223
Tasma va shkiv o`rtasida ishqalanish hosil qilish uchun tasmani oldindan
F
0
ga teng kuch bilan
tarang tortish kerak (3.5.10-rasm,
a). Qancha kuch
F
0
katta
bo`lsa, shuncha uzatmaning tortish xususiyati katta bo`ladi. Uzatma ishlamaganda
yoki salt holatda bo`lganda tasmaning 2 ta tarmog`ida faqat oldindan tortilgan
F
0
kuch ta`sirida bo`ladi. Foydali aylanuvchi moment
T
1
uzatila
boshlaganda
tasmaning tarmoqlarida tortish kuchi o`zgaradi. Yetaklovchi tarmog`ida tortish
kuchi
F
1
gacha oshadi, yetaklanuvchi tarmog`ida esa
F
2
gacha kamayadi (3.5.10-
rasm,
b).
Tasmali uzatmada 2 ta sirpanish hosil bo`lishi mumkin:
elastik va
buksirovka. Uzatma normal ishlaganda elastik sirpanish hosil bo`ladi. Elastik
sirpanish yetaklovchi va yetaklanuvchi tarmog`larda
tortish kuchi har xilligi
evaziga paydo bo`ladi. Elastik sirpanish koeffitsiyent
ξ
t
bilan xarakterlanadi. U
shkivlardagi tezliklar farqini ifodalaydi:
𝜉
𝑡
=
𝜈
1
− 𝜈
2
𝜈
1
Shuning uchun tasmali uzatmalarda uzatish nisbati doimiy bo`lmaydi.
Bundan kelib chiqib tasmali uzatmalarda uzatish soni quyidagicha aniqlanadi:
𝑢 =
𝜔
1
𝜔
2
=
𝑑
2
𝑑
1
(1 − 𝜉
𝑡
)
Tasma tarang tortilmagan bo`lsa u buksovkalanadi, ya`ni
tasma shkiv
yuzasi bo`ylab ishqalanishsiz aylanadi. Tasmani tarang tortish uchun har xil
moslamalar ishlatiladi. Masalan, bitta shkiv o`rnatilgan asos harakatchan bo`ladi
(3.5.11-rasm,
a), yoki prujinali rolik yordamida tasmani taranglash (3.5.11-rasm,
b).
