139
8 - BOB. XALQARO BIZNESDA KADRLAR SIYOSATI
8.1. Xalqaro jamoani boshqarish xususiyatlari
Xalqaro menejer odatda bosh kompaniya joylashgan mamlakatda
o’z darajasidagi rahbardan ko’ra kengroq doiradagi majburiyatlarni
bajaradi. Eng avvalo u qabul qiluvchi mamlakat sharoitlarida faoliyat
ko’rsatishga moslashishi hamda o’z korporatsiyasi aktivlarini yo’qotish
imkoniyatini bartaraf qilish uchun, shuningdek
qabul qiluvchi mamlakat
hukumati yoki raqobatchilar xatti-harakatlari sababli bozordagi o’z
ulushining qisqarishiga qarshi choralar ko’rishi kerak.
Bundan tashqari, u yuqori martabali hukumat a’zolari bilan
muloqotlar olib boradi va demak, siyosatchilar va diplomatlarga zarur
bo’lgan qobiliyatlarga ega bo’lishi kerak.
U o’z xorijiy faoliyati va xususan qaror qabul qilish jarayonida ikkita
asosiy savolga: 1) Kim bilan ish olib borayapman? 2) O’z xorijiy
sherigimdan nima kutishim mumkin? degan savollarga javob topish uchun
chet ellik sheriklar to’g’risida to’la axborotga ega bo’lishi zarur.
Bunda
sheriklar
bilan
to’g’ridan-to’g’ri
vositachilarsiz
ishbilarmonlik
munosabatlari o’rnatishga harakat qilishi lozim. Shu bilan birga sheriklar,
raqobatchilar va istemolchilarni ularning millatidan qat’iy nazar jiddiy
o’rganish va ular bilan muloqot qilishda ularning balki boshqa madaniyat
an’analarida tarbiya topganligini nazarda tutishi kerak bo’ladi.
Xalqaro menejer vazifalarini muvaffaqiyatli bajarishni ta’minlovchi
qobiliyatlarga quyidagilar kiradi:
-
xorijiy davlat sharoitlariga tez moslasha olish;
-
xalqaro tafovutlarni e’tiborga olib fikrlay olish va ish
manfaati yo’lida ularni yengish;
-
yaratuvchan tashabbuskorlik;
-
oldindan ko’zlangan reja bo’yicha harakat qilish;
-
chet ellik sheriklar bilan muloqotda egiluvchanlik va
kompaniya manfaatlarini himoya qilishdagi qat’iyat;
-
sof vijdonlilik;
-
to’g’ri qarorlarni qabul qilish;
-
kutilmagan vaziyatlarga hozirlik;
-
berilgan imkoniyatlardan eng yaxshi variantini tanlash
imkoniyati;
-
tadbirkorlik va maqsadga
intiluvchanlik;
-
hamkorlikka intilish, muloqotga oson kirishish;
140
-
uzoq muddatli loyihalarni amalga oshirishga moyillik;
-
chet tilini bilish;
-
jamoada ishlash va uni ishontira olish;
-
chet elliklarning urf-odatlari va madaniyatiga sabrli bo’lish;
-
ruhiyat va salomatlikning mustahkamligi;
-
yaxshi oilaviy munosabatlar;
-
fikrni tez jamlay olish va harakatlarga tayyor bo’lish;
-
turli boshqaruv tizimlari sharoitlarida ishlay olish;
-
chet elda ishlash istagi.
Global menejerga xalqaro iqtisodiy munosabatlarni amalga oshirish
ikkita asosiy omillar, birinchidan tashqi iqtisodiy aloqalarning ob’yektiv
zaruriyati, ikkinchidan turli mamlakatlardan sheriklar uchun bu
aloqalarning o’zaro manfaatdorligi va iqtisodiy samarasi bilan
aniqlanishini bilish muhim. Bunda barcha
vaziyatlarda sheriklar
o’rtasidagi munosabatlar teng huquqlilik prinsipiga asoslanishi kerak.
Chet elda jamoani boshqarishda menejer uchun korxona faoliyatiga
mahalliy xodimlarning malakasi va uzoq muddatli strategiyani hisobga
olgan holda firmaning eng ratsional tuzilmasini, faoliyat yuritish tizimini,
mehnat uslubini, shtat jadvalini tatbiq qilish navbatini aniqlab olish
muhim.
Global menejer qabul qiluvchi mamlakatlarda inson resurslarini
boshqarishda quyidagi farqlarga duch keladi:
1)
Mehnat
bozorlaridagi
sifat
tafovuti
–
rivojlanayotgan
mamlakatlarda past malakali ishchilar va indrustrial mamlakatlarda yuqori
malakali xodimlar mavjud. Yuqori darajadagi ishsizlikka ega qabul
qiluvchi mamlakatda xalqaro kompaniyaning xorijiy filiali shtatini butlash
odatda osonroq.
2) Ishchi kuchi ko’chishining muammolari - huquqiy, iqtisodiy,
jismoniy va madaniy to’siqlar.
3) Boshqaruv usuli va amaliyoti – ishchilar va ma’muriyat o’rtasida
o’zaro munosabatlarning ijtimoiy me’yorlari. Irqi, jinsi, dini, kelib
chiqishiga qarab kamsitilishiga yo’l qo’yib bo’lmaslik. Shu bilan bir
vaqtda qabul qiluvchi mamlakatda joriy qilingan
bajarilgan ish sifati va
miqdoriga ko’ra haq to’lash va rag’batlantirish prinsiplarini hisobga olish
maqsadga muvofiq.
4) Baynalmilal yo’nalganlik, ya’ni tor milliy yo’nalishli personal
tafakkurini global ko’lamda kompaniya faoliyati yuqori samaradorligiga
erishishga qaratgan holda shakllantirish.
141
5) Nazorat - qabul qiluvchi mamlakat hududiy yiroqligi va sharoitlar
xususiyatlari bosh kompaniyaning xorijiy filial personalini nazorat qilishni
qiyinlashtiradi.
6) Kasaba uyushmalar bilan munosabatlar. Barcha davlatlarda
standartlarni unifikatsiyalash tendensiyasi tobora yaqqol namoyon bo’lib
borayotganligiga qaramay turli mamlakatlarda mehnat havfsizligi
me’yorlari bir-biridan farq qiladi. TMK xorijiy
filiallari bilan jamoaviy
shartnomalar muhokamasida kasaba soyuzlar o’rni zaiflashgan, negaki
TMK
bo’ysunish
mexanizmlarining
murakkab
tizimini,
ishlab
chiqarishning xalqaro diversifikatsiyasi va korxonalarni ish joylari bilan
birga chet elga olib chiqish havfini qo’llaydi. Shu bilan bir vaqtda TMK
korxonalarida mehnat sharoitlari mahalliy kasaba soyuzlar qoidalari
nazarda tutgan darajadan ko’pincha yuqori bo’ladi.
Turli mamlakatlarda
inson resurslarini boshqarishning barcha tafovutlarida asosiy prinsipga -
ishchi va xizmatchilar ongida kompaniyaning samarali faoliyatidan
manfaatdorlikni tarbiyalashga rioya qilish zarur.
