Zn
Oksidlar
Befarq oksidlar
Fe
2
O
3
SO
3
HCl
HNO
3
CaO
H
2
SO
4
Na
2
O
O
199
yanada ko’klarga ko’tarishimiz kerak. Biz sizga taqdim etgan yangi metodimiz orqali o’quvchilarimiz bilim
salohiyati oshsa, biz bundan hursand bo’lamiz.
Adabiyotlar
Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyevning Oliy Majlis palatasiga murojaatnomasi 2020 – yil 24 – yanvar
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030
– yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida” 2019 – yil 29 – apreldagi PF – 5712
sonli Farmoni
U.N. Tashkenbayev “Xalqaro tadqiqotlarda o’quvchilarning Tabiiy fanlar bo’yicha savodxonligini
baholash” Jurnal “Sharq” nashriyot – matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati Toshkent – 2019
I.R.Asqarov, N.X.To’xtaboyev Kimyo darslik “Sharq” nashriyot – matbaa aksiyadorlik kompaniyasi
bosh tahririyati Toshkent 2017
https://www.google.com
200
BIOLOGIYA FANLARI
O’QUVCHILARDA MORFOFUNKSIONAL O’ZGARISHLARNI
SHAKLLANTIRISHDA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING O’RNI.
Mirzayeva Gulrux Axtamova
Buxoro muhandislik texnologiya instituti akademik litseyi. Biologiya fani o'qituvchisi
Mirzayeva Mahbuba Axtamovna
JDPI Tabiiy fanlar fakulteti. Biologiya va uni o'qitish metodikasi kafedrasi o'qituvchisi
Hozirgi kunda dars jarayonida o’quvchilarni diqqatini jalb qilish, darslikdan to’g’ri va maqsadli
foydalanish, har bir o’tilayotgan yangi mavzu yuzasidan berilgan tushuncha va ta’riflarni o’zlashtirish
maqsadida pedagogik texnologiyalardan keng foydalanish o’qituvchidan ta’limga ijodiy yondoshuvni
ta’lab etadi Bugungi kunda yoshlarga nisbatan davlat siyosati ham, keng fikrli, jamiyat ravnaqi uchun
munosib hissasini qo’sha oladigan, har tomonlama kuchli, bilimli bo’lib kamol topishni vazifa qilib
qo’ymoqda.
Ig’or pedagogik texnologiyalarar asosida o’tilgan dars an’anaviy darslardan ko’ra yaxshi samara
beradi.O’quvchilar ongida saqlanib qoladi, hamda ularning mustaqil fikrlashga undaydi. Dars
samaradorligini oshirish uchun tayyorlangan topshiriqlarning tekshirish uchun qisqa vaqt talab qiladigan
javob variantlarini tayyorlash, tayyor javob varaqasi yordamida bajarilgan ishlarni tekshirishda iqtidorli
o’quvchilar yordamidan foydalanish darsning yanada samarali bo’lishini ta’minlaydi.Quyida “Odam va
uning salomatligi” fanidan o’quvchilarda morfofunksional o’zgarishlarga doir tushunchalarni
shakllantirishga doir ilg’or pedagogik texyologiyalar asosida tayyorlangan mantiqiy fikrlashga asoslangan
didaktik tarqatma namunalarini tavsiya etamiz.
“Jumboq ko’chasi” o’yin metodi.
Mio... d – eshitish a’zosida nuqson bo’lgan odamlarga nisbatan qo’llaniladigan atama, yurakning
o’rtaqavati. Javob: (Miokard – “kar”).
En... rd – bog’lov materiali, yurakning ichki epiteliy qavati. Javob: (Endokard – “doka”)
Qor...cha – jonivorlarning, qushlarning yashash joyi, yurak kamerasi. Javob: (qorincha – “in”)
Dias... a – yuksak o’simliklarni nomlashda ishlatiladi, yurakning kengayishi Javob: (Diastola –
Av... iyasi – pomidordan tayyorlanadigan quyuq ozuqa, yurakning ma’lum vaqt davomida
kengayib ishlab turishi. Javob: (Avtomatiyasi – “tomat”)
To`g`ri- noto`g`ri “ metodi.
N
Savollar.
To`g`ri
Noto`g`ri
1.
Yurakorqali 1 minutda 5 l qonoqibo`tadi
2.
