uning holatini baholovchi maxsus harakatlanuvchi

Transport oqimining tavsifini oMchash uchun asboblar va 
datchiklami o‘matishning asosiy tamoyillari 8.5-jadvalda keltirilgan.
__________________________________________________ 8.5-jadval
OM­
chash
usul-
lari
Detektor turlari
YoMda
o‘matiladi-
ganjoyi
Avtomobillaming 
aniqlanadigan parametrlari
0 ‘q-
lar
soni
Soni
Mas-
sasi
Uzur
ligi
Tez­
lik
1
2
3
4
5
6
7
8
Mexa­
nik
kon­
taktli
Ko‘tarilgan
qoplamada
+
+
+
-
+
Pnevmatik
qoplama
ustida
+
-
-
-
+
Elektro-kontaktli
qoplama va 
ustida
+
-
-
-
+
Hajmli 
va 
magnitli
-«-«-
+
-
+
-
+
Vibratsion
+
+
-
-
+
Rolikli
qoplamada
+
-
-
-
+
Induk­
tiv
mag­
nitli
Zanjirli 
elektro- 
magnitli maydon
qoplamada
+
+
+
+
Yeming 
magnit
maydoni
yordamida
-«-«-
+
2
3
4
5
6
7
8
Elektro-magnitli
-
+
-
+
+
Magnitli
-«-«-
-
+
-
+
+
Impuls-
lab
zond-
lash
Fotoelektrik
qoplama
ustida
-f
+
-
+
-
Infraqizil nurli
yoM tepasida
-
+
-
+
+
Ultratovushli
yoM tepasida
-
+
-
+
+
Radiolokatsion
yoM tepasida 
va yoM 
yonida
+
+
Dvigatelni 
infraqizil nur 
bilan nurlash
yoM
tepasidan 
yoki yonidan
+
+
+

Avto- 
mo- 
billar- 
ni nur­
lash
0 4 oldirish 
tizimini 
elektromagnit 
bilan nurlash
+
Avtomobildan 
chiqayotgan 
gazlami aniqlash
+
Avtomobil
shovqinini
oMchash
-«-«-
+
+
+
Foto­
elekt­
rik
Fotos’yomka
yoM
tepasidan 
yoki yonidan
+
+
+
Stereos’yomka
-«-«-
-
+
-
+
+
Kinos’yomka
-
+
-
+
+
Tele-
vizion
Videoyozuv
-
+
-
+
+
Ko‘rinishni
uzatish
+
+
+
Impulslarni
uzatuvchi
peredatchik
+
+
Max­
sus
avto­
mobil
Transport
oqimida
Transport oqimida harakatlanib tezlikni 
har xil apparaturalar yordamida aniqlash 
hamda kuzatuvchi yordamida transport 
oqimining tavsifini aniqlab, harakatni 
boshqarilayotgan markazga uzatish
Y o ‘l sh a ro iti harakat tartibini belgilaydigan eng asosiy 
ko‘rsatkich bo‘lib, u harakat tartibining qulayligini va xavfsizligini 
aniqlaydi.
Y o‘l sh a ro iti o ‘z ichiga yo‘Ining geometrik parametrlarini, uning 
transport foydalanishi tavsiflarini, yoMning barcha muhandislik 
inshootlarini jamlaydi. Bu keltirilgan ko‘rsatkichlaming har biri 
yoMning ishlash holatiga, avtomobil harakati bilan yoM orasidagi 
vaziyatga, haydovchining ruhiy holatiga va 
oqibatda yoMdagi 
transport vositalari rejimiga va harakat xavfsizligiga ta’sir ko‘rsatadi.
Avtomobil yoMidagi 
harakatni boshqarish uchun 
doimiy 
parametrlar (yoM qatnov qismining eni, tasmalar soni, bo‘ylama va

