O‘zbekiston Respublikasi Oila kodeksi, 17-modda
Mazkur vaziyatda qanday yo’l tutgan ma’qul? Azizaning onasi: «Hali qizimiz yosh, oila qurishga tayyor emas», deganida nimani tushun- dingiz?
1.
2.
Sizningcha, odam qachon oila qurishga tayyor bo’ladi?
3.
Savol va topshiriqlar
0ila quradigan inson qanday mas’uliyatlarni zimmasiga olishi kerak?
0ila qurish uchun nimalarga ega bo’lish ke- rak?
Quyidagilardan qaysi biri bo’lmasa ham oila qurish mumkin: moddiy imkoniyatlar, ma’na- viy tayyorgarlik, ruhiy tayyorgarlik, jismoniy (biologik) tayyorgarlik?
Sizningcha, oilada turmushning qiyinchilikla- ri ko’proq kimning zimmasiga tushadi? Fikringizni asoslang.
4>§ Er-xotinning shaxsiy huquq iva majburiyatlari
Bugun darsda quyidagilar bilan tanishasiz: 
Er -xotin huquq va majburiyatlarining vujudga kelishi.
0ilada er va xotinning teng huquqliligi.
Er va xotinning familiya tanlash huquqi. Er-xotinning bolalar tarbiyasi va oila turmushi masalalarini hal qilishi.
Er-xotin huquq va majburiyatlarining vujudga kelishi
Nikoh fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish organlarida ro’yxatga olingan paytdan boshlab nikohni tuzganlar er-xotin hisoblanadilar va ular o’rtasida er-xo- tinlik huquq va majburiyatlari vujudga keladi. Endi ular o’rtasidagi munosabatlar axloq-odob qoidalarigina bilan emas, balki qonunlar va huquqiy qoidalar bilan ham tartibga solinadi. Bunda ayollar siyosiy jihatdan erkaklar bilan teng huquqqa ega bo’lganlaridek, oilada ham
Ijodiy faoliyat
Siz nima deb o’ylaysiz, oilada er va xotinning majburiyatlari tengmi?
«Oilada ayollarga nisbatan ko’proq huquq berilgan», degan fikrga qanday qaraysiz?
«0ilani boshqarishda erkak kishi ustun bo’lishi kerak», «0ilani aso- san erkak kishi ta’minlashi zarur, ayol kishi o’zi topgan mablag’ni o’z ehtiyojiga sarflasa bo’ladi», «Oilada kim ko’p mablag’ topsa, o’sha bosh bo’ladi», kabi fikrlarga o’z munosabatingizni bildiring.
0-
Fuqarolar oilaviy munosabatlardan kelib chiqadigan huquqlarini o’z xohishlariga ko’ra tasarruf etadilar.
0ila a’zolarining o’z huquqlarini amalga oshirish- lari hamda o’z majburiyatlari- ni bajarishlari oilaning boshqa a’zolari va o’zga shaxslarning huquqlari, erkin- liklari va qonu- niy manfaatlarini buzmasligi shart.
O’zbekiston Respublikasining Oila kodeksi, 10-modda
barcha shaxsiy va mulkiy masalalarda ular bilan teng huquqlardan foydalanadilar va bab-baravar majburiyat- larga egadirlar.
Er va xotinning familiya tanlash huquqi
Nikoh asosida ikki xil — shaxsiy va mulkiy munosabatlar kelib chiqadi. Shaxsiy munosabatlarga er-xotinning familiya tanlash huquqi, bolalar tarbiyasi va oila-turmush masalalarni hal etish, kasb va turar joy tanlash huquqlari kiradi. Bunday holatlarda ularning mehnati va fuqarolik huquqi muomala layoqatining ele- menti bo’lib, oila huquqi sohasi hisoblanmaydi.
Nikohga kirish vaqtida o’z familiyasini o’zgartirgan er (xotin) nikohdan ajratilgandan keyin ham shu fami- liyada qolishga haqli yoxud sud tomonidan nikohdan ajratish to’g’risidagi qaror chiqarilayotganda uning xohishiga binoan unga nikohgacha bo’lgan familiyasi qaytarilishi mumkin.