Yurakqorinchasibirmartaqisqarganda
65-70
ml
qonniaortagachiqaradi.
3.
Tinchholatdayurak 80 martaqisqaradi.
4.
Yurakningvazniayollarda 180-220 g gacha.
5.
Bo`lmachalarningdevoriqalin ,qorinchalarnikiyupqaroq.
6.
Birkechakunduzdayurak 100000 martaqisqarqdi.
7.
Yurak chap tomondajoylashgan.
8.
Yurakda 4 ta klapan bor.
9.
Yurako`zidanbioelektriktokhosilqilmaydi.
201
10.
Yuraknasossingariishlaydi.
Javobi:
N
Savollar.
To`g`ri
Not
o`g`
ri
1.
Yurakorqali 1 minutda 5 l qonoqibo`tadi
+
2.
Yurakqorinchasibirmartaqisqarganda
65-70
ml
qonniaortagachiqaradi.
+
3.
Tinchholatdayurak 80 martaqisqaradi.
+
4.
Yurakningvazniayollarda 180-220 g gacha.
+.
5.
Bo`lmachalarningdevoriqalin ,qorinchalarnikiyupqaroq
+.
6.
Birkechakunduzdayurak 100000 martaqisqarqdi.
+
7.
Jismoniymashqbajargandayurakmusullariga
200-250ml
qonboradi.
+
8.
Yurakda 4 ta klapan bor.
+
9
Yurako`zidanbioelektriktokhosilqilmaydi.
+
10. Yuraknasossingariishlaydi.
+
“ Atamalarbilanishlash” metodi.
N
Tushunchalar
Izoh
1.
Endokard
2
Miokard
3
Perikard.
4
Sistola.
5
Diastola.
6
Yurakavtomatiyasi
7
Sistolikhajm.
8
Epikard.
Javobi:
N
Tushunchalar
Izoh
1.
Endokard
Yurakningichkiepiteliyqavati.
2
Miokard
Yurakningo`rtamuskulqavati.
3
Perikard.
Yurakningtashqiqavati.
202
4
Sistola.
Yurakbo`lmachalarivaqorinchalariningqisqarishi.
5
Diastola.
Yurakbo`lmachavaqorinchalariningkengayishi.
6
Yurakavtomatiyasi
Yurakningo`zmuskullaridapaydobo`ladiganqo`zg`
alishlar.
7
Sistolikhajm.
Yurakqorinchalariningbirmartaqisqarishida 65-70
ml qonniaortagachiqarishi.
8
Epikard.
Perikardningichkiqavati.
“Fikrlartesti” metodi.
Qon xujayra ichi suyuqligi hisoblanadi.
Qon kislorod toshishida ishtirok etadi.
Qon plazmasi faqat suvdan tuzilgan.
Kamqonlik gemofiliya kasalligi deb ataladi. 5.Qonda 3 xil shaklli elementlar bo`ladi.
Dunyo bo`yicha eng ko`p 3-qon guruhi tarqalgan.
Antitoksin mikroblarni n eritib yuboradi, antitelo-mikroblar ajratadigan zaharli moddalarni
neytrallaydi
8.1-gruppa qon universal donor, 4-gruppa qoni universal retsipient hisoblanadi. Javobi:
1.Yo`q hujayra tashqarisidagi suyuqlik. 2.Ha.
3.Yuq, plazmada oqsil uglevod, yo`q,mineral tuzlar garmonlar, fermentlar, antitelalar bo`ladi. 4.Yo`q
kamqonlik anemiya deyiladi.
5.Ha, eritrosit, leykosit va trombositlar deyiladi. 6.Yo`q, 1-qon guruhi eng ko`ptarqalgan.
Yo`q, antitoksin zaharli moddalarni netrallaydi, antitelalar mokroblarni eritib yuboradi.
Ha.
“Biologik mashq”metodi. .
Muskullarni harakatga keltiruvchi nerv hujayralari, ya’ni motoneyronlarning har biri o’z tolalari
orqali ….. va muskul tolalari bilan tutashadi.
Skelet muskullarining ishi ikki xil bo’ladi:……… va ……..
Ma’lum vaqt davomida ish bajarish natijasida muskullar….. .
Jismoniy mehnat, jismoniy tarbiya va sport bilan muntazam ravishda shug’ullanuvchi odam
…… yaxshi…..boladi. .
