Tuzilishi jihatdan to‘g ‘ri chiziqlardan va aralash chiziqlardan

Download 13,35 Mb. Pdf ko'rish
bet	78/237
Sana	11.12.2023
Hajmi	13,35 Mb.
	#116299

1 ... 74 75 76 77 78 79 80 81 ... 237

Bog'liq
Chizmachilik.I.Raxmonov. 2016

Arxitekturaviy geometrik naqsh yasash.

Tuzilishi jihatdan to‘g ‘ri chiziqlardan va aralash chiziqlardan
tashkil topgan girihlar. Girixlar to'rsim on va yulduzsimon bo ‘lib, yul-
duz qirralarining soni uchtadan o ‘n oltigacha bo'ladi. Girixning boshqa
naqsh turilaridan farqi shundaki, bunda sathning m a’lum joyiga joy-
lashtirilgan muntazam ko ‘pburchak asosida boshqa hosila ko‘pburchaklar
hosil qilinadi. Ularning sathida yuqoridagi m a’lum takrorlanish naqshini
vujudga keltiradi. Girixlami ikki turga bo ‘lish mumkin.
1) to ‘g ‘ri to‘rtburchak shaklli sath uchun m oijallangan girixlar;
2) teng yonli uchburchak va ko ‘pburchak shaklli sath uchun
m o‘ljallangan girixlar.
Bu go‘yo to‘g ‘ri burchakli koordinata sistemasi va qutbli koordinata
sistemasiga o ‘xshab ketadi. Girixning birinchi turida shakllaming kat-
taligi ulam ing takrorlanish jarayonida o ‘zgarmaydi. Ikkinchi turida teng
yonli uchburchakning asosidan uning uchiga yaqinlashib boravergani
sari shakllar takrorlansada, kichrayib boradi. Naqshni toshga, ganjga,
misga, yog‘ochga o ‘yish uchun qog‘oz yoki matoga chizib so‘ngra ishla
nadi. Albatta, bulami ishlashdan oldin go‘zal naqsh chizish usulini
o ‘rgangan talaba, kelajakda o ‘z o ‘quvchilariga ham san’atning bu turini
qiynalm ay o ‘rgata oladi. G irixning o ‘z qonun-qoidalari bor. Shuning
uchun ham girixni yasashda geometrik yasash qonun-qoidalarini chuqur
o ‘rganishimiz zamr. Girixlarni tuzishda simmetriya o ‘qiga ega bo ‘lgan
geometrik shakllar, teng tomonli uchburchak, kvadrat, to‘g ‘ri burchakli
to ‘rtburchak, romb, to ‘g ‘ri muntazam ko‘pburchaklardan foydalaniladi.
Ayrim hollarda aylanalami teng bo'laklarga bo‘lish, tutashmalardan,
lekalo egri chiziqlari va boshqalardan foydalanishga to‘g ‘ri keladi.
Arxitekturaviy geometrik naqsh yasash. Arxitekturaviy naqsh,
y a ’ni girixlaming Termiz shahridagi saroy devorlariga XII asrda ganchga
o ‘yib ishlangan pannolari sxema ko‘rinishida tahlil qilinadi. (3.72, 3.73,
3.74, 3.75 -shakllar).
Girixlami yasashda uning bitta elementi ajratib olinadi va u element
kalit vazifasini o ‘taydi. Bu kalitni aniqlash uchun girixli pannoning qisqa
tomoni kvadratning bir tomoni qilib olinadi va uzun tomoniga qo‘yib,
asosiy kvadrat yasaladi. Ushbu kvadrat to ‘rt qismga b o iin a d i va uning
bir b o ia g i yana to ‘rt qismga b o iin ib , nim chorak kvadrat hosil qilinadi.
Ana shu nim chorak kvadrat
ABCD ichida kalit yotadi (3.72-shakl, a, b, d).
125

7i
\
n /
'/ i f \
с \
/
\ /
Kalit elementi to‘rlar yordamida aniqlanadi (3.72- shakl,
a) yoki kvad
rat diagonallari o ‘tkazilib, diagonalning yarmisiga teng yoylar chiziladi
va
1 nuqtalar aniqlanadi. 1 nuqtalar o ‘zaro О nuqta orqali o ‘tuvchi qilib
shtrix chiziqda tutashtiriladi (3.72-shakl,
b). Girix murakkabroq bo‘lsa,
uning kalitini toppish uchun asosiy kvadratning to‘rtdan bir qismidan
foydalaniladi (3.72-shakl,
d. Ushbu kvadratning diagonallari o ‘tkazilib,
О nuqta aniqlanadi va u orqali kvadrat tomonlariga urinadigan aylana
chiziladi. Aylana bilan kvadrat diagonallari kesishayotgan
1 nuqtalardan
126

НЕ
b)

Download 13,35 Mb.

1 ... 74 75 76 77 78 79 80 81 ... 237

Download 13,35 Mb.

Pdf ko'rish