Biroq kamdan-kam hollarda «sof tovush»
-n = A sin
wit tebranishga mos
tovushni eshitishga muvaffaq bo'linadi. K o‘p
hollarda bu kichik ampli-
tudali tebranishlarga mos keluvchi qator boshqa tovushlami (obertonlar-
ni) ham eshitamiz. C holg'u asboblarining bunday tovushlari asosiy tonga
(ohangga) o'ziga xos jilo - tembr beradi.
11-§. Naqshlarning geometrik asoslari
Naqshlardan ayrim dekorativ ishlarda, arxitektura elementlarini
bezashda, ganchkorlik, kandakorlik,
kashtachilik, zardo'zlik, zargarlik,
gilam to'qish va kigiz bosish, kulolchilik, inkuristatsiya
va xalq amaliy
san’atining boshqa turlarida foydalaniladi.
Naqsh arabcha «
tasvir»,
«gul», y a ’ni bezak degan m a’noni anglatadi.
Naqshlarning turlari juda k o 'p bo'lib, ulam ing o 'z nomi va mazmuni
bo'ladi. Ular mazmuniga ko 'ra o'sim liksimon, gulliy, ramziy, geometrik
va boshqa turlarga bo'linadi.
Naqshlanadigan buyumning shakliga hamda qanday maqsadda
qo'llanishiga qarab, naqshlar tanlanadi va o'zig a xos nomlanadi.
O 'zbek xalq ustalari naqshning quyidagi uch turidan foydalanadilar:
1) islima (egri chiziqli o'sim liksim on elementlardan iborat naqsh).
2) girix - asosan geometrik yasashlardan iborat.
3) murakkab naqsh - girix shakllari va o'sim lik
elementlarining
qo'shib ishlatilishi natijasida hosil bo'ladi.
Islima (islimiy), y a ’ni o'sim liksim on naqshlar tabiatan barg, gul,
novda va boshqa narsalaming naqqosh tomonidan stillashtirib olingan
shaklidir (stillashtirish - qush, baliq, barg, gul rangi shaklini manzarali
tarzda bezak turi shakliga keltirib umumlashtirish.) Masalan, ustalar gul-
ni stillashtirib olishda uning go'zalligini qaysi holatda (ustidan,
yonidan
yoki tagidan) ko'rinishida tasvirlashni izlab topadilar. Buning uchun ular
tabiatdagi gul, barg, novda, g'uncha, kabutar, tovus va boshqalaming tu-
zilishini, o'sish qonun-qoidalarini, ko'rinishini sinchiklab o'rganishadi.
Shundan so'nggina ulardan turli naqsh kompozitsiyalari ishlash uchun
har xil elementlami stillashtirib oladilar.
Bunda ulam ing obrazi stil-
lashtirilgandan keyin ham saqlanishi shart, y a’ni yaratilgan naqsh orqali
narsaning aslini k o 'z oldimizga keltira olishimiz lozim.
121
Girix - geometrik naqsh o ‘simliksimon naqshlardan farq qilgan hol
da, tabiatdagi barg, gul va boshqa narsalaming
umumiy shakli olinib,
geometrik shakliga keltirilganligidir.