Javobi:
Muskullarni harakatga keltiruvchi nerv hujayralari, ya’ni moto neyronlarning har biri o’z tolalari
orqali onlab va yuzlab muskultolalari bilan tutashadi.
Skelet muskullarining ishi ikki xil bo’ladi: static va dinamik
Ma’lum vaqt davomida ish bajarish natijasida muskullar charchaydi.
Jismoniy mehnat, jismoniy tarbiyava sport bilan muntazam ravishda shug’ullanuvchi odam
organizmi yaxshi chiniqqan boladi.
’’Mantiqiy masala ”metodi.
14 yoshli bolada 4ta suttishi, 8ta kesuvchi, 4ta qo-ziq, 8ta kichik oziqva 12ta kata oziq tishlari chiqqan
bo’lsa, bolaning jami tishlari soni qancha?
Javob:14 yoshli bolada suttishlari bo’lmaydi. Yuqori va pastki jag’lardagi oxirgi kata oziqtishlar
ya’ni aqltishlar 18 yoshdan keyin chiqadi. Demak, bolada 28ta doimiy tishlar bo’ladi.
“Raqamlidiktant” metodi.
№
Suyaknomi
№ Suyaknomi
Suyakningshakllari
1
Yelka
16 Bosh tepa
Naysimonsuyaklar
2
Ensa
17 O`mrov
3
Son
18 Yuqori jag`
203
4
Qo`l
19
Dumg`aza
5
Kaftusti
20 Peshona
6
Yuzsuyagi
21 Ponasimon
7
Oyoqkafti
22 Miya qutisi
8
Boldir
23
G`alvirsimon
Yassisuyaklar
9
Bilak
24 Yetimqovurg`a
1
0
Kurak
25 Bilaguzuk
1
1
Umurtqa
26 Tirsak
1
2
Barmoq
27 Oyoqpanjasi
G`alvirsimonsuyaklar
1
3
Qovurg`a
28 Chakkasuyak
1
4
Chanoq
29 Burunsuyakgi
1
5
To`sh
30 Qilichsimon
Javobi:
№
Suyaknomi
№ Suyaknomi
Suyakningshakllari
1
Yelka
16 Bosh tepa
Naysimonsuyaklar
1, 3, 4, 7, 8, 9, 12, 26, 27,
2
Ensa
17 O`mrov
3
Son
18 Yuqori jag`
4
Qo`l
19
Dumg`aza
G`ovaksuyaklar
5, 11, 13, 15, 17, 19, 24, 25, 30
5
Kaftusti
20 Peshona
6
Yuzsuyagi
21 Ponasimon
7
Oyoqkafti
22 Miya qutisi
8
Boldir
23
G`alvirsimon
Yassisuyaklar
2, 6, 10, 14, 16, 22, 28, 29
9
Bilak
24 Yetimqovurg`a
204
1
0
Kurak
25 Bilaguzuk
1
1
Umurtqa
26 Tirsak
1
2
Barmoq
27
Oyoqpanjasi
G`alvirsimonsuyaklar 18, 20, 21, 23
1
3
Qovurg`a
28 Chakkasuyak
1
4
Chanoq
29 Burunsuyakgi
1
5
To`sh
30 Qilichsimon
Xulosa
qilib
aytganda,
tayyorlangan
topshiriqlarning
mantiqiy
fikrlashga
yo’naltirilishi,o’quvchilarni fikrlashga o’rgatadi, ta’lim samaradorligini oshiradi. Javob varaqasining ham
tayyorlanishitopshiriqning tekshirilishi uchun vaqtning kam sarflanishiga dars jarayonida vaqtdan samarali
foydalanilishiga olib keladi.Bu esa darsda yana boshqa bir so’rash xarakteriga ega bo’lgan nazorat
topshirig’ini joriy qilish uchun sharoit yaratadi va ko’p sonli o’quvchilar bilimini nazorat qilish
imkoniyatini yaratadi.O’quvchi har darsda bilimi nazorat qilinishini bilsa, darsga tayyorlanib keladi, javob
berishga harakat qiladi, fanga qiziqishi ortadi.Eng muhimi ularning anatomic, morfofunksional
tushunchalari mustahkamlanadi. Tabiiyki erishilgan yuqori natija o’qituvchini yanada ijodiy faoliyatga
yonaltiradi.
| 