‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q‘rta maxsus. Kasb-hunar ta’limi markazi




Download 3,5 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/53
Sana05.12.2023
Hajmi3,5 Mb.
#111496
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   53
Bog'liq
B.Bymetov Qalam tasvir

k o ‘ p i n c h a
mahoratga ega ekanhkdan dalolat beradi. Shuning uchun 
agar siz akademik mashg‘ulotlarda tasvimi qurish uchun ko‘p 
vaqt sarflayotgan boMsangiz, u holda uyda yoki rasm chizish bo‘yicha 
qo‘shimcha mustaqil dars soatlarida maxsus mashqlar bajarib 
turishmgiz shart.
0 ‘quv rasm chizish jarayoni professional mahoratning mustah- 
kam poydevorini qurish va pedagog-rassomni tarbiyalashda muhim 
bosqich hisoblanadi. Shu munosabat bilan yosh rassomning diqqat- 
e’tiborini yana bir jabhaga qaratish zamr. Ba’zi o‘quvchilar ishning 
alohida bosqichlarini tahlil qilib, rasm ustida ishlashning unchalik 
to ‘gVi boTmagan uslubiyatini «ixtiro» qilishadi. Ishning bir 
bosqichini (chiziqli-konstruktiv tasvirni) bajarib, undan keyin 
bu ishga qaytishmaydi va rasmga hech qanday tuzatishlar kiritil- 
maydi. Vaholanki, tasvir qurishning butun davomli jarayoni 
takomillashib borgan sari aniq ifoda kasb eta borishi kerak. Mana 
shuning uchun ham biz dastlabki bosqichlarda rasmni yengilgina, 
qalamni qog‘ozga salgina tekkizib chizishni tavsiya etamiz.
Oltinchi bosqich — shaklni 
batafsil barcha mayda-chuyda- 
larigacha ishlab, poyoniga yet- 
kazish va vazifaga yakun yasash 
(87-rasm). Qalamtasvir ustida 
ishlashning soTiggi bosqichida, 
eng avvalo, rasmning umumiy 
holatini tekshirib olish kerak 
(boTaklarni umumiy shaklga 
bo‘ysundirish, rasmni tuslash, 
to ‘q-ochlik nisbatlarini aniq- 
lash, sh u la bilan yorugTik, ref- 
leks bilan yarim soyani taqqos- 
lash va boshq.). Chunki tasvir- 
langan shaklning ba’zi boTak- 
lari umumiy koTinishdan ajral- 
ib turtib chiqib turishi kerak 
emas.
Shundan soTig hamma nar-
125


