Dorika kapiteli, shar va prizma rasmini chizish

shar va prizma shakllari tanlab olinadi (59-rasm, a, b, d, e). Ushbu 
modellami tanlab olinishdan maqsad yoshlarga geometrik shakllar: 
kub, shar, silindr kabilarni bajarish davomida olgan chiziqli 
konstmktiv qurilish, perspektiva, yorug‘-soya va tus, munosabatlari 
kabi kunlar haqidagi bilimlarni mustahkamlashdir. Kapitel va
59-rasm.
85

geometrik shakllarning nozik va murakkab konstruksiyasini chi- 
zish o‘quvchilardan yuksak mahorat talab etadi.
Qo‘yilma stol ustiga ufq chizig‘idan yuqoriroq holda o‘matiladi. 
U yuqori yon tomonidan yoritilgan. Vazifani boshlashdan oldin 
o‘quvchilar turli nuqtalardan chizgilar bajarishlari va eng maqbul 
joyni tanlab olishlari kerak. Aniq joyni tanlab olingandan so‘ng, 
ishni tasvirlash bosqichlariga to ‘liq amal qilgan holda olib borishlari 
shart.
Dastlab, kapitel va uning ustuni biriktirilgan to ‘g‘ri to ‘rtburchak 
asos-taxtachasi, uning pastki silindrsimon ustuni prizma va shar 
shakllari qog‘oz sirtida kompozitsion to ‘g‘ri joylashtirib olinadi. 
Shundan so‘ng, ular chiziqli konstmktiv ravishda quriladi. Shakllar 
simmetrik b o ‘lgani uchun ularni tasvirlashda turli yordamchi 
chiziqlar bilan bir qatorda kapitel asosidan o‘tuvchi va shaklni 
teng ikkiga bo‘luvchi o‘q chizig‘i belgilab olinadi.
Vazifani bajarishda tasvirlashning asosiy qonuni — perspektiva 
qonuniga amal qilgan holda ish yuritish lozim. Bu yerda to ‘g‘ri 
to ‘rtburchak, aylana shakllarining perspektiva jihatidan qanday 
bo‘lishini ko‘rish mumkin. Shuningdek, mashq davomida avval 
katta shakl, so‘ngra esa uning nozik va mayda bo‘laklari ustida ish 
olib borish kerak. Aks holda, ish yetarli darajada muvaffaqiyatli 
amalga oshirilmaydi. Kapitel ustuni dumaloq shaklga ega. Shuning 
uchun uni qurishda uning yaxlit bir aylana shaklga ega ekanligini 
hisobga olgan holda ish yuritish kerak. Faqat shu yo‘sinda tasvirlash 
orqaligina uni haqqoniy ko‘rinishiga erishish mumkin.
Bu esa, ustun atrofidagi mayda vertikal qavariq bo‘laklar uning 
asosini tashkil etuvchi aylanalarning perspektiva qonuniga binoan 
ellips bo‘lib qisqargan shakllari va uning kichik katta bo‘lagini 
yarim ko‘rinishda emas, bir butun yaxlit, deb tasaw ur etgan holda 
amalga oshiriladi.
Kapitelning nisbatlari yuqori darajada matematik hisoblari asosida 
qurilgan bo‘lib, ushbu nisbatlaming aniqligi unga ko‘rkamlik baxsh 
etadi. Shuning uchun uni tasvirlashda juda ko‘plab yordamchi 
chiziqlar o‘tkazib, aylana markazini to ‘g‘ri belgilash va perspektiva 
qoidalariga to ‘la rioya qilgan holda ifodalash hamda yorug‘-soya 
munosabatlarini yetarli darajada aniq tasvirlash lozim.
Ushbu vazifani uzoq muddath seansda bajargandan so‘ng, sharq 
va g‘arb klassik namunalariga mansub m e’morlik bo‘laklarida ple-
86

nerda qalamchizgi va uzoq muddatli mashqlar bajarish mumkin. 
Ayniqsa, o ‘zbek milliy m e’morlik san’atiga mansub b o ‘lgan 
«morpech» gips bo‘lagini bosqichma-bosqich tasvirlash davomida 
o‘quvcliilar milliy san’atimiz namunalarini chuqurroq o‘rganadilar 
(60-rasm, a, b, d, e).
60-rasm.
87

NAZORAT SAVOLLARI
1. «Qirrali buyumlarning konstruktiv asosi» deganda, nimalarni 
tushunasiz? Misollar keltiring.
2. Aylana perspektivasi nima? Misollar keltiring (ufq chizig‘idan 
pastda, yuqorida, ufq chizig‘i balandligida).
3. Katta shakl nima?
4. Turli geometrik shakllarning perspektiv qisqarishiga misollar 
keltiring.
5. Ufq chizig‘i nima?
6. Gips rozetkaning bosqichli rasmi qanday amalga oshiriladi? Uni 
so‘zlab, amaliy mashqlar bajarib ko‘rsating.
7. Dorika kapiteli rasmini amaliy chizish bosqichi qanday?
8. Natyurmortni tasvirlashning uslubiy bosqichlari nimalardan iborat?

4-bob. INSON QOMATINING QALAMTASVIRI. 

Download 3,5 Mb.