardoqli ma’rifatparvar, vatanparvar
shoirlaridan biri sifatida shuhrat qozongan Zokirjon Xolmuhammad o`g`li
Furqatning ijodiy merosi doimo xalqimiz tomonidan e’zozlab kelingan.
Furqat hayoti va ijodini o`rganish juda erta – shoir she’rlarini to`plashdan
boshlangan edi. Zokirjon endigina 24 yoshga to`lganda, uning she’rlari qo`lyozma
she’riy to`plamlar – bayozlarga kiritila boshlanadi. Keyinchalik katta-katta
qo`lyozma va toshbosma bayozlarda shoirning o`nlab g`azallari, muxammaslari
va musaddaslari o`rin olganinini ta’kidlash lozim. 1890 yildan esa adibning o`sha
paytlarda o`zbek tilida chop etilgan yagona nashr – “Turkiston viloyatining
gazeti”da e’lon qilingan she’rlari va maqolalari Furqat nomini yanada mashhur
bo`lishiga sabab bo`ldi. Adib hayoti va ijodini o`rganishda qimmatli manba
bo`lgan “Ho`qandlik shoir Zokirjon Furqatning ahvoloti, o`zi yozg`oni” esdalik-
memuarlari ham shu gazeta sahifalarida bosilgan edi. O`sha yillari shoirning
ayrim asarlari Sankt-Peterburgda chiqib turgan “Zapiski Vostochnogo otdeleniya
russkogo arxeologicheskogo obshestva” jurnalida ham e’lon qilingan va rus
sharqshunoslari diqqatini o`ziga tortgan edi.
Furqat ijodini o`rganish XX asrning 30-yillaridan boshlab kuchayganini
kuzatish mumkin. Ma’rifatparvar shoirning ayrim she’rlari o`sha paytlarda nashr
etilgan maktab darsliklari va xrestomatiyalarida uchraydi.
| 