Vazirligi zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti filologiya fakulteti

5 
 
 
MUNDARIJA 
KIRISH………………………………………………………………………5 
I. BOB. FURQAT HAYOTI VA IJODI SHE’RLARINING TAHLILI..13 
1.1. Furqat she’riyatining boshlanish davrlari……………………………….13 
1.2. Furqat lirikasining oʻziga xos badiiyati…………………………………27 
II. BOB
.
FURQAT IJODINING SHE'RIYATIDA AN'ANAVIYLIK VA 
NOVATORLIK BELGILARI…………………………………………………47 
2.1. Furqat sheriyatining poetik asoslari……………………………………47 
2.2. .Furqat lirik sheriyatining adabiy badiiy qiyoslash
………………………52 
III. 
BOB. 
SHOIR 
LIRIKASIDA 
INSON 
ERKI 
VA 
G`URBAT OHANGLARINI POETIKASI……………………………………58 
3.1. Furqat sherlarida insonparvarlik va inson erkini tahlili…………………58
 
3.2. Furqat lirikasini o’rganishda janriy xususiyatlar
…………………………62 
UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR…………………………………70 
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR …………………………………..75 
 
 
 
 
 
 
 
 

6 
 
KIRISH
Tadqiqotning 
dolzarbligi
: 
O’zbekiston 
Respublikasi 
mustaqilikka 
erishgandan so’ng barcha sohalarda tub o’zgarishlar amalga oshirilmoqda. Shu 
jumladan, 1989-yil 21-oktabrda yurtimizning quvonarli daqiqalari bo’lmish, 
o’zbek tiliga davlat tili maqomining berilganligidan so’ng tilshunosligimiz 
sohasida ham yosh tadqiqotchilarimiz, ilmga tashna talabarlarmiz oldiga bir qator 
nazariy hamda amaliy ishlarni amalga oshirish vazifalarni qo’ydi.
O’zbekiston Respubliklasining birinchi Prezidenti I. Karimovning 
O‘zbekiston Respublikasining Qonuni, 21.12.1995 yildagi 167-I-son “O’zbekiston 
Respublikasining davlat tili haqida”gi qonunga o’zgartirishlar va qo’shimchalar 
kiritish to’g’risidagi
1
gi, Axborot texnologiyalari sohasida ta’limtizimini yanada 
takomillashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni IT- industriya bilan 
integratsiya qilish chora- tadbirlari to’g’risida
2
gi, 2022 — 2026-yillarga
mo’ljallangan yangi o’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi “insonga e’tibor va 
sifatli ta’lim yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida
3
gi, “Raqamli 
O‘zbekiston — 2030” strategiyasini tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida”
4
gi, 2017-yil 7-fevraldagi PF-4947-sonli O‘zbekiston 
respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida
5
, 
O‘zbekiston respublikasi maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi huzuridagi 
ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalari agentligi tizimidagi ixtisoslashtirilgan 
maktablar tarmog‘ini kengaytirish to‘g‘risida
6
gi Prezident farmonlari ushbu 
Bittiruv malakaviy ishning tadqiqoti uchun dasturamal bo’lib xizmat qiladi.
1  167-I-сон 21.12.1995. “O‘zbekiston Respublikasining Davlat tili haqida”gi Qonunga o‘zgartishlar va 
qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida (lex.uz) O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV 
2 https://lex.uz/docs/5032128// Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. МИРЗИЁЕВ/ Тошкент ш., 
2020 йил 6 октябрь,ПҚ-4851-сон 
3 https://lex.uz/docs/-6396146/ O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV/Toshkent sh.,2023-yil 28-
fevral,PF-27-son 
4 
https://agmk.uz/oz/menu/decrees-and-resolutions-of-the-president-of-the-republic-of-uzbekistan/ O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2020 yil 5 oktyabrdagi PF-6079-sonli Farmoni
5 https://lex.uz/docs/-3107036/ “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi 
to‘g‘risida” O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni 
6https://lex.uz/uz/docs/-5960622/ O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 14-apreldagi PF-106-
son Farmoni 

