|
-jadval
Transport turlari bo‘yicha yuk tashish va yuk aylanmasi
|
| bet | 2/30 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 4,89 Mb. | | #113510 |
Bog'liq 30 03 услубий қўлланма Йўл хўжалиги иқтисодиёти 21-jadval
Transport turlari bo‘yicha yuk tashish va yuk aylanmasi
Ko‘rsatkichlar
|
2012
|
2013
|
2014
|
2015
|
2016
|
2017
|
2018
|
2019
|
2020
|
2021
|
Tashilgan yuklar, mln.t
|
858,7
|
930,0
|
1 000,4
|
1 070,5
|
1 132,5
|
1 146,2
|
1 243,0
|
1 319,8
|
1 366,7
|
1 420,2
|
temir yo‘l
|
61,5
|
63,7
|
65,7
|
67,2
|
67,6
|
67,9
|
68,4
|
70,1
|
70,6
|
72,0
|
avtomobil
|
732,7
|
801,3
|
868,9
|
943,3
|
1 002,8
|
1 013,1
|
1 102,2
|
1 177,7
|
1 238,2
|
1 282,0
|
quvur yo‘li
|
64,5
|
65,0
|
65,8
|
60,0
|
62,2
|
65,1
|
72,4
|
72,0
|
57,9
|
66,2
|
havo yo‘li, ming
|
24,0
|
22,0
|
23,0
|
24,6
|
26,5
|
26,4
|
13,1
|
10,4
|
5,3
|
9,1
|
Yuk aylanmasi, mlrd. t-km
|
66,4
|
65,8
|
66,2
|
65,8
|
65,3
|
66,9
|
71,3
|
72,6
|
66,9
|
74,8
|
temir yo‘li
|
22,7
|
22,9
|
22,9
|
22,9
|
22,9
|
22,9
|
22,9
|
23,4
|
23,6
|
24,6
|
avtomobil
|
10,5
|
11,2
|
11,9
|
12,8
|
13,3
|
13,6
|
14,6
|
15,9
|
16,2
|
19,1
|
quvur yo‘li
|
33,0
|
31,5
|
31,2
|
30,0
|
28,9
|
30,2
|
33,6
|
33,2
|
26,8
|
30,8
|
havo yo‘li, mln. t-km
|
121,9
|
116,3
|
125,1
|
131,1
|
132,2
|
156,9
|
123,5
|
119,0
|
219,0
|
303,5
|
Ma’lumki, avtomobil transporti mahalliy transportning eng qulay turi hisoblanadi. 1-jadvaldagi ma’lumotlardan ham ko‘rishimiz mumkin. Chunki bugungi kunda yuk va yo‘lovchilarning katta qismini uzoq masofalarga tashuvchi temir yo‘l transporti (marinalar, aeroportlar kabi) kirish yo‘llariga muhtoj. Va ikkinchisining rolini avtomobil yo‘llari o‘ynaydi. Bundan tashqari, avtotransport boshqa transport turlariga nisbatan bir qator afzalliklarga ega:
birinchidan, bu eng manevrli, chunki u tovarlarni "uyma -uy" etkazib berishga qodir.
ikkinchidan, tez buziladigan va shoshilinch yuklarni nafaqat qisqa, balki uzoq masofalarga tashishda ham eng samarali hisoblanadi;
uchinchidan (mamlakatimiz sharoitida, ehtimol, eng muhimi), avtotransport aholi kam yashaydigan hududlarni rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi, chunki u nafaqat yuklarni arzon narxlarda tashishni ta’minlay oladi, balki yo‘l qurilishi bilan ham shug‘ullanadi. qishloq xo‘jaligi hududlarini rivojlantirish, yirik konlarni o‘zlashtirish, yangi yirik sanoat hududlarini qurish bo‘yicha ishlarning barcha turlari;
to‘rtinchidan, bugungi kunda iqtisodiyotning rivojlanishi kichik biznes bilan bog‘liq. Ammo kichik biznes ichki hududga kirishni xohlamaydi. Chunki transport -kommunikatsiya tarmog‘i yo‘qligi sababli tadbirkorlar o‘z mahsulotlarini sota olmaydilar.
Yuqoridagilardan kelib chiqadiki, kelajak avtomobil transportiga tegishli. Ilm -fan va texnikaning zamonaviy rivojlanishi yuk ko‘tarish qobiliyati oshgan transport vositalarini ishlab chiqishga imkon berdi, ulardan oqilona foydalanish yuk tashish xarajatlarini kamaytirishi mumkin. Biroq, bu tashishning iqtisodiy samarasi to‘g‘ridan -to‘g‘ri yo‘llarning holatiga bog‘liq. Ikkinchisi yuqori tezlik va o‘tkazuvchanlikni ta’minlashi kerak. Xabaringiz bor, yangi avtomobil yo‘llarining qurilishi aholining nafaqat qurilish sohasida, balki loyihalashda ham bandligini oshirish imkonini beradi. Bu aholi daromadlarining o‘sishiga olib keladi va iste’mol tovarlari ishlab chiqaradigan tarmoqlarda ikkinchi darajali bandlikka yordam beradi. Keyinchalik bu milliy daromadning oshishiga olib keladi.
