104-rasm.
105-rasm.
Odamning gips anatomik modellari va tirik inson qiyofasini
amaliy jihatdan o‘rganib chiqish hamda ularning tasvirini amaliy
bajarish bilan bir qatorda, yosh rassomlar oyoqning tovon qismi
va qo‘l kaftini chizishni o‘rganishlari kerak. Inson tana a’zolarining
anatomik tuzilishini bilmay turib,
ularni mahorat bilan chizib
bo‘lmaydi. Qo‘lning kafti va oyoqning tovon qismini turh holatlarda
chizish ko‘nikmasini egallash tasviriy san’at asoslarini o‘rgana-
yotgan o‘quvcliilar uchun katta ahamiyatga ega.
Usta rassomlarda bir naql borki, insonning portreti bilan qo‘l
kaftlarini tasvirlash birdek qiyin hamda maroqli va o‘ziga xosdir.
Qo‘l-oyoqni chizish ijodiy amaliyot uchun juda muhim, shuning
uchun ulami anatomik bilimlarga asoslanib aloliida o‘rganish tavsiya
etiladi. 0 ‘rganuvchilar uchun qo‘l-oyoqni chizish birmuncha
qiyinchiliklar tug‘dirislii mumkin, ammo ulami erkin chiza olish
yosh rassomdan ushbu yo‘nalishda
professional mahoratga ega
bo‘lishni talab etadi. Bunda oyoq tovoni va qo‘l kaftini chizishga
m o‘ljallangan maxsus mashg‘ulotlaming o‘tkazilishi maqsadlidir.
Oyoq shaklini chizish mashg‘ulotlari quyidagicha o‘tkaziladi.
Naturani auditoriya o‘rtasida joylashtirilislii uni turli tomonlardagi
ko‘rinishini chizish imkonini beradi. Model yoniga uning oyoqlar
156
holatini takrorlovchi holatda oyoq skeleti joylashtiriladi. Shu-
ningdek, yordamclii model sifatida tovonning gipsdan ishlangan
namunali shakh joylashtirilislii kerak.
Model shakli har tomonlama
yaxslii ko‘rinislii uchun, u bir qancha yorugMik manbalari orqali
yoritiladi. Qo‘l va oyoqning har biri bir necha ko‘rish nuqtasidan
chiziladi.
M odel shunday joy-
lashtirilislii kerakki, bunda
o‘quvchilar yaqin masofa-
dan
turib tasvirlanayotgan
shaklni to ‘liq ko‘rish imko-
niga ega bo‘lishsin. Model-
ning yuqori-old tomoniga
o‘rnatilgan chiroq umumiy
hajmli massani ifodalash
bilan birgalikda,
m uhim
aham iyatga ega b o ‘lgan
detallar, ya’ni yomg‘-soya va
tuslarda ifodalanuvclii bo‘-
g‘imlar relyefmi ham ko‘r-
satib beradi. Bunda shakl-
ning katta qismini to ‘suvclii
va tasvimi borligicha qabul
qilishga to ‘sqinlik qiluvchi
soyalar b o ‘lmaydi. Ushbu
topsliiriqni bajarishda asosiy
e’tibor qo‘lning
anatomik
tuzilishiga qaratiladi. Top-
shiriqni bajarish jarayonida o‘quvcliilar anatomik qo‘llanmalar va
katta rassomlar asarlaridan foydalanishlari juda muliimdir (106-
rasm).
Oyoqlar qo‘llar singari katta tasviriy ahamiyatga ega. Oyoqning
tuzilishi va plastikasini aniqlab uning tuzilishi, ta ’sirchanligi,
odamning qadam tashlashi m a’lum miqdorda oyoq tuzilishining
o‘ziga xos xususiyatlari, nisbatlari aniqlanadi. Bundan shunday xu-
losaga kelish mumkinki, oyoq tuzilislii tananing eng muhim qism-
laridan biri sifatida o‘rganilislii lozim. Tovonning o‘ziga xos tu-
zilishi butun tana tuzilishiga asoslanib, u turli burchaklar bo‘yicha
106-rasm.
157
harakatlanish imkonini yaratadi.
Oyoq tovoni tuzilishini o ‘rganish va ularni chizish bo‘yicha
amaliy bilimni o ‘zlashtirish jarayoni bosh
suyagi tasvirini chizish
malakasini egallashdagi bosqichlar asosida amalga oshiriladi.
Dastlabki bosqich skeletni turli burilishda anatomik qismlar bo‘yicha
chizishdan iborat (107-rasm).
Oyoqning tovon qismi — bu kenglikdagi hajmli shakl bo‘lib, u
murakkab tuzihshga ega. Tovon yurish, yugurish, sakrash va h.k.larda
107-rasm.
158
sakrash prujinasi vazifasini o‘taydi. Tana tovonga bosim berganida,
u tekislashadi, ya’ni prujinasim on spiral qirqimiga o ‘xshash
ko‘rinishga ega bo‘ladi. Bosim kamayganida yoy o‘zining dastlabki
shakliga qaytadi. Tovonning yoy qismi shakli paylar yordamida o ‘z
holatini saqlab turadi. Tovonga birlashgan barmoqlar ham prujina
singari amortizator vazifasini o‘taydi (108-rasm). Skeletda tovonni
katta suyakdan boshlab ko‘rsatib va oyoq kafti, kaft usti suyaklari,
barmoq falangalarini birlashtirib, tovonning
turli harakatlar qil-
108-rasm.
109-rasm, a.
159
ishini ta ’minlovchi boldirning
qo‘zg‘aluvchi pastki b o ‘g‘imi
xususiyatiga e’tiborni qaratish
lozim.
Naturadagi tovonning turli
ko‘rinish va burilishdagi chi-
ziqli-konstruktiv
tasviri tovon
shaklini to ‘liq eslab qolishga
ko‘maklashadi. Tovon shakli-
ning o ‘quv mashq vazifasi qu-
yidagi bosqichlar asosida chi-
ziladi (109-rasm,
a, b).
109-rasm, b.
