Buning uchun ushbu geometrik shakllarni turli ko‘rinish va
holatlarda chiziqli konstruktiv ravishda tasvirlay ohsh, keyinchahk
qiyinroq shakllar tasvirini bemalol
chiza ohsh imkonini beradi
(28, 29, 30-rasmlar).
28-rasm.
56
0 ‘quv rasmini chizish vazifalarining asosiy maqsadi — jismning
perspektiv ko‘rinishini yassi yuzada hajmli qilib ifodalash. Shu-
ning uchun o ‘quv topshirig‘ini bajarishdan oldin, pedagog yosh
rassomlarga jismning perspektiv tasviri qoidasini tushuntiradi.
Chiziqli perspektiva qoidalari istalgan hajmli shaklni turli rakurs
yoki qisqarishda ifodalash imkonini beradi. Bu qoidalar quyida-
gilardan iborat:
1. Jism kuzatuvchidan qanchalik uzoqlashsa,
u shunchalik ki-
chik bo‘lib ko‘rinadi.
2. Naturaning tasvir parallel chiziqlari shartli ufq chizig‘idagi
ma’lum bir nuqtada birlashadi.
3. Rasm chizuvchi uchun ufq chizig‘i uning ko‘z nuri darajasida
joylashadi. Siljimaydigan jismni biror holatda (o‘tirib, turib, stulda
yoki past o‘rindiqda o‘tirib) chizganda, ufq chizig‘i ko‘tariladi
yoki pasayadi.
4. Ufq chizig‘idan pastda joylashgan gorizontal chiziqlar olis-
lashgani sari ufq chizig‘i tom on ko‘tarilib boruvchi, yuqorida
joylashganlari esa, pasayib boruvchi bo‘lib ko‘rinadi.
5. Vertikal chiziqlar va rasm yuzasi
bilan parallel chiziqlar
(qog‘ozning vertikal va gorizontal chekkalariga mos kelsa) tasvirlash
chog‘ida yo‘nalishini o‘zgartirmaydi.
6. Ufq chizig‘i va birlashish chizig‘i, odatda, tasvirlanayotgan
qog‘ozdan tashqarida joylashadi. Shuning uchun u chizilmaydi va
faqatgina rasm chizish davomida bor, deb tasaw ur qilinadi.
7. Qirrali jismning yon qirrasi qanchahk yaxshi ko‘rinsa, uning
og‘ish burchagi shunchalik kichik bo‘ladi va aksincha, perspektiv
tasvirda qirra qanchalik qisqargan bo‘lib ko‘rinsa, uzoqlashayotgan
qirraning og‘ish burchagi shunchalik katta bo‘ladi.
0 ‘quvchi rasm ni qalam yordam ida ishlash qoidalarini
mukammal bilishi lozim. Masalan, jismning old tarafi tasvirini
chizish
uchun qalam qattiqroq bosiladi; ikkinchi darajali jismlar
alohida ajrahb turmaydi, shuning uchun ular nisbatan yumshoqroq
bosimda ishlanishi kerak; uchinchi darajali (eng ohsdagi) jismlami
tasvirlash uchun yengil shtrix va chiziqlardan foydalaniladi. Agar
o‘quvchi ushbu qoidalarni hisobga olmay, barcha chiziqlami bir
xil qalinlikda chizsa, jismning kenglikdagi
tasviri haqqoniy hosil
bo‘lmaydi. Barcha sozandalarda bo‘lgani kabi, rassomlarda qo‘l bilan
harakat qilish m ahoratini shakllantirish m uhim hisoblanadi.
57
Rassomchilik bo‘yicha dastlabki mashg‘ulotlar uzun chiziqlami
qo‘lni uzmasdan chizish bo‘yicha o‘tkazilishi kerak. Agar chiziq
egri, notekis chiqsa, kerakli talabga javob bemvchi chiziq hosil
bo‘lgunicha qayta-qayta chizish tavsiya etiladi.
Qisqa yoki uzuq
chiziqlar bilan ishlash mumkin emas.
Mashg‘ulotlar davomida egallagan bilim va malakalar uy
vazifalarining bajarilishi davomida mustahkamlanadi. Chunki uy
vazifalari auditoriyadagi mashg‘ulotlaming davomidir. Uyda ishlash
o‘quvchida mustaqil fikrlash, shaxsiy qaromi qabul qilish imkonini
beradi. Rassom m ustaqil ish olib borishi davom ida ijodiy
qobiliyatlarini shakllantiradi. Uy vazifalarini tekshirish chog‘ida
pedagog qiziqarli rasmlami namoyish etadi. Bu o‘z navbatida rasm
muallifi va gumhdagi barcha o‘quvchilarga mhiy madad bo‘ladi.
Jismning hajmli tasvirini chiza turib, avvalo,
uning konstmk-
siyasini o‘rganish va rasmning perspektiv tuzilishini tahlil etish
kerak. Chizish davomida o‘quvchi ikki o‘lchamli tekis yuzani emas,
balki kenglikni ko‘rishi va undagi jism lar joylashuvi hamda
o‘lchamini perspektiva qoidalari asosida tasvirlay olishi muhimdir.
Ish jarayonida jismlar haqidagi bilim va ulaming ko‘rinishini yodda
tutishimiz kerak.