O‘tgan o‘n yil mobaynida yo‘l sektorini moliyalashtirishning mavjud tizimining nomukammalligi va yo‘l tarmog‘ining barqaror rivojlanishini ta’minlay olmasligi haqida ko‘p gapirilgan. Shu munosabat bilan xususiy investorlarni jalb qilish va pullik yo‘llar qurishni o‘z ichiga olgan bir nechta moliyalashtirish manbalari taklif etiladi. Ikkinchisini qurishda chet el tajribasiga ham murojaat qilish mumkin. Masalan, AQSh, Italiya, Frantsiyada avtomobil yo‘llarini kontsessiyali qurish usuli keng tarqalgan. Buning mohiyati shundan iboratki, ob’ektlar qurilishi kredit asosida amalga oshiriladi, bu esa ishtirokchilardan yo‘l ishtirokchilaridan yig‘imlar hisobidan qaytariladi. Imtiyoz muddati ob’ektning narxi va texnik xizmat ko‘rsatilishi, avtomobil transportining harakatlanish intensivligi, yo‘l haqi miqdori, harakat ishtirokchilariga ko‘rsatiladigan qo‘shimcha xizmatlar hisobga olingan holda belgilanadi. Bu muddat oxirida ob’ekt davlatga qaytariladi.
Biroq, investitsiya loyihalarini amalga oshirishga tayyorgarlik jarayonida qonunchilik bazasining etarli emasligi bilan bog‘liq qator muammolar yuzaga keldi. Natijada O‘zbekiston Respublikasining qonunchilik bazasiga bir qator o‘zgarishlar kiritildi. Uning maqsadi-mamlakat iqtisodiyotiga, xususan, pullik yo‘llar qurilishiga va davlat mulkidan samarali foydalanishni ta’minlashga xususiy sarmoyalarni jalb qilish. Shu bilan birga, davlat moliyalashtirishda ishtirok etadi, pullik yo‘llar qurilishi va qurilish maydonini tayyorlash uchun er sotib oladi, shuningdek, barcha hujjatlarni ishlab chiqadi.
Shu bilan birga, mavjud yo‘llarning transport va ekspluatatsiya holatini yaxshilash muammosi hal etilmagan. Uning holati to‘g‘ridan -to‘g‘ri transport operatsiyalarining umumiy hajmida transport vositalarining ulushining o‘sish sur’atlariga bog‘liq. Shu sababli, yo‘llarni rekonstruksiya qilish va ta’mirlash foydasiga byudjet mablag‘larini qayta taqsimlash zarur. Ammo cheklangan mablag ‘tufayli rekonstruksiya yoki kapital ta’mirlashning mohiyati ko‘pincha qatnov qismining biroz kengayishiga qadar kamayadi. Ammo, qoida tariqasida, 3-4 yildan keyin qo‘shimcha imkoniyatlar tugaydi, chunki avtoturargoh yiliga 7-10% ga o‘sadi va aholini avtomobil yo‘llari bilan ta’minlash atigi 0,5-1,5% ga oshadi. Va hamma narsani boshidan takrorlash mumkin.
Iqtisodiy nazariya, zamonaviy jamiyat rivojlanishida transportning o‘rni va rolini belgilab, uni universal mehnat vositasi, ishlab chiqarishning umumiy shartlaridan biri deb hisoblaydi.
Mehnat vositalari va ishchilarni korxonalar ichida harakatlantirish orqali transport mehnatni texnologik taqsimlash natijasida hosil bo‘ladigan aloqalarni amalga oshiradi. Bu vazifalar ichki transport orqali amalga oshiriladi. Ishlab chiqaruvchilar (yetkazib beruvchilar) va iste’molchilar o‘rtasida har xil turdagi mahsulotlarni tashish, transport hududiy mehnat taqsimoti natijasida hosil bo‘ladigan aloqalarni amalga oshiradi. Bu funksiyalarni ijtimoiy mehnat taqsimotining tarixiy jarayonida mustaqil ishlab chiqarish sohasi sifatida paydo bo‘lgan muomala sohasini tashish amalga oshiradi. Zamonaviy sharoitda aylanish jarayonida tashish asosan jamoat transporti - temir yo‘l, dengiz, daryo, avtomobil, havo, shuningdek maxsus transport (quvurlar, yuqori voltli elektr uzatish liniyalari va korxonalarning temir yo‘l kirish yo‘llari) orqali amalga oshiriladi. asosiy aloqa liniyalari tarmog‘i). Bu transport turlari ombor tizimi bilan birgalikda aylanish jarayonining moddiy asosi hisoblanadi.
