vazifasini o‘taydi. Shuning uchun bosh shaklining chiziqli — «sin-
chli» konstruktiv tasvirini qurayotganda, qalamni qog‘ozga qattiq
bosmaslik kerak, chunki chiziqlar zarurat tug‘ilganda va shakllar
aniqlangan holda tuzatishlar kiritish niyatida o‘chirilishi ham
mumkin.
Boshdagi sochlarning ba’zi jingalak joylarini shakl xususiyatiga
ko‘ra, oydinlashtirishga o‘tayotganda,
dastlab ularning qanday
joylashishini diqqat bilan belgilab olmoq lozim. Bu vazifani osongina
uddalash uchun yordamchi chiziqlardan foydalaniladi.
Soch tolalarini chizish jarayonida ular bosh shakli bo‘yicha
joylashishi va o‘zaro uyg‘unlashganligiga e’tibomi qaratib borish
lozim. Rasmdaba’zijingalaklar shaklini aks cttirish paytida, ulardan
ko‘r-ko‘rona (passiv tarzda) nusxa ko‘chirib qo‘ya qolish yaramaydi.
Dastlab jingalaklar gumhining umumiy, yaxlit shaklini belgilab
olish, shundan so‘ng esa, ulaming har biriga aniqlik kiritish
mumkin. Alohida jingalaklami chizayotganda, ular katta shakldan
ajralib qolmasligi kerakligiga e’tibor berilishi lozim. Ko‘pchilik
o‘quvchilar jingalaklami bosh shakli ustidajoylashtirmay, ulaming
joylashish nuqtalarini belgilamasdan bir yo‘la ulaming xarakterini
chiqara boshlashadi.
Natijada, soch jingalaklari bosh shaklidan
uzilgan holda qandaydir mustaqil ahamiyat kasb etib, umumiy
shakldan ajralib qoladi va ular xuddi oddiy hajmsiz bezak kabi
ko‘rinish beradi. Shuning uchun chiziqli konstmktiv rasmda barcha
narsani aniq belgilab olmaguncha tus berishga shoshmaslik kerak.
Beshinchi bosqich — nur-soyalaming plastik tafsifi (86-rasm).
Bosh shaklining chiziqli-konstruktiv asosini belgilab olib nur-
soya nisbatlari yordamida uning hajmini ochishga o‘tamiz. Bu o‘rinda
chiziq va tuslaming o‘zaro bog‘liqligini saqlab qohsh juda muhimdir.
Chiziqlar bosh shaklini go‘yo bo‘laklarga ajratib turgandek bo‘ladi
va nur, soya, yarim soyalaming chegarasi hisoblanadi.
Dastlab faqat soyalami «shtrix»lab chiqamiz, bunda butun bosh
va uning tarkibiy qismlari shaklining umumiy xususiyatda ko‘rish
yana tahlil qilish imkoni tug‘iladi.
Noaniqliklar topilganda, tu-
zatishlar kiritish mumkin bo‘ladi. Chiziqli-konstruktiv rasmda
plastik xususiyatlami berish unchalik yorqin namoyon bo‘lmaydi,
tus berilgan paytda esa, shakl hajmi bo‘rtib, ancha yorqinroq ahami-
yat kasb eta boshlaydi.
Agar shaklni hajmli-konstmktiv qurilishi to ‘g‘ri belgilanib
123
86-rasm.
olinsa, asosiy tus alomatlari —
nur, soya va tushayotgan soya
y o rd a m id a h a jm n i yuzaga
chiqarishga o ‘tish m um kin.
Masalan, biz burun shakli taf-
silotiga to ‘xtaladigan boMsak,
uning yorugMikka qaratilgan
y u zasig a
teg m ay m iz,
yorugMikdan uzoqlashayotgan
burunning
yon yuzasini esa,
yarim soya bilan qoplaymiz.
Burunning plastik yuzasidan
yuqori lablarga soya tushadi, uni
ham tus bilan ajratish kerak.
Tushayotgan soya shakliga ani-
qlik kiritilayotganda shuni esda
tutish kerakki, tushayotgan soya
obyektning o‘z shaklini ham, soya tushgan shaklini ham aks etti-
radi. Sochlarni tasvirlashda ham shakl tuzishning ana shu usuli
boMishi kerak. Soch tolalarini belgilashda va aks ettirishda, eng
avvalo, sochlar turmagining yaxlit, umumiy massasini diqqat bilan
kuzatish kerak. Chunki sochlar bosh shakli bo‘yicha yotishi, uni
qoplab turishi va shakl xususiyatini bo‘rttirib ko‘rsatishi kerak.
Sochlaming ba’zi jingalaklarini
chizayotganda hajm haqida
o‘ylamay, ulardan ko‘r-ko‘rona, passiv tarzda nusxa ko‘chirish
yaramaydi. Muhim jingalaklarning umumiy xususiyatini belgilab
ohsh va uni asosiy yuzalarga (yorugMik, refleks, yarim soya va soya)
ajratib chiqish lozim.
Antik bosh shakli rasmi ustida ishlashning batafsil uslubiy
izchilligini namoyon eta borib, shuni ta ’kidlab o ‘tish joizki,
dastlabki besh bosqich qalamni qog‘oz ustida yengilgina yurgizib
bajariladi, shunda tasvir qurishning har bir muayyan bosqichida
tuzatishlar kiritish mumkin boMadi. Bundan tashqari, qoMlar er-
kin harakatda boMishi lozim, shundagina ish bir maromda kecha-
di.
Mahoratli va yuqori o‘zlashtiruvchi o‘quvchi
rasmni yengil
hamda erkin chizib, ifoda eta oladi. Bunga muntazam ravishda aniq
maqsadni ko‘zlab faol ijod qilish va ko‘plab amaliy mashqlar
124
bajarish orqali erishish mumkin.Tasvir qurishning dastlabki
bosqichlarida iloji boricha kam vaqt sarflab rasm chiza bilish,
