“Yashil iqtisodiyot sari: nazariy va amaliy yondashuvlar tahlili”
mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy anjuman
99
2-YOʻNALISH. IQLIM OʻZGARISHI: “YASHIL IQTISODIYOT”GA
OʻTISH ZARURIYATI VA YASHIL ISH OʻRINLARI
IQLIM OʻZGARISHINING MEHNAT UNUMDORLIGIGA TA’SIRINI
IQTISODIY BAHOLASH MUAMMOLARI
A.Elov, Oʻzbekiston Respublikasi Jamoat xavfsizligi
universiteti bosh ilmiy xodimi, h.f.f.d (PhD)
Bugungi kunda yuqori haroratning inson faoliyatiga biofizik ta’siri
chuqur
tadqiq etilib, zamonaviy texnologiyalarga asoslangan iqtisodiyotda iqlim
oʻzgarishlarining mehnat unumdorligiga tizimli ta’siri nisbatan kamroq oʻrganilgan
soha hisoblanadi. 2015 yillardan keyin mazkur mavzuga oid muammolar olimlar
e’tiborini oʻziga tortmoqda va ular tomonidan bu borada qator tadqiqotlar amalga
oshirilmoqda.
Iqlim oʻzgarishlari va uning oqibatlari atrof muhit, havo va ichimlik suvi kabi
insonlarning fundamental birlamchi ehtiyojlarining buzilishi va ifloslanishini
keltirib
chiqarib, mazkur oʻzgarishlar bir tomondan insonlar salomatligiga jiddiy
xavflarni yuzaga keltirsa, ikkinchi tomondan havo haroratining normadan isib
borishi mehnat unumdorligini proporsional ravishda kamaytirib boradi.
Qayd etish lozimki, Markaziy Osiyo mintaqasi, xususan Oʻzbekiston ijtimoiy-
iqtisodiy va ekologik jihatdan iqlim oʻzgarishlari ta’siriga
juda zaif hudud
hisoblanadi. Bugungi kunda Oʻzbekiston global issiqxona gazlari emissiyasiga
nisbatan eng kam hissa qoʻshayotgan boʻlsada, iqlim oʻzgarishi ta’siridan bevosita
koʻproq aziyat chekmoqda.
Shu nuqtai nazaridan, iqlim oʻzgarishlarining Oʻzbekiston Respublikasi
mehnat resurslariga ta’sirini
baholash, ushbu ta’sirlarga moslashish, qarshi
kurashish hamda milliy iqtisodiyotni “yashil iqtisod” ta’moyillari asosida
rivojlantirish istiqbollarini belgilash dolzarb hisoblanadi.
Xalqaro mehnat tashkilotining prognozlariga koʻra, 2030-yilda
butun dunyo
boʻylab havo haroratining isishi natijasida ish soatlarining yoʻqotilishi
3,8 foizga oshib, bu 136 million toʻliq ish kuni ekvivalentini tashkil qiladi. Global
isish 2030-yildan keyin ham davom etar ekan, haroratning oshishi mehnat
unumdorligini yanada pasaytirishi kutiladi. Xususan, Oʻzbekistonda 2030 yilga
kelib issiqlik stressining ta’siri sezilarli darajada oshadi va ish vaqtining 0,15 foizi
yoki toʻliq ish kuni ekvivalenti hisobida 22,6 ming ish oʻrni yoʻqolishi
prognoz
qilingan. Bunda, qishloq xoʻjaligi 0.36%, sanoat 0.12%, qurilish 0.36% va xizmat
koʻrsatish 0.01% ish vaqtini yoʻqotadi
118
. Fikrimizcha, iqlim oʻzgarishlarining
mehnat unumdorligiga ta’sirini aniqlashda Oʻzbekiston sharoitida havoning oʻrtacha
normadan isish kunlari,
bunday kunlar soni, ochiq quyoshli va issiq xonalar
(sovutgichsiz) sharoitida ishlovchilar soni, ish tartibi oʻzgartirishlarni ham hisobga
olish lozim.
Shuningdek, mehnat resurslarning asosiy qismi qishloq xoʻjaligi, qurilish va
boshqa ochiq quyoshli sharoitda mehnat qilishini hisobga olinsa, Oʻzbekiston
118
Working on a warmer planet: The impact of heat stress on labour productivity and decent work.
International
Labour Office – Geneva, ILO, 2019. – P. 69. ISBN 978-92-2-132967-1 (print) ISBN 978-92-2-132968-8