Transport, bir tomondan, tovar almashishni "jismonan" amalga oshiradigan va aholiga xizmat ko‘rsatadigan bozor infratuzilmasining bir qismidir, boshqa tomondan, o‘zi bozor sub’ekti sifatida o‘z xizmatlarini sotadi, tovarlarni ko‘chiradi va yo‘lovchilar. Turli xil transport turlari bu xizmatlarni har xil yo‘llar bilan taqdim etishi mumkin, shu bilan transport bozorini shakllantiradi. Transport xodimlarining mehnati - unumli mehnat, u milliy daromad keltiradi, ijtimoiy boylikni oshiradi, qiymat shaklida o‘lchanadi. Sanoat va qishloq xo‘jalik mahsulotlari qiymatida transport xarajatlarining ulushi o‘rtacha 15-20% ni tashkil etadi, ayrim yuklar uchun 45-50% ga etadi.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 14 fevraldagi «Yo‘l xo‘jaligini boshqarish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-4954-son Farmoniga asosan Avtomobil yo‘llari qurish va foydalanish davlat-aksiyadorlik kompaniyasi («O‘zavtoyo‘l» DAK) negizida tashkil etilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 1 fevraldagi «Transport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-5647-son Farmoniga asosan O‘zbekiston Respublikasi Avtomobil yo‘llari davlat qo‘mitasi O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi huzuridagi Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi etib qayta nomlangan holda Transport vazirligi tarkibiga kiritilgan.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi avtomobil yo‘llari sohasida maxsus vakolatli organ bo‘lib, umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini loyihalashtirish, qurish, rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va ekspluatatsiya qilish bo‘yicha ishlarning yagona buyurtmachisi hisoblanadi.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi o‘z faoliyatida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlariga, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari, qarorlari va farmoyishlariga, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari va farmoyishlariga, Transport vazirligining qarorlariga hamda Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi Nizomiga amal qiladi.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasi o‘z vazifalari va funksiyalarini amalga oshirishda davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari va boshqa tashkilotlar bilan o‘zaro hamkorlik qiladi.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining o‘z vakolatlari doirasida qabul qilingan qarorlari davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, shuningdek, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar va fuqarolar tomonidan bajarilishi majburiy hisoblanadi.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining tashkiliy tuzilmasi
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 9 dekabrdagi
«Yo‘l sohasini boshqarish tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PQ-4545-sonli qarori bilan Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining tashkiliy tuzilmasi tasdiqlangan.
Avtomobil yo‘llari qo‘mitasining tashkiliy tuzilmasida:
– Qoraqalpog‘iston Respublikasi va viloyatlar avtomobil yo‘llari bosh boshqarmalari;
– «Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri mintaqaviy yo‘llarga buyurtmachi xizmatlari» davlat unitar korxonalari;
– Tuman yo‘llardan foydalanish unitar korxonalari;
– Yo‘llardan muntazam foydalanish unitar korxonalari;
– Ko‘priklardan foydalanish unitar korxonalari;
– «Umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini qurish va rekonstruksiya qilish direksiyasi» davlat unitar korxonasi;
– «O‘zyo‘lbutlash» Respublika ta’minot boshqarmasi;
– «O‘zyo‘lko‘kalamzorlashtirish» unitar korxonasi;
– «O‘zavtoyo‘lbelgi» davlat unitar korxonasi va boshqa korxonalar mavjud.
2021 yilda amalga oshirilgan ishlar
Tasdiqlangan dasturlar va topshiriqlar ijrosini ta’minlash bo‘yicha
2021 yil yakuni bilan 9 trln 695 mlrd so‘m mablag‘ o‘zlashtirildi hamda 20 561 km avtomobil yo‘llari rekonstruksiya qilindi va ta’mirlandi.
Jumladan:
1. Infratuzilmani rivojlantirish dasturi doirasida 2 trln 471 mlrd so‘m miqdorida ishlar bajarilib, 421,5 km avtomobil yo‘llari foydalanishga topshirildi;
2. Kapital ta’mirlash dasturi doirasida 491,7 mlrd so‘m mablag‘ o‘zlashtirilib, 120 km avtomobil yo‘llari foydalanishga topshirildi;
3. Ichki yo‘llarni ta’mirlash bo‘yicha 3 trln 414 mlrd so‘m miqdorida ishlar bajarilib, 16 682 km ichki yo‘llar ta’mirlandi.
