bu — qalam bilan qoraytirishdan
foydalanib boMmaydi, degani
emas. Qoraytirishdagi tartibli ko‘-rinish tozalik, agar unga to ‘g‘ri
qaraydigan bo‘lsak, umuman zarar emas, aksincha, u har qan-
day
qoidali bajarilgan tas-
virning ifodasidir.
0 ‘quv materialini ya-
nada chuqurroq o‘zlash-
tirish maqsadida yoshlar
m ustaqil ravishda antik
davrga mansub gips bosh-
ning
niqobini va yanada
m u ra k k a b ro q b o ‘lgan
«Dovud» bosh haykali ras-
mini chizishlari mumkin
(88, 89-rasmlar). Shuning
uchun sarishtalik, tasvirda
ozodalikka rioya qilish tas-
viriy san’atda doimo qadr-
lab kelingan.
Rasm ustida ishlashning
uslubiy
izchilligi quyida-
gilarga qat’iy rioya qilishni
talab etadi:
a) izcliillikning buzilislii
o‘quv materialini o‘zlash-
tirislmi sekinlashtiradi;
b) tartibsiz ravishda hech qanday tizimsiz o‘tadigan ish jarayoni
o‘quvchiga rasm qurishning asosiy mohiyati va tasvir qurish
qoidasini tushunib yetish imkonini bermaydi;
d) rasm ishlashda alohida bosqichlardan «sakrab» o‘tish yaramaydi.
0 ‘quvclii ba’zi bosqichlami, o‘quv-akademik rasm cliizish bo‘limlarini
uslubiy jihatdan mustahkamlashga majbur;
e) dastlabki bo‘lim keyingi bo‘limning asosi va tarkibiy qismi
liisoblanib, bularsiz o‘quv jarayonini o‘zlashtirib bo‘lmaydi;
f) vazifaning sodda yoki murakkab bo‘lisliidan qat’iy nazar, u
faqat planshet-taxtaga yaxshi tortilgan qog‘ozda bajarilislii shart.
4.6. Tirik odam boshi rasmini chizish
129
Birinchi bosqich — qog‘oz yuzasida tasviming kompozitsion
joylashishi, bosh shaklining umumiy xarakteri va proporsiyalarini
belgilash.
Bochqichli rasm chizishga kirishishdan oldin, naturani har
tarafdan ko‘rib chiqish va mazkur boshning xarakterli xusu-
siyatlarini
belgilab olish, eng qiziqarli nuqtani tanlab olish va
ushbu nuqtadan rasm qanday ko‘rinish kasb etishini tasavvur
qilib olish zamr. Buning uchun turli nuqtalardan turib, bir qator
kompozitsion qalamchizgilar bajarib, ulardan eng m a’qul joyini
tanlash lozim.
Awalo, qalamni qog‘oz ustida yengilgina, bosmasdan hara-
katlantirib, modelning kompozitsion
tuzilishini hal qila borib,
boshning umumiy shaklini belgilab olamiz. Kompozitsion yechim
ustida ishlab turib, bir yo‘la boshni sxematik tarzda belgilab olinadi.
Bu perspektiv qonunlami to‘g‘ri hal qihshga yordam beradi. Tasvimi
qog‘oz ustida joylashtirib b o ‘lingandan so‘ng bosh shakli xa-
rakterini, boshning burilishi (holati)ni, uning bo‘yin va yelka
kengligi bilan boshlanishini aniqlab olamiz. Geometrik shakllar,
jumladan, kubni tasvirlash kabi, bosh rasmini chizishda ham uning,
katta shaklining konstmktiv asosini ochishdan boshlash kerak.
Boshning old qismini yon qismlardan
chiziqlar bilan belgilab
olinganidan so‘ng, unga profil chizig‘i qo‘yiladi va naturaga qarab,
uning yo‘nalishi tekshirib olinadi. Shundan so‘ng, old qismidagi
bumn, lab, ko‘zlar joylashgan o‘rinlarini aniqlaymiz. Profil chizig‘i
yordamida alohida qismlar, yaxlitlik hamda umumiy boshning
umumiy shakli ko‘rinishi proporsional nisbatliklarni ham aniqlab
olish mumkin. Ushbu bosqichda eng asosiysi boshning umumiy
ko‘rinishi va uning xarakterini to ‘g‘ri belgilab olishdir. Bosh
bo‘laklari (bumn, ko‘zlar, og‘iz) faqat belgilab qo‘yiladi:
ularga
tus berishga shoshilish kerak emas, bularni keyinroq, hamma
narsalar o‘z joyida belgilab qo‘yilgandan keyin bajariladi.
Tasvirga o‘zgartirishlar kiritish mumkin bo‘lishi uchun rasmni
qog‘ozga qalamni yengilgina yurgizib tushiramiz
va chiziqli-kons-
tmktiv rasmga o‘tamiz (90-rasm,
a).
