‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q‘rta maxsus. Kasb-hunar ta’limi markazi

— chiziqdan hajmga o‘tish jarayonini amalga oshirishdan iborat. 
Buning uchun aw al jismning nisbati chiziqlar yordamida sharth 
ravishda belgilab olinadi, keyin jism yuzasidagi soya qismlarining 
hajmi shtrixlash yo‘li bilan hosil qihnadi. Rassom oldida yorugt va 
soya yuzalarga ega boMgan jism turganligi uchun, uni tasvirlashda 
faqat chiziqlardan foydalanish, jismning yorugt va soya qismlari 
bilan chalghb, xato qilishga ohb kelishi mumkin. Bunday hollarda 
tasvirlanayotgan jismning asosiy nisbatlari va hajmini aniqlash, 
shuningdek, asosiy nisbatlarini belgilab, darhol uning hajmini 
hosil qilish va kichik detallariga ishlov berish maqsadga muvofiq 
sanaladi. Shuning uchun asosiy qismlarni belgilab olib, nisbatlami 
tekshirish uchun darhol umumiy yorugMik va asosiy soyalami 
o‘rganib chiqish kerak. Har doim rasmni yaxlitligicha chizish kerak 
boladi. Vazifani tasvirlash muntazam ravishda bo‘laklarga ham 
to‘xtalib turish lozim.
Rasm chizish texnikasida shunday xayoliy (tabiatda mavjud 
boMmagan — illuziya) shakllar borki, ular jism oMchamini idrok 
etishga ta ’sir ko‘rsatadi. Bir xil maydonga ega qora-oq va oq-qora 
to ‘rt burchaklar tomoshabindan bir xil uzoqlikda joylashtirilgan 
boMsa-da, ulaming kattaligi har xilga o ‘xshaydi (oq to‘rt burchak 
kattaroq ko‘rinadi). 
Shuning uchun chiziqli, shtrixlanmagan 
tasvir rangh yuzaga nisbatan yirik tuyuladi. Ba’zan nisbatni qanday 
idrok etishga shtrixlarning yo‘nalishi ham ta ’sir ko‘rsatadi. Tekis 
shakl — kvadratga — eng yaxshisi uning chegaralarini davom 
ettirmaydigan qiya shtrixlar; kvadrat shaklga nisbatan vertikal yoki 
gorizontal shtrixlarning ishlatilishi shakl oMchamini qisqartir- 
gandek tuyuladi. Ingichka, uzun qirralarga nisbatan (masalan, 
stolning yon tarafi) ko‘ndalang shtrixlar qoTlash yaxshi natija 
beradi.
Shu oTinda aytib oTish kerakki, rassomlar o ‘zlari ista- 
ganlaricha ko‘plab texnik uslublardan foydalanishgani bois, ulami 
hammaga va har bir rasm chizuvchiga tavsiya qihsh mumkin emas. 
Rasm chizishda asosiy narsa, bu — natija va har bir rassomning 
o‘ziga xos ishlash texnikjihatlari uning ishiga o‘z ta’sirini oTkazadi.
Shakllarda tus munosabatlari. Jismning ustki qismi rangi, unga 
tushayotgan yorugMik miqdori, rassom ko‘z nuriga nisbatan burilish 
burchagi va masofasi (yorishganlik va rang bilan to‘yinganlik daraja- 
siga koTa, turlichaboTgan) naturaning joylashgan oTnini belgilab 
beradi.
51

Jismning yoritilgan yuzasidan soyadagi yuzasini ajratish va uni 
rasmda tasvirlash faqatgina ton orqali amalga oshirilishi mumkin. 
Rasmdagi ton, bu — har xil bosimda tushirilgan axromatik rang 
(kulrang), u tarkibiy yuzalarning yorqinligini ifodalash uchun 
ishlatiladi.
Tabiatda kuzatiladigan ton munosabatlarini mutlaq aniqlikda 
rasmga o‘tkazish mumkin emas. Chunki, rassomchilik materiallari 
(qog‘oz, qalam, ko‘mir va h.k.) soyaning eng to ‘q, masalan, 
baxmalga o‘xshash qismini yoki yaraqlab turgan jilvani borligicha 
tasvirlash imkonini bermaydi. Bunga intilish ham kerak emas. 
Realistik rasmlarda tasviming tabiatga proporsional alohida qismlari 
tuslarining xilma-xilligiga e’tibor berish muhim hisoblanadi. Shu 
yo‘sinda har bir rasm o‘zining tus masshtabiga ega bo‘ladi (eng 
och tusdan — qog‘oz yuzasi, eng to ‘q tusgacha — qalam). Rasm- 
lardagi boshqa barcha oraliq nuqtadagi yorug‘lik tuslari, nimsoya, 
shaxsiy soya va tushuvchi soya, jismning shaxsiy soyasi bilan 
sohshtiriladi. Agar rasmdagi barcha soya joylashuvlari, uning tusidan 
qat’iy nazar, to ‘g‘ri deb topilsa, u orqali tabiiy jismni ko‘rishimiz 
va jism qanday materialdan tayyorlanganligi haqida tasawurga ega 
bolishimiz mumkin.
To‘g‘ri tanlangan tus munosabatlari rasmdagi jism tasviriga 
tabiiylik va haqqoniylik baxsh etadi. Bitta rangda ishlangan suratlar 
g‘oyibona tarzda, nafaqat, jism shakli va yoritilgan yuzalarining 
farqini, balki jism materiali, fakturasi xususiyatini ham (turli 
uslublar yordamda) tasvirlash imkonini yaratadi: oyna yoki metall- 
ning yaltiroq yuzasi, gipsning xira yuzasi, tana terisi, matolaming 
mayinligini va h.k. ochib beradi.

Download 3,5 Mb.