sani o‘z o‘mida yoki o‘rinda emasligi aniqlanadi. Shaklga har tara- 
flama ishlov berishda undagi boflaklar joyidan siljitib yuborilgan 
boflishi mumkin. Xatolarni ko‘rish oson boflishi uchun rasmni 
uzoqroq masofaga qo‘yib, unga sinchkovlab qaraladi. Ayniqsa, tus 
berish munosabatlarini aniqlash ancha murakkab jarayon hisobla- 
nadi. Bu o‘rinda naturadagi eng to ‘q soya va eng yorqin joylarini 
yana bir karra aniqlab olish zamr va ana shulardan kelib chiqib, 
ularga yarim soyani taqqoslagan holda shaklni yaxlit yechimga kel- 
tirish mumkin. Uzoq masofadagi rasm boflaklari kamroq, yaqind- 
agisi esa, ko‘proq ishlanishi kerak. Agar uzoq masofadagi boflaklar 
oldinga «chiqib ketaversa», tus munosabatlari orqali ularni tus 
jihatdan pasaytirib qo‘yish lozim.
Shu narsani ta ’kidlash lozimki, tasvirlash bosqichlarini ajratib, 
alohida bosqichlarga boflib, ish yuritish shartdir. Amalda alohida 
bosqichlar o‘rtasidagi qatfly chegarani oflkazish qiyin. Lekin o‘quv- 
chi istalgan paytda yetarli darajada aniq boflmagan yoki bundan 
oldingi bosqich vazifalari noto‘g‘ri hal etilganligini bilib olishi 
mumkin. Ishning bu bosqichida katta shaklni asta-sekin boflaklar 
bilan uyg‘unlashtirish jarayoni kechadi. Rasm chizuvchi umumiy 
shakl ko‘rinishiga moslab, katta shakl tahlilidan kichik shakllar 
tahliliga ofladi.
Bitta boflakning o‘m i va kattaligini aniqlab, uni boshqasi bilan 
uyg‘unlashtirish kerak. Masalan, bum n rasmini chizayotganda, 
uning ko‘z yoshi qobigfl, jag‘ suyaklari, quloqlar, lablar bur- 
chaklariga nisbatan qanday joylashayotganligini nazardan oflkazib 
borishi kerak. 0 ‘quvchi quyidagi qoidaga qatfly rioya qilishi, ya’ni 
boflaklar rasmini chizayotganda ular boshqalari bilan, umuman, 
katta shakl bilan qanday uyg‘unlashayotganligini doimo tekshirib 
borishi lozim.
Shaklni tus orqali amalga oshirishda zamr boflgan yerlarda 
reflekslar uchun qog‘ozda oq joy qoldirmaslik kerak. Awal soyaning 
oddiy vositalari — yomgflik, yarim soya, soya yordamida shakl 
hajmini chiqarib, ana shundan keyingina refleksga eflibomi qaratish, 
uni o‘rab turgan yuzalar tusiga kuch berish lozim. Hech qachon 
tofliq tus berishga shoshilmaslik va qalamni qog‘ozga bosmasdan 
asta-sekinlik bilan ish yuritish kerak.
Maflumki, tajribasiz o‘quvchilar peshana, yonoqlar, dahan 
shakllarini tuslashda katta qiyinchilikka duch kelishadi. Yomgflik-
126


dan yarim soya va soyaga tus berib, bir tekisda o‘tishda o‘quvchi 
chegaralaming o‘m ini aniq ko‘ra olmaydi hamda ko‘rinayotgan 
jami narsalami passiv tarzda ko‘chira boshlaydi. Bosh shaklining 
umumiy xususiyati haqida o‘ylamaydi ham. Natijada, katta shakl 
bo‘laklarga bo‘lina boshlaydi va yaxlitlik yo‘qoladi.
Ko‘z shakhni tasvirlashda shuni yodda tutish kerakki, bu asosan 
sharsimon shakl bo‘lib, u ko‘z kosasi ichida joylashgan. Shuning 
uchun ham ko‘z qovoqlarini chizayotganda, yuqori qovoqning 
pastki chetiga (ichkarisiga) diqqat bilan qarang: qovoqning yuqori 
chetini ko‘z olmasidan tashqari yana ko‘z yosh qopchig‘i ham 
qoplagan. Agar biz ko‘z shaklini vertikal yuza bilan kesadigan bo‘l- 
sak, u holda kesma izi ana shu shaklning plastik tuzilishini, ya’ni 
uning uch o‘lchamliligini yaqqol ifoda etadi. Bundan tashqari, 
qovoq qalinligining qisqarishiga ham e’tibor qaratish zamr. Bu 
haqda bosh shakli detallarini chizishda alohida to ‘xtalib o‘tilgan. 
Tasviriy san’atda shakl boTaklarini batafsil ishlash, nafaqat, 
tasviming to ‘g‘ri chiqishida, balki uning ifodali boTishini ham 
nazarda tutadi. 0 ‘quvchi shakl hajmidan tashqari yuza fakturasini 
ham oydinlashtirishga erishsa, tasviming ifodaliligi yanada oshadi.
Gips bosh shaklini tasvirlashda talaba-yoshlar, odatda, rasmni 
juda qoraytirib yuborishadi. Bosh shaklining ayrimboTaklarini soyada 
ishlashda, ular qalamni qog‘ozga qattiq bosishadi, natijada, gips 
xususiyatini ochib bera olishmaydi. Shuning uchun ham qalamni 
qog‘oz yuzasida qattiq bosmaslik xususida takror va takror aytib 
o‘tish lozim. Shuningdek, tus berishda qat’iy ketma-ketlikka rioya 
qilish maqsadga muvofiqdir. Rasm chizish uchun yurnshoq qalam- 
lardan foydalaniladi. Bu rassomga o‘z qoTini mashq qildirib, uni 
qalamni boshqarishga o‘rgatishda, albatta, qo‘1 keladi.
Rassom o‘z mehnat qurollari bilan ishlash ko‘nikmasini mo- 
hirona egallashi kerak. U qalamni o‘ynata bilishi, kerak yerda qat- 
tiqroq bosib, kerak yerda qog‘oz ustida yengil, nozik harakatlar 
qildira bilishi lozim. Bu esa, mustaqil ravishda tinimsiz amaliy 
mashqlar bajarishni taqozo etadi.
Shakl boTaklarini modellashtirishni davom ettirib, har bir 
boTak shakl hosil qilishini diqqat bilan nazorat qilib, mayda- 
chuydalarga ahamiyat berilmaydi. Agargipsdagi ana shu nuqsonlar 
ham, hatto uning ustidagi yopishgan kir va dogTar ham qanday 
boTsa, shundayligicha ko‘chirilsa, shakl plastikasi buziladi. Shakl-
127