Er-xotinning bolalar tarbiyasidagi ishtiroki va turmush masalalarini hal qilishi
Har bir bola oilada yashash va tarbiyalanish, o’z ota-onasini bilish, ularning g’amxo’rligidan foydalanish, ular bilan birga yashash huquqiga ega. 0ta-ona bolaning tarbiyasiga yoki manfaatlariga salbiy ta’sir qiladigan ha- rakatlarni bajarsalar, ota-onalik huquqidan mahrum eti- ladilar.
0ta-ona bolalar tarbiyasiga bir xilda mas’uldir- lar. Bola o’z ota-onasi tomonidan tarbiyalanish, man- faat ko’rish, har taraflama kamol topish, insoniy qadr-qimmati hurmat qilinishi huquqiga ega. Bolaning ota-onasi bo’lmaganda yoki ular ota-onalik huquqidan mahrum qilinganida va bola ota-ona qaramog’idan
mahrum bo’lgan boshqa hollarda uning oilada tarbiya- lanishi huquqiy vasiylik va homiylik organi tomonidan ta’minlanadi. 0ta-onasi nikohining bekor qilinishi yoki haqiqiy emas deb topilishi bolaning huquqlariga ta’sir qilmaydi.
0ta-ona voyaga yetmagan farzandlarning qonuniy vakili hisoblanadi, chunki ular o’z huquqi va majbu- riyatlarini mustaqil himoya qila olmaydilar. 0ta-ona na- faqat teng huquqlidir, balki bolalarni moddiy jihatdan ta’minlash, jismonan, ruhan va axloqiy sog’lom qilib tarbiyalash, ularni mustaqil hayotga tayyorlash borasida ham bir xil majburiyatga egadirlar.
Nikoh yoshi turli davlatlarda turli- cha belgilangan. Masalan, Bolga- riyada har ikki jins vakillariga ham - 18 yosh, Angli- yada - 16 yosh, AQShda - 16 yosh- dan 21 yoshgacha, Fransiya va Ven- griyada erkaklar uchun - 18 yosh, ayollar uchun - 16 yoshdir.
Rossiya Federatsi- yasida belgilangan nikoh yoshini (18) ikki yosh- ga kamaytirish vakolati qonun- da ko‘rsatilgan tegishli idoralarga berilgan.
Afsuski, ba’zida ota-onalar o’z majburiyatlarini bajarishdan bosh tortadilar. Bolalarga shafqatsiz mu- nosabatda bo’ladilar, ularni tahqirlaydilar, ichkilik yoki giyohvandlik moddalari iste’moliga surunkali beri- ladilar yoki boshqa amallari bilan ota-onalik huquqi- ni suiiste’mol qiladilar. Bunday hollar aniqlangudek bo’lsa, ular sud qaroriga asosan ota-onalik huquqidan mahrum etiladilar. 0ta-ona huquqidan mahrum qilishga doir ishlar prokuror hamda vasiylik va homiylik organi ishtirokida ko’rib chiqiladi.
Sud ota-onalik huquqidan mahrum qilish to’g’risi- dagi ishlarni ko’rib chiqishda bolani moddiy juhatdan ta’minlash uchun ota-onalik huquqidan mahrum qilin- gan ota-onadan (yoki ularning biridan) aliment undirish haqida qaror qabul qiladi.
Sud bolaning manfaatlarini hisobga olgan hol- da ota-onalik huquqidan mahrum qilmay turib, bolani ota-onadan (ularning biridan) olish to’g’risida hal qi- luv qarori chiqarishi (ota-onalik huquqini cheklashi) mumkin.
vaziyat.
Gulnoza bilan Anvar turmush qurish uchun fuqa- rolik holatlarini qayd etish organiga ariza berishdi. Gulnoza o’zining familiyasida qolmoqchi bo’ldi. Anvar Gulnozaning bu fikridan qaytarishga urindi, ammo Gulnoza o’z fikrida turib oldi.
Ota-onaning bolalarga ta’lim-tarbiya berishga oid huquq va maj- buriyatlari
Оta-ona o‘z bolalarini tarbi- yalash huquqiga ega va tarbi- yalashi shart. 0ta-ona o‘z bolalarining tarbiyasi va kamoloti uchun
javobgardir.
