KIRISH
Xalqaro (global) menejmentni o’rganish, ishlab chiqarishni va xorijiy
firmalarning malakali tashkilotchisi bo’lish maqsadini o’z oldiga qo’ygan
ta’lim oluvchi talabalar, shuningdek o’zbek firmalari rahbarlari uchun ham
zarur hisoblanadi, chunki, “O’zbekiston bugun xalqaro hamjamiyatning
va global moliyaviy-iqtisodiy bozorning ajralmas tarkibiy qismi
hisoblanadi”.
1
«Xalqaro (global) menejment» fani milliy firmalarni boshqarish usuli
sifatidagi menejmentning umumiy tamoyillari majmuasidan jiddiy farq
qiluvchi masalalarga bag’ishlangan. Xususan, milliy sharoitlarga
yo’naltirilgan strategik menejment firmalarning baynalmilallashuvi va
globallashuvi sharoitlarida qarorlar qabul qilish strategiyasini aniqlashga
imkon bermaydi. Kompaniya xorijiy tadbirkorlik faoliyati bilan
shug’ullanayotgan joyda xalqaro boshqaruv vujudga keladi. Professional
global menejerlar firmalarni xalqaro boshqarish sohasida faoliyat
ko’rsatadilar. Bu firmalarning ishlab chiqarish va tijorat faoliyati davlat
chegaralari orqali amalga oshiriladi. O’zbekistonda bunday firmalarning
soni tobora ko’payib bormoqda. Chunki XXI asr boshida tabiiy resurslarga
egalik qilishning o’zi davlatning iqtisodiy o’sishi uchun yetarli emas.
Vaholanki, tayyor mahsulotlar, texnologiyalar, xizmatlar va kapitallarning
xalqaro almashuvida faol ishtiroki orqali mamlakatning yuksalishiga
erishiladi.
Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, “... bizning yaqin istiqboldagi eng
muhim vazifamiz boshlagan ishlarimizni izchil davom ettirish – iste’mol
talabini kengaytirish maqsadida sotsial sohani rivojlantirish, mehnatga haq
to’lashni yanada oshirish, xizmat ko’rsatish sektorini, infratuzilma
ob’yektlarini rivojlantrishga, transport va kommunikatsiya loyihalari
amalga oshirilishiga alohida e’tibor berishdir”
2
.
Bugungi kunda mamlakatimizni, avvalo, iqtisodiyotimizni isloh
etish, erkinlashtirish va modernizatsiya qilish, uning tarkibiy tuzilishini
diversifikatsiya qilish borasida amalga oshirilayotgan, har tomonlama
asoslangan va chuqur o’ylangan siyosat bizni inqirozlar va boshqa
tahdidlarning salbiy ta’siridan himoya qiladigan kuchli to’siq, aytish
mumkinki, mustahkam va ishonchli himoya vositasini yaratdi.
1
Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари
ва чоралари. Т.: Ўзбекистон, 2009.
2
Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини
ривожлантириш концепцияси: Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг
қўшма мажлисидаги маърузаси. Т.: Ўзбекистон, 2010. – 53 б.
13
Integratsiyalashgan global iqtisodiy makonning uzviy bir qismi sifatida
O’zbekiston jahon iqtisodiy inqirozining tobora kuchayib borayotgan
salbiy oqibatlarini his etayotgani va bundan keyin ham his etishini yaxshi
tasavvur qilish mumkin. Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, «Bugun dunyo
iqtisodiyotidagi ahvolni tahlil qilar ekanmiz, jahon moliyaviy va iqtisodiy
inqirozi hali-beri nihoyasiga etgani yo’q, deb aytishga barcha asoslarimiz
bor»
3
.