ning plastik o‘ziga xosligini diqqat bilan kuzatib, bir shakldan 
ikkincliisiga o‘tishda shakl yuzasiga yorug‘lik qanday tushayotgan- 
hgini doim e’tiborda tutish kerak. Bunda nur-soya to‘q-oclihgi o‘zga- 
rishlari ham rasm cliizuvchiga tasvirda shakl tuzilishi moliiyatini 
ko‘rish va uni ochib berishda yordam beradi. Tasvirdagi biron-bir 
qismini modellashtirishda qog‘oz ustiga shtrixni yuzalar hajmining 
yo‘nalishi b o ‘yicha yotqiziladi. Shakl xususiyatini b o ‘rttirib 
ko‘rsatishga yordam bermaydigan ortiqcha chizgilar bajarilmaydi.
Shaklga tus berishda xuddi shakl yuzasini silayotgandek qalam 
uchini yurgizish kerak. Bir shakldan ikkinchi shaklga o‘tishda esa, 
biroz, xuddi «yo‘nayotgandek» bir shaklni ikkinchisidan ajra- 
tayotgandek qalamni ataylab bosib-bosib ishlating. Masalan, 
chuqurlikka kirib borayotgan burun teshiklarining yuzasini yen- 
gilgina qoraytirib va yonoqning lab burishmalari yuzasiga o‘tishda 
burun teshiklari shaklini yonoqdan «sanchib-sancliib» ajratish ke- 
rak. Agar bir shaklni ikkinchisidan aytganimizdck, bo‘rttirib «san- 
chib» ajratadigan bo‘lsak, hajm ancha ishonchli va namunali bo‘- 
lib cliiqadi.
Tus berishda nokerak bo‘yashlarga berilib ketmaslik kerak. 
Masalan, sharga m a’nosiz, o‘z o‘mida ishlatilmagan tus berishlar 
uni ifloslanib qolgan doiraga aylantirib qo‘yishi maTum. Lekin

Download 3,5 Mb.
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   53




Download 3,5 Mb.
Pdf ko'rish

Bosh sahifa
Aloqalar

    Bosh sahifa



‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi q‘rta maxsus. Kasb-hunar ta’limi markazi

Download 3,5 Mb.
Pdf ko'rish