Ular o‘z bolala- rining sog‘lig‘i, jismoniy, ruhiy, ma’naviy va axlo- qiy kamoloti haqi- da g‘amxo‘rlik qilishlari shart. 0ta-ona o‘z bolalarini tarbi- yalashda boshqa barcha shaxslarga nisbatan ustun huquqqa ega...
Oila kodeksining
73-moddasidan
Savol: Gulnoza turmushga chiqqanida o’z familiyasida qolishi mumkinmi? Yoki aksincha Anvar Gulnozaning famiyalisini qabul qilishi mumkinmi?
vaziyat.
Bir yildan so’ng ularning oilasida farzand dunyo- ga keldi. Ular farzandiga bobosining ismini familiya qilib berishga qaror f qilishdi. Endi ularning oilasida uch xil familiya.
V
J
Topshiriq: Bu ho- ^ latga qonuniy baho bering.
Savol va topshiriqlar
Er-xotin huquq va majburiyatlari nimalarni o’z ichiga oladi?
Er-xotin huquq va majburiyatlari qachondan boshlab vujudga keladi?
0ta-ona huquqidan mahrum qilishga doir ishlar kimlarning ishtirokida ko’rib chiqiladi? Fikringizni asoslang.
Voyaga yetmagan farzandlarning qonuniy va- kili kimlar bo’lishi mumkin va nima uchun?
5_§ Er-xotinning mulkiy ihuquq va majburiyatlari
Er va xotinning umumiy mulki.
Er va xotinning umumiy mol-mulkka egalik qilishi, undan foydalanishi
va uni tasarruf etishi.
Er va xotinlardan har birining mulki.
Er va xotinning shaxsiy foydalanishidagi buyumlar.
Er va xotinning umumiy mol-mulkini bo’lish.
Er va xotinning umumiy mol-mulkini bo’lishda ulushlarni aniqlash.
Er va xotinning umumiy mulki
Er va xotinning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari, shuningdek, nikoh qayd etilgunga qadar, bo’lajak er-xotinning umumiy mablag’lari hisobiga olin- gan mol-mulklari, agar qonun yoki nikoh shartnomasida boshqacha hol ko’rsatilmagan bo’lsa, ularning birgalik- dagi umumiy mulki hisoblanadi.
Er va xotinning nikoh davomida orttirgan mol-mulklari jumlasiga (er va xotinning umumiy mol-mulkiga) ulardan har birining mehnat faoliyatidan, tadbirkorlik faoliyatidan va intellektual faoliyat natija- laridan orttirgan daromadlari, ular tomonidan olingan pensiyalar, nafaqalar, shuningdek, maxsus maqsadga mo’ljallanmagan boshqa pul to’lovlari (moddiy yordam summasi, mayib bo’lish yoki salomatligiga boshqacha zarar yetkazish oqibatida mehnat qobiliyatini yo’qot- ganlik munosabati bilan yetkazilgan zararni qoplash tar- zida to’langan summalar va boshqalar) kiradi.
Er va xotinning umumiy daromadlari hisobi- ga olingan ko’chimli va ko’chmas ashyolar, qimmatli qog’ozlar, omonatlar, kredit muassasalariga yoki boshqa tijorat tashkilotlariga kiritilgan kapitaldagi ulushlari hamda er va xotinning nikoh davomida orttirgan boshqa har qanday mol-mulklari, ular er yoki xotindan birining nomiga rasmiylashtirilgan yoxud pul mablag’lari kim- ning nomiga yoki er va xotinning qaysi biri tomonidan kiritilgan bo’lishidan qat’i nazar, ular ham er va xotinning umumiy mol-mulki hisoblanadi.
Er va xotindan biri uy-ro’zg’or ishlarini yuritish, bo- lalarni parvarish qilish bilan band bo’lgan yoki boshqa uzrli sabablarga ko’ra mustaqil ish haqi va boshqa daro- madga ega bo’lmagan taqdirda ham er va xotin umumiy mol-mulkka nisbatan teng huquqqa ega bo’ladi.
|