2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi va uning
oqibatlari barcha mamlakatlar, shu jumladan respublikamiz iqtisodiyotini
rivojlantirishga ham salbiy ta’sir ko’rsatdi. Biroq, ushbu inqirozning
oqibatlari milliy iqtisodiyotimizga ayrim rivojlangan va MDH
mamlakatlaridagiga qaraganda birmuncha kamroq darajada ta’sir
etganligini ta’kidlash lozim. Shu o’rinda Prezidentimiz boshchiligida o’z
vaqtida ishlab chiqilgan iqtisodiy taraqqiyot modelining naqadar samarali
va to’g’ri ekanligi amalda o’zining to’liq isbotini topmoqda. Ushbu
modelning
tamoyillari
asosida
mamlakatimizni
isloh
etish
va
modernizastiya qilish bo’yicha har tomonlama va chuqur o’ylangan
tadrijiy taraqqiyot dasturini izchil amalga oshirganimiz inqirozning, jahon
bozoridagi keskin o’zgarish va beqarorlikning iqtisodiyotimizga, moliya
va bank tizimiga salbiy ta’sirini sezilarli darajada kamaytirish imkonini
berdi.
Shuni ta’kidlash zarurki, mamlakatimiz iqtisodiyotining yuqori
barqaror o’sish sur’atlari va makroiqtisodiy mutanosibligi saqlanib
qolmoqda. Yurtimizda yalpi ichki mahsulotning o’sish sur’atlari 2008
yilda 9 foiz, 2009 yilda 8,1 foiz, 2010 yilda esa 8,5 foizni tashkil etdi.
Jahon moliya institutlarining xulosasiga ko’ra, bu dunyodagi eng yuqori
ko’rsatkichlardan biridir. Bunday yutuqlarga erishish 2009-2012 yillarga
mo‘ljallangan Inqirozga qarshi choralar dasturini, unda ko‘zda tutilgan
ijtimoiy-iqtisodiy sohaning izchil rivojlanishini, mamlakatda barqarorlikni
ta’minlash bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishga alohida
e’tibor berilayotgani bilan bog’liqligini ta’kidlash zarur. Hamon davom
etayotgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida O’zbekiston
eksportining umumiy hajmi 10,8 foiz, tashqi savdo balansining ijobiy
saldosi esa 1,8 barobar oshdi va 4 milliard 200 million dollarni tashkil etdi.
3
Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, halqimiz farovonligini oshirishga
xizmat qiladi. //www.gov.uz. 22.01.2011.
14
Mamlakatimizning oltin-valuta zaxirasi ham shunga muvofiq ravishda
ko’paydi.
4
Jahon iqtisodiyoti rivojlanishining zamonaviy bosqichida hech bir
mamlakat boshqalardan ajralgan holda faqat o’z hududidagi resurslar
evaziga yashay olmaydi. Milliy xo’jalikni rivojlantirish uchun har bir
mamlakat hukumati uning xalqaro iqtisodiy munosabatlarda ishtirok
etishini kengaytirish maqsadida chora-tadbirlar ishlab chiqadi. Bu hatto
eng kam rivojlangan davlatlarga ham taalluqlidir.
Hozirgi vujudga kelgan vaziyatda butun dunyoda firmalarni xalqaro
boshqarish bo’yicha menejerlarga talab oshib bormoqda. Shuningdek, agar
bir necha yil ilgari tashqi iqtisodiy faoliyat bilan faqat yirik
kompaniyalargina shug’ullanadi degan fikr mavjud bo’lgan bo’lsa,
bugungi kunda hatto kichikroq firmaning zamonaviy rahbar-menejeri
uchun ham uning milliy ko’lamdagi faoliyatining predmetlarini bilish endi
yetarli emas. Jahon iqtisodiyoti jadal rivojlanib borayotgan xalqaro
iqtisodiy munosabatlarning globallashuvi (jahon iqtisodiyotining bir butun
yagona o’zaro bog’liq tizim sifatida amal qilish jarayoni) va
erkinlashtirilishi ta’siriga bog’liq bo’lgan zamonaviy sharoitda xo’jalik
faoliyatining baynalmillashuvi butun jahonda har bir menejerning kasbiy
tayyorgarligiga yangi talablar qo’ymoqda. Ishlab chiqarish, sotish va
ta’minlash bozorlari davlat chegaralaridan hatlab o’tmoqda. Iste’molchi
uchun mahsulot ishlab chiqaruvchi aniq firma, u joylashgan mamlakatga
qaraganda ko’proq ahamiyatga ega bo’lmoqda. Firmaning samarali
faoliyat ko’rsatishi uchun rahbar o’z firmasining bevosita iqtisodiy
muhitini bilish bilan bir qatorda jahon bozoridagi ahvoldan ham xabardor
bo’lishi zarur. Informatika, axborot texnologiyalari va transport vositalari
sohasidagi yutuqlar davlatlar o’rtasidagi masofalarni qisqartirmoqda.
