|
‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim yazirligi q‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markaziBog'liq 1048 pdf 63c96812dd27f 1674143762K IR ISH
Nazariy mexanika moddiy jismlarning bir-biriga ta ’siri va m exa
nik harakatlarning um um iy qonunlari haqidagi fandir.
Vaqt o ‘tishi bilan fazoda moddiy jism larning bir-biriga nisbatan
o ‘rin almashinishi mexanik harakat deb ataladi.
Jismning barcha xossalarini hisobga olgan holda sodir bo‘ladigan
m exanik hodisalarni nazariy va amaliy jih atd an tekshirish ju d a m u-
rakkabdir. Shuning u ch u n m exanikada m oddiy nuqta va absolut
qattiq jism tushunchalari q o ‘llaniladi.
M exanik h a ra k a tn i yoki m u v o zan atn i te k sh iray o tg an im iz d a
o ‘lcham lari va shaklining aham iyati bo‘lm agan jism moddiy nuqta
deb ataladi.
Jism harakati tekshirilayotganda uning ikkita nuqtasi orasidagi m a
sofa doim o ‘zgarmasdan qolsa, bunday jism absolut qattiq jism deyiladi.
Tabiatda absolut qattiq jism yo‘q, har qanday jism oz b o ‘lsa-da
deformatsiyalanadi. Agar bu o ‘zgarish jism ning o ‘lchamlariga nisba
tan juda kichik bo‘lsa, mexanik harakatni tekshirishda mazkur o ‘zga-
rish e ’tiborga olinmaydi.
N azariy mexanikaning asosiy qonunlari kuzatish va tajriba nati-
jalariga asoslanadi.
Biz o ‘rganadigan nazariy mexanika G . G a 1 i 1 e у (1564- 1642)
va I. N у u t о n (1643—1727) tomonidan ta ’riflab berilgan qonunlarga
asoslangan bo‘lib, klassik mexanika deb ataladi. Klassik mexanikada
vaqt va fazo jism larning harakatiga bog‘liq em as deb qaraladi. Shu-
ningdek, jismning massasi uning tezligiga b og‘liq bo‘lmagan o ‘zgar-
mas miqdor deb olinadi.
Klassik m exanikada m oddiy jism larning harakati uch o ‘lchovli
Evklid fazosiga n isb a ta n tek shirilad i h a m d a fazoni m u tla q o
q o ‘zg‘almas deb qaraladi. H arakat o ‘lchoviga oid kattaliklar Evklid
geometriyasi asosida olinadi.
Xalqaro SI sistem asida vaqt birligi qilib sekund (s), uzunlik bir-
ligi qilib m etr (m ), massa birligi qilib kilogram m (kg), kuch birligi
qilib N yuton (N ) qabul qilingan.
Nazariy mexanika, masalaning qanday nuqtayi nazardan qo ‘yi-
lishiga qarab, statika, kinem atika va dinam ika qismlariga ajratiladi.
M exanikaning s t a t i k a b o ‘lim ida jism larning m uvozanati va
kuchlar haqidagi asosiy tushunchalar o ‘rganiladi. Bu holat mexanik
harakatning xususiy holi hisoblanadi. K i n e m a t i k a da jismlarning
harakati, bu harakatni yuzaga keltirayotgan yoki uni o ‘zgartirayot-
gan sabablar e ’tiborga olinmay, harakat geom etrik nuqtayi nazardan
o ‘rganiladi. D i n a m i к a da jismlarning mexanik harakatlari shu h a
rakatni vujudga keltirayotgan sabablarga bog‘lab o ‘rganiladi.
4
|
| |
