Jahon bozorida raqobatbardoshlikka erishishda xalqaro

23 
natijalarining 
muayyan 
ob’yekt 
bo’yicha 
yangiligi, 
texnik 
xarakteristikalari va ishonchlilik ko’rsatkichlarining optimalligi, ekologik, 
texnologik, patent qobiliyati, dizayn, standartlashtirish va unifikatsiyalash 
me’yorlariga muvofiqligi nuqtai nazardan sifati bilan aniqlanadi. 
3. Qo’llanilayotgan uskunalar, texnologiya, xomashyo va materiallar, 
sifatni boshqarish tizimi, ishlab chiqarishni va mehnatni tashkil qilish bilan 
ta’minlanuvchi mahsulotlar yoki xizmatlarning sifati. 
4. Asosiy iste’molchilarning tovarlarni xarid qilish yoki xizmatlardan 
foydalanish, tashish, ekspluatatsiya qilish, tovar xizmatining kafolat 
muddati davomida ta’mirlash va ishlatish harajatlari. 
5. Qabul qiluvchi mamlakatning xususiyatlarini hisobga olgan holda 
xaridorlarning asosiy va qo’shimcha ehtiyojlarini qondirish darajasi. Bu
iste’molchilar manfaatlarini huquqiy himoya qilish me’yorlariga rioya 
etish darajasi, reklamaning mahsulot haqiqiy iste’mol xususiyatlariga mos 
kelishi, qadoqlashning sifati, saqlash, sotish, yetkazib berish, sotuvdan 
keyingi kafolatli xizmat ko’rsatish shartlari bilan aniqlanadi. 
TMKlarning 
xorijiy 
filiallari 
ko’pincha 
qabul 
qiluvchi 
mamlakatlarning bozorlarida milliy firmalarga nisbatan yuqori moliyaviy 
imkoniyatlar va ko’plab reklama tadbirlari hisobiga yuqoriroq 
raqobatbardoshlik 
darajasiga 
erishadilar. 
Biroq, 
jahon 
bozorida 
raqobatbardoshlikka erishishning asosiy omili - bozor kon’yunkturasini 
malakali tahlil qilish asosida to’g’ri tanlangan tovarlar va xizmatlarning 
assortimenti (turlari) hisoblanadi. 
Bunday tahlilni o’tkazish uchun xalqaro kompaniyalarning 
iqtisodchilari ko’pincha “Boston konsalting grup” Boston konsultativ 
guruxi ishlab chiqqan va “Boston matritsasi” deb nom olgan usulni (1.1. 
rasm) qo’llaydilar
1
. Bu usul xalqaro kompaniyaning jahon bozorida milliy 
bozordan farq qiluvchi omillarga, ya’ni kompaniya bevosita ta’sir eta 
olmaydigan omillarga bog’liq bo’lisini nazarda tutadi. Bunday ob’ektiv 
tashqi omillarga misol sifatida mazkur tarmoqda texnologiyaning 
rivojlanishi, xalqaro tashkilotlarning atrof-muhit muhofazasi bo’yicha 
konvensiyalari, iste’mol talabining o’zgarishlari (masalan, 90-yillarda 
biomahsulotlarga bo’lgan yuqori talab) kabi omillarni keltirish mumkin. 
Jahon bozoridagi raqobat milliy bozorga nisbatan kuchliroq, chunki 
xalqaro kompaniya u yerda ko’proq va qudratliroq raqiblarga duch keladi. 
Jahon bozoridagi ulush – bu u yoki bu tovar yoki xizmat 
muvaffaqiyatining asosiy potensialidir. Boston matritsasida xalqaro 
kompaniya jahon bozoriga olib chiqayotgan tovarlar yoki xizmatlar 
1
Д.Кемпбел, Д.Стоунхаус, Б. Хьюстон. Стратегический менеджмент. М.: 2003, 92-95-бет 

24 
bozorida egallagan ulushiga ko’ra to’rtta kvadratda xaridlarning eng 
yuqori o’sish sur’atlari bilan xarakterlanuvchi tovarlar yoki xizmatlar 
(yulduzlar) turadi. Ularning sotuvdagi ulushi asosiy raqibnikidan yuqori va 
demak, ular kompaniya uchun daromadliroq hisoblanadi. Ular katta 
hajmda ishlab chiqariladi, ularni ishlab chiqarish va sotish harajatlari 
ushbu bozordagi eng kam miqdorlardan biri (shu jumladan ko’lam 
samarasi hisobiga ham). O’sib borayotgan bozorda raqobatchilar 
ekspansiyasiga yo’l qo’ymaslik uchun ishlab chiqarish va bozorni 
rivojlantirishga investitsiyalarni amalga oshirish va olingan daromadlarni 
qayta investitsiyalash zarur bo’ladi. 
 
Past chap kvadratda bozorda past o’sish sur’atlari bilan sotilayotgan 
tovarlar yoki xizmatlar joylashadi. Ularning raqobatbardoshligi va 
sotuvlardagi ulushi ushbu bozorda asosiy raqobatchilarnikiga nisbatan 
yuqori, ular kompaniyaga daromad keltiradi va “sog’in sigirlar” deb 
ataladi. Shu bilan birga sotuvlarning o’sish sur’ati unchalik yuqori emas va 
ishlab chiqaruvchilarga katta investitsiyalar zarur emas. Demak, bu 

Download 1,44 Mb.