Shuning uchun menejer firmaning ichki va tashqi iqtisodiy aloqalarining
zamonaviy shakllari, ularning birlashuvi haqidagi bilimlarga ega bo’lishi
va o’z firmasi faoliyatining samaradorligini oshirish uchun ulardan to’g’ri
foydalana olishi kerak.
Global ko’lamli mutaxassislar tashqi iqtisodiy faoliyat sohasi bilan
shug’ullanayotgan firmalar uchun ham zarur hisoblanadi. O’zbekistonda
xo’jalik sub’yektlari tashqi iqtisodiy faoliyatining kengayishi va MDH
mamlakatlari kompaniyalari bilan qo’shma korxonalar tashkil qilishga
qiziqishning kuchayishi natijasida global menejer mentalitetiga ega
rahbarlarga ko’proq ehtiyoj vujudga kelmoqda. Bunday rahbar firmaning
4
Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, halqimiz farovonligini oshirishga
xizmat qiladi. //www.gov.uz. 22.01.2011.
15
faoliyati
qiyinlashganda
xalqaro
aloqalarni
kengaytirish
orqali
muammolarni hal qilish yo’llarini izlaydi va quyidagilarni maqsadga
muvofiq deb topishi mumkin:
- raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish maqsadida (marketing
konsepsiyasidan
kelib
chiqib)
texnologik
va
uskunalarni
zamonaviylashtirishni jadallashtirish uchun xorijiy sarmoyadorlarni jalb
qilish;
- iste’molchilar doirasini kengaytirish va jahon bozoriga o’z
mahsuloti bilan chiqish uchun xususiy va davlat kompaniyalari bilan
firmalararo kooperatsiyani amalga oshirish;
- mintaqaviy ma’muriyat yordamida sarmoyadorlar uchun jozibali
sharoitlar yaratish;
- korxona ishiga milliy va xorijiy sheriklar bilan to’g’ri kontraktlar
tuza oluvchi huquqshunoslarni jalb qilish;
- korxona ixtisoslashuvi sohasida ilmiy-texnik taraqqiyot haqidagi
axborotni muntazam olish va o’zining ilmiy-texnik va konstruktorlik
bazasini rivojlantirish uchun milliy va xorijiy tadqiqot markazlari va
universitetlarini jalb qilish;
- qiziqish bildirgan xalqaro iqtisodiy va ilmiy-texnik tashkilotlar
bilan ishbilarmonlik munosabatlarini o’rnatish.
«Xalqaro (global) menejment» fanining vazifasi — jahon bozorida
milliy va xalqaro kompaniyalar strategiyasini, integral (birikma) xalqaro
texnologiyalarni qo’llash orqali ishlab chiqarishni baynalmilallashtirish
imkoniyatlarini, xorijiy an’analar, madaniy xususiyatlar va qabul qilingan
standartlarga moslashish usullarini o’rganishdan iboratdir. Natija sifatida
esa global ko’lamdagi tafakkur, falsafa va psixologiyani hamda chet elda
tadbirkorlik faoliyati sharoitlariga tez moslashish ko’nikmalarini egallash
qabul qilinadi.
| 