Riskning eng katta gunihini sug'urtalanishi mumkin bo'lgan
risklar tashkil etadi. Quyida keltirilgan mezonlar bo'yicha sug'urta
riskini sug'urtasiz risklardan farq qihsh mumkin:
a) risk tasodifiy xarakterga ega bo'lmog'i kerak;
b) sug'urta hodisalarining ro'y berish faktining vaqti va mako-
nining noma’lum bo'hshi;
d) xavf solish manbasiga ko'ra, risklar tabiatning stixik kuch-
lari bilan bog'liq risklar va moddiy boyliklami o'zlashtirish oqiba
tida vujudga keladigan insoniyatning tabiatga ta’siri bilan bog'üq
risklar. Risklami turkumlashda katta halokatü risklar alohida o'rin
tutadi. Chunki bunday risklar ro'y berishi natijasida ko'plab
obyektlar yirik miqdorda zarar ko'rishi mumkin. Katta halokatü
risklarga zilzüa, sunami, kuchh shamollar misol bo'hshi mumkin.
Yuqorida aytilgan risklardan tashqari, ekologik,
siyosiy va maxsus
risklar bo'lishi mumkin.
Risk menejmenti (riskni boshqarish) — riskiü chegaralash yoki
kamaytirish bilan bog'liq tadbirlar yig'indisidir. Amahyotda riskni
boshqarish quyidagicha amalga oshiriladi:
- riskrü aniqlash, masalan, ssuda oluvchüaming ssudani o'z
vaqtida qaytarib bera ohnaslik riski sug'urtalanadi, risk darajasi
aniqlanadi, ya’ni kredit oluvchi shaxsning moliyaviy holati,
qanday
aktivlarga ega ekanhgi, loyihada hisob-kitobi qanchalik
asoslanganligi va hokazo;
- riskni baholash, bunda riskning holatlari aniqlanadi, risknmg
sodir bo'hsh ehtimohyligi aktuar hisob-kitoblar, statistüc kuzatuv-
lar, ehtimoUar nazariyasi asosida baholanadi va sug'urtalanayotgan
obyektga rüsbatan
risk darajasi aniqlanib, sug'urta tarifi hisob
lanadi. Sug'urta tarifining stavkasi bu risk bahosidir;
- riskni nazorat etish, bunda sug'urta komparüyasining vakih
tomoiüdan sug'urtalangan obyekt holati, uning saqlanishi ustidan
kuzatuv ishlari ohb boriladi. Shuningdek, obyektning saqlash
xavfsizhgi talablariga javob berishi tekshiriladi.
Obyektlami yaxshi
saqlash uchun zarur tavsiya va maslahatlar berüadi;
- riskni moliyalashtirish, bunga riskni aniqlash, baholash va
nazorat etish büan bog'hq hamma xarajatlami qoplash kiradi.
Sug‘urta munosabatlarining taqsimlash xarakteriga ega ekan-
ligi.
Moliya tushunchasi kabi sug‘urta ham yalpi ichki mahsulotni
va miUiy daromadni qayta taqsimlashda ishtirok etadi. Sug‘urtada
zararlaming hududlar bo'yicha va muayyan bir vaqtda taqsimla-
nishi sug‘urtaning asosiy belgisi bo‘lib, hududlar bo‘yicha sug‘urta
fondini sug‘urtalangan xo‘jaliklar o‘rtasida taqsimlash uchun katta
hudud va ko‘plab sug‘urtalanishi mumkin bo‘lgan obyektlar zamr
bo‘lishi talab etiladi. Zararlaming ma’lum bir vaqtda taqsimlanishi
sug‘urta hodisalarining tasodifiy ro‘y berish xarakteriga ega ekan-
ligidan kelib chiqadi. Qator yillar mobaynida favqulodda hodisalar
ehtimol ro‘y bermasligi mumkin. Bu holat sug‘urta hodisalari
sodir bo‘lmagan vaqtda tegishli miqdorda sug‘urta zaxiralarini
tashkil etishni talab qiladi.
Sug‘urta munosabatlarida quyidagi tomonlar qatnashadilar.
Sug‘urtalovchi -
sug‘urta xizmatlarini ko'rsatishga ixtisos
lashgan va tegishli litsenziyaga ega bo‘lgan yuridik shaxslar.
Tadbirkorlik faoliyatining muhim bo‘g‘ini bo‘lib, 0 ‘zbekiston
Respublikasining «Sug‘urta faoliyati to ‘g‘risida»gi qonuniga ko‘ra,
sug‘urta shartnomasiga muvofiq sug‘urta tovoni (sug‘urta puli)
to ‘lovini amalga oshirish majburiyatini oluvchi yuridik shaxs
sug‘urtalovchi
deb hisoblanadi.
Sug‘urtalovchLlar turli mulk shakliga ega b o ‘lishi
mumkin
(davlat sug‘urta tashkilotlari, aksionerlik sug‘urta tashkilotlari
hamda o‘zaro sug‘urtalash jamiyatlari). Sug'urta faoliyatini olib
bomvchi tashkilotlar davlat organlarining tegishli litsenziyasiga ega
bo'lishi zamr.
Sug‘urtalanuvchi —
sug‘urtalovchi bilan aniq sug‘urta muno
sabati o ‘rnatgan va tegishli sug‘urta mukofotlarini to ‘lovchi
yuridik yoki jismoniy shaxs.
Sug‘urta vositachilari -
sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchi
o‘rtasida vositachilik vazifasini bajamvchi yuridik shaxs. Maqomi
bo‘yicha vositachi sug‘urtalanuvchining manfaatlarini himoya
qiladi. Ko‘rsatgan xizmatlari uchun vositachi sug‘urtalanuvchidan
emas, baUd sug‘urta kompaniyasidan tegishli vositachilik haqini
oladi.
10