Shundan, «Obod qishloq» va «Obod mahalla» dasturlari doirasida 3 318,4 km ichki yo‘llar 851,8 mlrd so‘m miqdoridagi mablag‘lar hisobiga to‘liq ta’mirlandi.
4. Ta’mirtalab 328 dona (shundan 184 donasi ichki yo‘llarda, 144 donasi umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarida) ko‘priklar rekonstruksiya qilindi va ta’mirlandi.
5. Avtomobil yo‘llarini texnik soz holatda saqlash maqsadida umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini joriy ta’mirlash va saqlash bo‘yicha
2 trln 781 mlrd so‘m ishlar bajarilib, 3 072 km avtomobil yo‘llari joriy ta’mirlandi.
6. Shuningdek, umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llari va shahar ko‘chalarini ta’mirlash bo‘yicha qo‘shimcha ajratilgan 340,2 mlrd so‘m mablag‘lar o‘zlashtirilib, 265 km shahar ko‘chalari ta’mirlandi.
7. Korxonalarning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash maqsadida 272 dona yo‘l texnikalari yo‘l xo‘jaligi korxonalariga yetkazib berildi hamda ushbu maqsadlar uchun ajratilgan 196,2 mlrd so‘m miqdoridagi mablag‘ to‘liq o‘zlashtirildi (bundan tashqari Infratuzilmani rivojlantirish dasturi doirasida qo‘shimcha 189 dona yo‘l texnikalari xarid qilingan).
8. Bundan tashqari, 2021 yilda xalqaro moliya institutlari ishtirokidagi 7 ta loyiha doirasida jami 146,4 mln dollar miqdoridagi mablag‘ o‘zlashtirildi.
Transport - bu barcha turdagi asosiy transport turlaridan tashqari, energiya, aloqa, kommunal xizmatlar (suv ta’minoti, kanalizatsiya, qattiq chiqindilarni yo‘q qilish), shuningdek, to‘g‘onlar, sug‘orish tarmoqlari kabi muhandislik inshootlarini o‘z ichiga olgan iqtisodiy infratuzilmaning tarmoqlaridan biri. va drenaj kanallari. Shunday qilib, infratuzilma ko‘plab faoliyatlarning umumiy atamasidir. "Infratuzilma" atamasi (lot. Infra dan - pastda, ostida va tuzilishi - tuzilish, tafovut) iqtisodiy hayotning umumiy tuzilishining tabiatiga bo‘ysunadigan va xo‘jalikning normal ishlashini ta’minlovchi komponentlar majmuini ifodalash uchun ishlatiladi. umuman tizim. Mamlakatda transportning rivojlanish darajasi ma’lum darajada uning sivilizatsiyasining rivojlanish darajasini belgilaydi. Shuning uchun, shtatda transportning ahamiyatiga etarlicha baho bermaslik mamlakat iqtisodiyotiga juda salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Iqtisodiyotning ko‘plab tarmoqlari ishi bevosita transport bilan bog‘liq: mashinasozlik (avtomobil, lokomotiv, vagon, kema va samolyotsozlik), yoqilg‘i -yenergetika, metallurgiya va boshqalar Transport har yili dizel yoqilg‘isining 18%, elektr energiyasining 6% ni iste’mol qiladi. , 10% yog‘och, 4% qora metallar.
Asosan transportdan tashish narxini pasaytirish, sifatini yaxshilash, yo‘lovchilar va yuklarni etkazib berish muddatini qisqartirish, ya’ni umuman iqtisodiyotning rivojlanishi bilan taqqoslaganda transportni rivojlantirish zarur.
Transport iqtisodiy o‘sishga, savdoning kengayishiga va turmush darajasining oshishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Tovarlarni etkazib berish yoki ish joyiga sayohat qilish vaqtini qisqartirish orqali mahsuldorlikni oshiradi. Transport atrof -muhitga faol ta’sir ko‘rsatadi va bu ta’sir asosan salbiy. Shunday qilib, sanoat faoliyatining barcha mahsulotlarining atmosferaga umumiy emissiyasida transportning ulushi 40%ni tashkil etadi, shu jumladan avtomobil transportining ifloslanishining asosiy ulushi (80%dan ortiq). Bundan kelib chiqadiki, havoning transport bilan ifloslanishini deyarli kamaytirish asosan avtomobil transportida ekologik muammoni hal qilish bilan belgilanadi. Transportning rivojlanish sur’ati iqtisodiy o‘sishga mos kelishi kerak. Chet ellik tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, dunyoning aksariyat mamlakatlarida yalpi ichki mahsulotning o‘sishi transportning asosiy fondlari narxining mutanosib ravishda oshishi bilan kechadi.
|
| |