7 
Yangi soha bo’lib kirib kelgan badiiy matn tahlili yosh tadqiqotchilarimiz, 
bo’lajak mutaxassislarimiz badiiy asar bilan professional darajada shug’ullanish 
jarayonida, tilshunoslik sohamizga yangidan-yangi ilmlarni, tesha tegmagan 
yangliklarni olib kirishga asosiy omil bo’lmoqda.
Istiqlol yillari adabiyot ilmida badiiy adabiyotni ijodiyindividual uslub, 
poetika nuqtai nazaridan tadqiq etish, ijodkorning poetik mahoratini yoritishga 
katta e'tibor byerilmoqda. «Adabiyot va san'atga, madaniyatga e'tibor – bu avvalo, 
xalqimizga e'tibor, kelajagimizga e'tibor ekanini, adabiyot, madaniyat yashasa, 
millat yashashi 
mumkinligini unutishga bizning aslo haqqimiz yo'q». Shu jihatdan O'zbekiston 
faxri shoiri Furqatning she'riy asarlarini monografik tarzda o'rganish, she'r va 
dostonlariga xos an'anaviylik, vorisiylik va novatorlik xususiyatlarini ochib 
byerish, ijodkor badiiy mahoratini tadqiq etish tekshirish yuzasidan ilmiy 
tadqiqotlarni yanada chuqurlashtirish zarurati mavjud. O'zbekiston Respublikasi 
Prezidyentining 2017 yil 7 fyevraldagi PF-4947-son «O'zbekiston Respublikasini 
yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar stratyegiyasi to'g'risida», 2017 yil 16 
fyevraldagi PF-4958-son «Oliy o'quv yurtidan kyeyingi ta'limni yanada 
takomillashtirish to'g'risida»gi farmonlari, 2017 yil 13 syentyabrdagi PQ-3271-son 
«Kitob mahsulotlarini nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish, kitob 
mutolaasi va kitobxonlik madaniyatini oshirish hamda targ'ib qilish bo'yicha 
komplyeks chora-tadbirlar dasturi to'g'risida»gi qarori, Vazirlar Mahkamasining 
2018 yil 16 fyevraldagi 124-F-son
7
«O'zbek mumtoz va zamonaviy adabiyotini 
xalqaro miqyosda o'rganish va targ'ib qilishning dolzarb masalalari» mavzusidagi 
xalqaro konfyeryenцiyani o'tkazish to'g'risida»gi farmoyishi hamda mazkur 
faoliyatga tyegishli boshqa me'yoriy huquqiy hujjatlarda belgilangan vazifalarni 
amalga oshirishda ushbu dissyertaцiya tadqiqoti muayyan darajada xizmat qiladi.
8
7
Mirziyoyev Sh. Adabiyot va san'at, madaniyatni rivojlantirish – xalqimiz ma'naviy olamini 
yuksaltirishning mustahkam poydyevoridir // Xalq so'zi, 2017 yil 4 avgust. 
8
Mirziyoyev Sh. Adabiyot va san'at, madaniyatni rivojlantirish – xalqimiz ma'naviy olamini 
yuksaltirishning mustahkam poydyevoridir // Xalq so'zi, 2017 yil 4 avgust. 

8 
Go`zal Farg`onaning shoirlar va fozillar shahri sifatida dovrug`i olamga 
yoyilgan Xo`qandi latifda kamol topgan Amiriy, Mahmur, Gulhaniy,
Nodirabegim, Jahon otin Uvaysiy, Muqimiy, Zavqiy, Xaziniy, Abdulla 
Qahhor, Sobir Abdulla, Charxiy va boshqa yuzlab alloma adiblar ijodini, ilmiy-
adabiy merosini o`rganish va ularni keng targ`ib qilish ma’naviyatimizning 
yanada yuksalishiga xizmat qiladi. Zokirjon Xolmuhammad o`g`li Furqat 
tavalludining 150 yilligini munosib nishonlash maqsadida Farg`ona viloyati 
hokimligining 2009 yil 27 oktyabrda qabul qilingan 201-sonli qarori ham 
yuqoridagi fikrlarimizning isbotidir. 
Ulkan so`z san’atkori, o`zbek xalqining ardoqli ma’rifatparvar, vatanparvar 
shoirlaridan biri sifatida shuhrat qozongan Zokirjon Xolmuhammad o`g`li 
Furqatning ijodiy merosi doimo xalqimiz tomonidan e’zozlab kelingan.
Furqat hayoti va ijodini o`rganish juda erta – shoir she’rlarini to`plashdan 
boshlangan edi. Zokirjon endigina 24 yoshga to`lganda, uning she’rlari qo`lyozma 
she’riy to`plamlar – bayozlarga kiritila boshlanadi. Keyinchalik katta-katta 
qo`lyozma va toshbosma bayozlarda shoirning o`nlab g`azallari, muxammaslari 
va musaddaslari o`rin olganinini ta’kidlash lozim. 1890 yildan esa adibning o`sha 
paytlarda o`zbek tilida chop etilgan yagona nashr – “Turkiston viloyatining 
gazeti”da e’lon qilingan she’rlari va maqolalari Furqat nomini yanada mashhur 
bo`lishiga sabab bo`ldi. Adib hayoti va ijodini o`rganishda qimmatli manba 
bo`lgan “Ho`qandlik shoir Zokirjon Furqatning ahvoloti, o`zi yozg`oni” esdalik-
memuarlari ham shu gazeta sahifalarida bosilgan edi. O`sha yillari shoirning 
ayrim asarlari Sankt-Peterburgda chiqib turgan “Zapiski Vostochnogo otdeleniya 
russkogo arxeologicheskogo obshestva” jurnalida ham e’lon qilingan va rus 
sharqshunoslari diqqatini o`ziga tortgan edi. 
Furqat ijodini o`rganish XX asrning 30-yillaridan boshlab kuchayganini 
kuzatish mumkin. Ma’rifatparvar shoirning ayrim she’rlari o`sha paytlarda nashr 
etilgan maktab darsliklari va xrestomatiyalarida uchraydi.

Download 0,55 Mb.