18-rasm. Uch qatlamli kabel
1-tok o‘tkazuvchi pay. 2-faza izolyatsiyasi. 3-ustki izolyatsiya. 4-to‘ldirgich.5-
qo‘rg‘oshinli qatlam. 6-himoya yostiqchasi. 7-ikkita po‘lat lentadan iborat himoya
qatlami.
O‘zbekistonda izolyatsiyasi shimdirilgan qog‘ozli kuch kabellarini ishlab chiqarish
XX asr boshlarida boshlandi.
Shuning uchun yerosti kabellari yirik energotizimlarning sezilarli bo‘lagidir, amaliy
qayta ishlanuvchi resursdir. Mos ravishda, bunday kabellarni solishtirma zarari o‘suvchi
qiymatga (rad qilishlar soni yiliga 100 km) ega. Kabellarning ishdan chiqishiga asosiy
ko‘rsatkich qilib bu alyuminiy qatlamli kabellarning chirishi (ustki o‘rami alyuminiydan
kabellar taxminan 50% ulushni tashkil qiladi.) ko‘rsatilmoqda. Hozirda bu ko‘rsatkich
oshib bormoqda. Bu esa kabelli 10 kV kuchlanishli taqsimlash tarmoqlarining ishdan
chiqayotganidan dalolat beradi. Shuning uchun oxirgi yillarda o‘rta kuchlanishda asosiy
yo‘nalish, izolyatsiyasi
polietilen PEdan iborat, harorat oshishiga chidamli zamonaviy
kabellarni ekspluatatsiya qilishga qaratilgan. (8-jadval)
8-jadval
O‘rta kuchlanishdagi izolyatsiyasi shimdirilgan qog‘oz va PE bo‘lgan kuch
kabellarining asosiy termik parametrlari
Parametr
Izolyatsiya
Shimdirilgan
qog‘oz
PE
qo‘shilgan
Ruxsat etiluvchi maksimal ishchi harorat
70
90
O‘ta yuklanish paytida
ruxsat etiluchi
maksimal harorat
75
130
QT paytida ruxsat etiluvchi maksimal
harorat
200
250
PE izolyatsiyali kabellarning shimdirilgan shimdirilgan qog‘oz
izolyatsiyali
kabellarga qaraganda ruxsat etilgan maksimal ishchi haroratining ortishi,
ruxsat
etilayotgan yuklama tokining yerosti kabellarida 17 % ga havodagi kabellarda 20 % ga
ortishiga olib keladi.
PE qoplamali kabellarning molekulalariga uglerod atomi yoki kremniy-kislarod
zanjir molekulalarini qo‘shish orqali PE qoplamali kabellarning haroratga chidamliligini
oshirilishga erisxilmoqda.
XX asrning 80-yillarida qo‘rg‘oshinli o‘ramaga ega bo‘lgan shimdirilgan qog‘ozli
kabellarni ishlatishdan butunlay olib tashlab PE kabellarni ishlab chiqarishni boshlagan
rivojlangan davlatlarda (AQSh,
Yaponiya, Fransiya, Germaniya va boshqalar) PE
qoplamali kabellarni o‘rta kuchlanishda qo‘llash ommalashtirildi.
Ammo bunday kabellarni ishlab chiqarish va konstruksiya qilish yuqori texnologik
talab qo‘yishini hisobga olish kerak.
PE
kabellarga havo, gaz va boshqa g‘ayritabiiy moddalar qo‘sxilmasligi kerak
(mikromiqdorda qo‘sxilishiga ruxsat beriladi). Bu turdagi
kabellarni tayyorlashda va
konstruksiya qilishda nam bo‘lmasligini ta’minlash kerak.
