Buyruq protsessori
funksiyalari quyidagilardan iborat:
1.
Klaviatura va buyruq faylidan kiritilgan buyruqni qabul qilish va sintaktik
tahlil qilish.
2.
OC ichki buyruqlarni bajarish.
3.
OC tashqi buyruqlarni va foydalanuvchining amaliy dasturlarini yuklash va
bajarish.
Buyruq protsessori tomonidan bajariladigan buyruqlar
ichki
buyruqlar
deyiladi. Foydalanuvchining tashabbusi bilan bajariladigan buyruqlar esa
tashqi
buyruqlar tashkil qiladi. Tashqi buyruqni bajarish uchun buyruq protsessori
diskdan mos ismli buyruqni qidiriladi, agar uni topa olsa,
u hilda uni xotiraga
yuklaydi va unga boshqaruvni beradi. Buyruqlarni bunday usulda taqsimlanishi
operativ xotira bandligini kamaytiradi va kompyuter unumdorligini oshiradi.
Amaliy dasturlarni ishga tushurish tashqi buyruqqa murojaat qilishdek
amalga oshiriladi. Buyruq protsessori funksiyasiga buyruq fayllarini ishlatish ham
yuklatilgan. Buyruq faylining birontasi OC ni yuklangandan so‘ng avtomatik
tarzda bajariladi va foydalanuvchiga faoliyat muhiti sozlanganligi haqida dalolat
beradi. Avtomatik tarzda bajariladigan buyruq foydalanuvchi ehtiyojiga qarab
sistemali dasturchi tomonidan yaratiladi. Buyruq protsessori berilgan satrda
yozilgan berilganlarni ketma – ket o‘qiydi va tahlil qiladi.
Berilganlar buyruq,
tamg‘a yoki izohdan iborat bo‘lishi mumkin. Agar navbatdagi satrda biron – bir
daturga murojaat qiluvchi buyruq bo‘lsa, buyruq fayl ishini to‘xtatib turadi va
chiqarilgan dastur bajariladi. Dastur o‘z ishini yakunlagandan so‘ng buyruq fayl
o‘z ishini davom ettiradi.
Buyruq protsessori xotiraga yuklanganda ikki – doimo xotirada saqlanadigan
rezident va xotiraning foydalanuvchi uchun ichiq bo‘lgan norezident qismiga
bo‘linadi. Bunda ixtiyoriy dastur buyruq protsessorini norezident qismini o‘chirib
yuborishi mumkin. Bu dastur o‘z ishini yakunlaganda boshqaruv har doim buyruq
protsessorining rezident qismiga uzatiladi va u sistema diskidan yuklash orqali
buyruq faylining norezident qismini tiklaydi. OC aynan shu ko‘rinishda tashkil
qilinganligi sababli qattiq disk resurslari yetarli bo‘lmasa yoki u umuman bo‘lmasa
sistemali yumshoq disk bo‘lishi shart va u ishga tayyor holatda bo‘lishi kerak. OC
normal ishlashini ta’minlash uchun qattiq yoki yumshoq disk o‘rniga
operativ
xotirada tashkil qilingan virtual diskdan foydalanish mumkin.
OC tashqi buyruqlari diskda aloohida saqlangan dasturlar yordamida
bajariladi. Ixtiyoriy OC ga turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan o‘nlab dasturlar
kiritilgan. Masalan, barcha OC larga kiritilgan qurilma drayveri deb nomlanadigan
maxsus rezident dasturlar kiritish – chiqarish sistemasini to‘ldirish uchun
qo‘llaniladi. Drayverlar qo‘shimcha tashqi qurilmalarni yoki mavjud qurilmalarni
nostandart ishlatilishini ta’minlab beradi. Real OC loyihalanganda fizik qurilmalar
imkoniyatlari foydalanuvchi talabiga to‘liq javob bera olmasa maxsus rezident
dasturlar yaratib kompyuter imkoniyatlarini kuchaytirish mumkin.
Mavjud OC larning bir – biridan farqi “sistema darajasi” bilan aniqlanadi,
ya’ni konkret tipdagi kompyuter uchun mos OC qurish (ko‘chirish) bilan
aniqlanadi. Bunda OC tannarxi
kompyuter arxitekturasi, unga kirgan qurilmalar,
berilganlarni ichki ko‘rinishi bilan birga OC tarkibiga kiritilgan imkoniyatlarga
bog‘liq bo‘ladi. Qaralayotgan OC larning farqini faqat professional (sistemali)
dasturchigina farqlay oladi. Odatda, oddiy foydalanuvchiga bunday farqlar
sezilmaydi. Buday farqlar xotira hajmi, berilganlarga ishlov berish vaqti, sistema
imkoniyatlari va ishonchliligi bilan aniqlanadi.
Sistemada bajariluvchi dastur jarayonni tashkil qiladi. Jarayon – bu
holatlarning yagona ketma – ketligidir. Jarayon kompyuter
resurslari va fayllar
bilan bog‘liq bo‘ladi. Fayl – berilganlar dasturiy bo‘lishi mumkin. Jarayonda
qatnashgan har bir fizik resurs albatta mavjud bo‘lishi shart. Yangi jarayonni
tashkil qilishni eski jarayonda nusxa olish yo‘li bilan ham tashkil qilish mumkin,
bu holatda yamgi jarayon tugallanishi eski jarayon orqali ham amalga oshirilishi
mumkin. Har bir jarayon o‘z jarayonini yangi jarayon bilan almashtirib
boshqaruvni yangi jarayonga berishi ham mumkin.
Ritchi va Tompson (1978) terminologiyasiga asosan dastur bajariladigan
muhit, holat (obraz) deyiladi. Holat tarkibiga dastur va unga bog‘liq bo‘lgan
berilganlar, ochiq fayllar holati va joriy mundarija kiradi.
Holat atributiga
foydalanuvchi tomonidan kiritilgan ayrim identifikatorlar foydalanuvchi uchun
ochiq deb hisoblanadi. Jarayonni bunday tashkil qilinishi foydalanuvchiga
qo‘shimcha ma’lumot berish va jarayonga aralashish imkoniyatini beradi. Shuni
aytish kerakki, barcha jarayonlar uchun ham foydalanuvchi atributi mavjud emas.
Bunday holat jarayon yaratgan jarayonlarda vujudga keladi. Bunday jarayonlarga
foydalanuvchi aralashuvi maxsus sistemali buyruqlar asosida amalga oshirilishi
mumkin. Sistemada jarayonga ko‘makchi jarayonlar mavjud bo‘ladi.
Sistemadagi ko‘pgina jarayonlar kutish holatiga o‘tishi berilganlarni kiritish
va chiqarish yoki biron – bir sistemali funksiyani bajarilishini kutish bilan bog‘liq
bo‘ladi. Har bir real sistemada bir vaqtda mavjud bo‘lgan jarayonlar
chegaralangan. Bu holat ko‘proq kompyuterning real fizik
imkoniyatlaridan kelib
chiqadi.
Berilganlar segmentiga foydalanuvchi berilganlarni kiritishi mumkin va bu
sigment boshqa foydalanuvchilardan himoyalangan. Foydalanuvchi bu orqali
dasturiy usul bilan kengaytirishi yoki qisqartirishi mumkin. Berilganlar sigmenti
hajmi OC da qabul qilingan oraliq bilan aniqlanadi yoki real foydalanuvchi
ehtiyojiga qarab tashkil qilinadi. Xotira chegaralanganligi sababli, OC dan
foydalanuvchi ehtiyojini to‘liq qondira olmasiligi ham mumkin.
