o‘xshashligi, xotira hajmi cheklangan, sekin
ishlaydigan kompyuterlarda
iyerarxik MBBTlar unumdorligi qabul qilsa boiadigan darajada bo‘lishi
imkonini beradi. Lekin agar ma’lumotlar daraxtsimon stmkturali
bo‘lmagan holda iyerarxik modelni qurishda va zarur bo'lgan
unumdorlikka erishishda talay qiyinchiliklar tug‘ilardi.
“Paradox” (Borland firmasining dasturiy mahsuloti) - ma’lumotlar
bazasini boshqarish tizimlari bozorida tan olingan lider. Oxirgi besh yil
davomida (3,0 versiyasidan boshlab) “Paradox” mutaxassislar tomonidan
personal kompyuterlar uchun eng yaxshi relyatsion MBBT deb tan
olinmoqda.
“Paradox”ning
ko‘p xususiyatlari orasida juda soddaligi va
shaffofligining, ma’lumotlami boshqarishning
funksional tugal tizimining
ulkan imkoniyatlari unikal, hamohang ekanligi ajratiladi («paradoks» ham
ana shunda). Bunday paradoksli birikma natijasida baquwat MBBT
nafaqat professional dasturchiga, balki dasturlash yoki kompyutyerda
informatsiyaga ishlov berish haqida tushunchaga ega bo‘lmagan
foydalanuvchiga ham bo‘ysunadi.
Ilgari tarmoqli modellar hamda kam resursli kompyuterlar yaratilar
edi. Ular - «to‘plamlar» - deb nomlangan ikki darajali daraxtlardan tarkib
topgan yetarli darajada murakkab strakturalardir. «To‘plamlar» «yozuv-
bog‘lamlar» yordamida birikib zanjirlar hosil qiladi.
Tarmoqli modellar
ishlanganda MBBT unumdorligini oshirish imkonini beradigan ko‘p
«kichik ayyorliklar» o'ylab chiqilgan edi, lekin ular MBBTni sezilarli
darajada murakkablashtirgan edilar. Amaliy dasturchi ko‘p atamalarni
bilishi va MBBTning bir nechta ichki tillarini o‘rganishi, turli nusxalar,
to‘plamlar, yozuvlar va h.k. orasida navigatsiya uchun ma’lumotlar
bazasini mantiqiy strukturasini ikir-chikirigacha ko‘z oldiga keltirishi
lozim. UNIX operatsion tizimini ishlovchilardan biri: «Tarmoqli
baza -
ma’lumotlami yo'qotishning eng ishonchli usuli» degan.
Iyerarxik
va
tarmoqli
MBBTdan
amalda
foydalanishdagi
qiyinchiliklar ma’lumotlami ifodalashning boshqa usullarini qidirishga
majbur qildi. 60- yillar oxirida inventirlangan fayllar asosidagi MBBTlar
paydo bo‘ldi; ular tashkil qilishning osonligi va ma’lumotlami
manipulyatsiya qilishning juda qulayligi bilan farqlanadi.
Lekin bimday MBBTlarda ma’lumotlami saqlash, ma’lumotlar
orasidagi bog‘lanishlar miqdori, yozuv uzunligi va uning maydoni miqdori
uchun fayllar miqdori cheklangan.
Modullararo interfeysni tashkil qilish muammosi adapterlarning
informatsion dasturlami yaratilishiga sabab bo‘ldi; bu ixtisoslashgan
24
(maxsus) tizimlar va dasturiy texnologiya ishlab chiqilishiga olib keldi.
Tayyor modullardan yirik dasturiy komplekslami tuzishga yo'naltirilgan
tizimlar bularga kiradi. Bu tizimda oraliq ma’lumotlar yagona protsessor
va ixtisoslashgan modellararo informatsion
dastur-adapterlar yordamida
unifikatsiyalanadi; dastur - adapterlar quyidagi funksiyalami amalga
oshiradi:
1) har bir alohida modul uchun boshlang‘ich m a’lumotlar
mavjudligini nazorat qilish;
2) yetishmaydigan boshlang‘ich ma’lumotlami berish;
3) ma’lumotlar
turlari,
strakturasi
va
ketma-ketligining
chaqirilayotgan modulda qabul qilingan ma’Iumotlaming o ‘xshash
xarakteristikalariga muvofiqligini tekshirish;
4) turlar muvofiq bo'lmagan holda ma’lumotlami qaytadan tashkil
qilish;
5) almashinish turiga mos ravishda chaqirilayotgan modulga
ma’lumotlar uzatilishini ta’minlash;
6) modulni dasturlash tili belgilaydigan muhitni tashkil qilish;
7) natijalami tekshirish;
8) oraliq natijalami saqlash uchun qabul qilingan ko‘rinishda
ma’Iumotlaming qaytadan o‘zgartirilishini bajarish;
9) modul ishi natijalarini keyinchalik foydalanish uchun saqlash.
Dasturlari katta miqdorda kiruvchi, oraliq va natijaviy o‘zgaruvchilar
bilan ishlaydigan yirik kompyuterli loyihalashlarda almashish jabhasini
qandaydir ma’lumotlar banki ko‘rinishida tashkil qilish qulay.
2.4. Kompyuterli loyihalashning texnikaviy ta’minoti (TT)
Kompyuterli
loyihalashning
texnikaviy
ta’minoti
-
avtomatlashtirilgan loyihalashni bajarish uchun mo'ljallangan o ‘zaro
bog‘langan va o ‘zaro ta’sir qiluvchi texnikaviy vositalar majmuidir.
Kompyuterli
loyihalashning
istalgan
hisoblash
komplektlari
quyidagilami yetarli miqdorda o‘z ichiga olishi kerak:
informatsiyani
kiritish va chiqarish periferiya qurilmalari, grafik planshetali va elektron
peroli, grafikli va alfavitli-raqamli displeylar (GD va APD) har xil formatli
yuqori aniqlikdagi rulonli va planshetali grafqumvchilar, grafik
informatsiyani kodlovchilar,
skanerlar, printer! ar, magnitli disklarda
to‘plovchilar (MDT), lazerli disklarda to‘plovchilar, 200...500 Gbayt
hajmli «Vinchester» tipidagi disklardagi to‘plovchilar (2003-yilgi holat),
funksional klaviaturalar, informatsiyani mikrofilm va mikrofishlarga
25