ko‘ndalang nishablik va h.k) va vaqti-vaqti bilan o‘zgaruvchan 
parametrlar (ravonlik, tishlashish koeffitsiyenti, harakat miqdori. 
yuklanganlik koeffitsiyenti va h.k.) bo‘yicha axborotlar kerak.
Shu axborotlarga tayanib avtomobil yo‘1 tarmoqlarida va har bir 
avtomobil 
yo‘li 
uchun 
bo shqarishning 
asosiy 
strategiyasi 
belgilanadi.
Operativ ravishda harakatni boshqarish uchun muntazam 
ravishda yoMning geometrik parametrlari va holatining o‘zgarishi 
to‘g‘risida axborot kerak. Bu axborotlarga asosan harakatni tashkil 
qilish sxemalari tanlab olinadi.
YoMning geometrik parametrlari har xil usullar va asboblar bilan 
aniqlanishi mumkin: kameral holatda loyiha materiallari bo'yicha, 
naturada yo‘lni geodezik asboblar bilan oMchab, maxsus harakatlanadigan 
laboratoriyada o'matilgan asboblar orqali, aerofotos’yomka qilish yoMi 
bilan.
Transportdan foydalanish tavsiflarini quyidagi usullar va 
asboblar yordamida aniqlanadi:
1. Tishlashish koeffitsiyentini:
— maxsus oddiy asboblar (mayatnik usulida ishlaydigan, 
dir.amometrik aravachalar);
— tormoz berish orqali (avtomobil yoki «PKRS» yordamida).
2. YoM to‘shamasining mustahkamligini:
— progibomer;
— dinamik urish orqali.
3. Ravonlikni:
— 3 metrli reyka yordamida;
— profilometrlar;
— tolshkomerlar;
— vertikal tebranishni oMchash orqali.
4. G'adir-budirlikni:
— miroprofilometrlar;
— «qumli dog‘» usuli bilan.
YoMdan transportlar foydalanishining boshqa tavsiflarini bundan 
oldingi «Avtomobil yoMlari» kursida tushuntirib o‘tilganligi sababli, 
biz bu boMimda faqat yuqorida keltirilgan ko'rsatkichlar bilan 
chegaralandik.

8.3. C H O R R A H A L A R D A X A V F S IZ H A R A K A T N I 
T A R T IB G A S O L IS H N IN G A M A L IY T A D B IR L A R I
Tayanch so‘zlar va iboralar: chorraha turlari; chorraha 
planirovkasi; sekinlashish-tezlashish tasmasi; xavfsizlik orolchalari; 
kanallashtirilgan chorrahalar; aylanma harakat; tutashma; tutashma 
burchagi.
Avtomobil yoMlarining kesishish va tutashish joylarida 
maksimai ravishda harakat xavfsizligini ta’minlash zarur. Bu esa 
ularning bir-biriga nisbatan qulay burchak ostida joylashganiga, 
kesishuvchi yoki tutashuvchi yoMlardagi harakat miqdoriga, ko‘rinish 
masofasiga, texnik vositalar bilan jihozlanganlik darajasiga bogMiq 
boMib, harakatni tashkil etish sxemasini tuzishda shu sanab o‘tilgan 
omillar hal qiluvchi o‘rinni egallaydi. Kesishuvchi yoki tutashuvchi 
yoMlardagi harakat miqdorining hajmiga nisbatan ular bir yoki har xil 
sathda joylashtiri 1 ishi mumkin (8.2-rasm).
2 
6 
8 
10
Asosiy yoMning istiqboldagi harakat miqdori, ming avt/sut
8.2-rasm. Chorrahalaming planirovkasini tanlash uchun 
nomogramma.

1-jihozlanmagan oddiy chorraha (8.3a-rasm); 2-ikkinchi darajali 
yoMda yo'naltiruvchi xavfsizlik orolchali qisman kanallashtirilgan 
chorraha (8.3b-rasm); 3-asosiy va ikkinchi darajali yoMlarda 
yo‘naltiruvchi xavfsizlik orolchali, sekinlashish va tezlashish tasmali, 
yoM belgi chizigM tushirilgan toMiq kanallashtirilgan chorraha 
(8.3.g-rasm); 
4-aylana harakatli chorraha markaziy xavfsizlik 
orolchasining diametri kichik, o‘rtacha yoki katta turlari; 5-a) aylana 
harakatli chorrahada asosiy yoMga yaxshi sharoit yaratilgan (markaziy 
xavfsizlik orolchasi ellips shaklida); b) chorraha har xil sathda; 
6-a) 
aylana harakatli chorraha markaziy xavfsizlik orolchasining diametri 
kichkina; b) chorraha har xil sathda 7-ikki bosqichli aw al aylana 
harakatli chorraha, keyin har xil sathli chorraha; 8-har xil sathli 
chorraha.
SHNQ 2.05.02-07 tavsiyalariga ko‘ra, avtomobil yoMlarining 
turli sathda kesishishi va tutashishini asosan quyidagi hollarda qabul 
qilish zarur:
I a, I I b darajali yoMlarda - barcha darajali yoMlar bilan, I b va I a 
darajali yoMlarda II va I II darajali yoMlar bilan;
III darajali yoMlaming o‘zaro kesishish joylarida kelajakdagi 
jam i harakat miqdori bir sutkada (ikkala kesishuvchi yoki qo‘shiluvchi 
yoMlarda) 8000 yengil avtomobilga keltirilgan qiymatdan oshsa.
Avtomobil yoMlarida ko‘pchilik hollarda tartibsiz ravishda bir 
sathdagi chorrahalar va tutashmalar uchraydi. Harakatni tashkil 
ctishda birinchi navbatda yoM bo‘ylab joylashgan chorrahalami (u 

Download 4,53 Mb.