196
7.
O’zgaruvchan
kuchlanishda
gazli
ulanishli
izolyatsiyaning
almashtirish sxemasi va parametrlarini tushuntiring.
8.
Qabel izolyatsiyasini nazorat uchun
tekshirishda kabel namunasi
qanday kuchlanish beriladi?
4.6. Yuqori kuchlanish kabellarining turlari
Hozirgi vaqtda energetikada quyidagi turdagi kabellar qo’llaniladi:
- qovushqoq moy singdirilgan kabellar;
- moy to’ldirilgan kabellar;
- bosim ostida moy to’ldirilgan yuqori kuchlanish kabellari;
- bosim ostida gaz to’ldirilgan yuqori kuchlanish kabellari;
- gaz to’ldirilgan kabellar;
- polimer izolyatsiyali kabellar;
- plastmassa izolyatsiyali kabellar;
- tikilgan polietelen izolyatsiyali kabellar.
Moy singdirilgan kabellar
Bu turdagi kabellarining izolyatsiyasi ikki qismdan – faza va belbog’
izolyatsiyasidan tashkil topadi (4.15- rasm). Kabelning tashqi diametrini
kamaytirish maqsadida uning paylarini kundalang
kesimini dumoloq emas balki
sektorial shaklda yasaladi. Rasmdan yaqol ko’rinadiki uning izolyatsiyasi ikki
qismdan – faza va belbog’ qismlardan iborat. SHunday qilib, kabel paylari orasida
chiziqli kuchlanishga muljallangan ikki qatlamli faza izolyatsiyasi, va qobiq bilan
pay orasida esa faza va belbog’ izolyatsiyasi mavjud.
Kabel izolyatsiyasi spiralь ko’rinishida qatlam - qatlam qilib o’ralgan eni 10
30 mm, qalinligi 20
120 mk qog’oz lentadan iborat. Har qatlamda ikki yonma -
yon joylashgan o’ramlar chetida 1,5
3,5 mm oraliq qoldirilganligi sababli kabelni
egishda qog’oz izolyatsiya shikastlanmaydi. O’rashda qog’oz o’zida 10%
gacha
197
namlik bilan Havo olib qolganligi sababli uni vakuum sharoitida 120
135 gradus
tempraturada qurutilib keyin germetik yopiq baklarda moy singdiriladi.
Izolyatsiyadagi qog’oz va moy o’zaro bir birini to’ldirishi natijasida
izolyatsiyaning teshilish kuchlanishi ayrim
xolda olingan moyning ham,
qog’ozning xam teshilish kuchlanishidan yuqori bo’ladi. Bu xarakteristika 4.5-
jadvalda keltirilgan.
4.15- rasm. Kuchlanishi 10 kV uch sektorial payli va belbog’ izolyatsiyali kabelning
ko’ngdalang kesimi: 1 – tok o’tkazuvchi pay; 2 – faza izolyatsiyasi; 3 – belbog’ izolyatsiya; 4 –
to’ldirgich; 5 – qo’rg’oshin qobiq; 6 – zirx tagidagi bitum singdirilgan qog’oz va kalavadan
tashkil topgan yostiq; 7 – ruxlangan ikkita qalinligi 0,8 mm lentadan iborat zirx.
4.5- jadval. Kabelь izolyatsiyasi materiallarining elektr mustahkamligi va
dielektrik isrofi.
Izolyatsiya
1 minutlik elektrik mustahkamlik
20
0
S ,kV/mm
tg
O’zgaruvchan
kuchanganlikda
O’zgarmas
kuchlanganlikda
20
0
S
100
0
S
Quritilgan kogoz
10,6
14,9
2x10
-3
3,6*10
-3
Singdiriladigan moy
24
34
0,8*10
-3
33*10
-3
Kabel izolyatsiyasi
57,5
174
2,6*10
-3
8,5*10
-3
Bu
jadvaldan
ko’rinadiki,
kabel
izolyatsiyasi
o’zgaruvchan tok
kuchlanishida qisqa muddatli eng yuqori elektrik mustahkamligi taxminan 50–60
198
kV/mm ga teng. Bu qog’oz va moyning
alohida olingan elektrik
mustahkamligidan katta. O’zgarmas tok kuchlanishida esa bu farq yanada kattaroq
bo’ladi. SHuni ta’kidlash lozimki, qovushqoq moy singdirilgan izolyatsiyaning
elektrik mustahkamligi kuchlanish ta’sir etayotgan vaqtning ko’payishida juda
kuchli pasayadi. Bu 4.16- rasmda keltirilgan grafikda yaqqol izohlangan (1 – egri
chiziq).
4.16- rasm. Qovushqoq moy singdirilgan (1) va moy to’ldirilgan (2) kabellarning
teshilish mustahkamligining kuchlanishning ta’sir etish vaqtiga bog’liqligi.
Qovushqoq moy singdirilgan kabellarga
maksimal ishchi kuchlanish
qo’yilganda uning elektrik mustahkamligining pasayishi yuz beradi. , boshqacha
aytganda izolyatsiya yashash davrining qisqarishiga
sabab izolyatsiyada paydo
bo’ladigan gazli ulanishlarda ionlanish jarayonining boshlanishi hisoblanadi.
