|
-jadval
O‘zbekiston Respublikasida chet el investitsiyalarini tartibga solish
|
| bet | 7/30 | | Sana | 07.12.2023 | | Hajmi | 4,89 Mb. | | #113510 |
Bog'liq 30 03 услубий қўлланма Йўл хўжалиги иқтисодиёти 21-jadval
O‘zbekiston Respublikasida chet el investitsiyalarini tartibga solish
va jalb etish bilan shug‘ullanadigan rasmiy muassasalar
№
|
Rasmiy muassasa nomi
|
Muassasaning chet yel investitsiyalarini tartibga solish va jalb yetish bilan boglik faoliyat doirasi
|
|
1
|
2
|
1
|
Vazirlar Mahkamasining tashqi iqtisodiy faoliyatni muvofiqdashtirish departamenti
|
quyidagi joriy jarayonlarni muvofiqlashtiradi:
-investitsiya faoliyatini, birinchi navbatda chet yel investitsiyalari bilan amalga oitriladigan loyihalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha zarur xukumat qarorlarini ishlab chiqish;
-davlat boshqaruvi idoralari, vazirliklar va idoralar ishini tashkil yetish.
|
2
|
Iqtisodiyot vazirligi
|
Investitsiya siyosatini va dasturlarini ishlab chiqish
|
3
|
Tashqi Iqtisodiy aloqalar,
investitsiyalar va savdo vazirligi
|
-Mamlakat va xorij investorlarining investgshchiya takliflari to‘g‘risida ma’lumotlar bankini shakllantirish;
-investsiya muhitini o‘rganish;
-xorijiy investorlarga axborot va boshqa xizmatlar ko‘rsatish;
-investgshchiya loyihalarini amalga oshirishda mamlakat va xorij investorlariga yordam ko‘rsatish;
-chet yel kapitali ishtirokida amalga oshiriladigan investgshchiya loyihalarining bajarilishini kuzatish (monitoring);
-korxonalarni tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilari tarzida ro‘yxatga olish va xorijiy kompaniyalar vakolatxonalarini akkreditatsiyalash
|
4.
|
Davlat mulkini boshqarish qo‘mitasi
|
Davlatga tegishli mulkni xususiylashtirish va tasarruf yetish jarayonlarida chet yel investgshchiyalarini tartibga solish.
|
5.
|
Moliya vazirligi
|
Qarz siyosati va xukumat kafolatlarini berish.
|
6.
|
Adliya vazirligi
|
Chet yel investgshchiyalari ishtirokidagi korxonalarni ro‘yxatga olish.
|
7.
|
Tashqi ishlar vazirligi
|
Xorijiy investorlarga va O‘zbekistonda ishlayotgan xorijiy fuqarolarga vizalar berish.
|
8.
|
Ichki ishlar vazirligi
|
Xorijiy investorlarni va O‘zbekistonda ishlayotgan xorijiy fuqarolarni turar joyi bo‘yicha ro‘yxatga olish.
|
9.
|
Davlat soliq qo‘mitasi
|
Chet yel investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarni soliqa tortish va ularning bojxona bilan bog‘liq faoliyatini tartibga solish.
|
10.
|
O‘R Markaziy banki
|
Konvertatsiya tartib-qoidalarini, shuningdek, uning o‘tkazilishini, valyuta mablag‘laridan foydalanishni tartibga solish, qarz siyosati.
|
11.
|
Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki
|
Tashqi iqtisodiy faoliyatga bank xizmati ko‘rsatish va loyihani moliyalashni amalga oshirish.
|
12.
|
“O‘zbekinvest” davlat sug‘urta kompaniyasi
|
Chet yel invesshshchyalarini investgshchiya tavakkalchiligidan va xavf-xatarlardan sug‘urtalash.
|
13.
|
“O‘zbekinvestloyixd” milliy injiniring kompaniyasi
|
Dastlabki texnik-iqtisodiy asosnomani va investitsiya loyihalari texnik-iqtisodiy asosnomalarini tayyorlash.
|
14.
|
Davlat mulki qo‘mitasi xuzuridagi qimmatli qog‘ozlar bozori faoliyatini muvofiqlashtirish va nazorat qilish markazi
|
Qimmatli qog‘ozlar bozorini shakllantirish, rivojlantirish, nazorat qilish va tartibga solishda davlat siyosatini amalga oshirish. Mamlakat va xorijiy emitentlarning qimmatli qog‘ozlarini sotib olish orqali majmua investitsiyalarini amalga oshirish.
|
Mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini, avvalo, bevosita yo‘naltirilgan sarmoyalarni keng jalb etish uchun qulay xuquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarni yanada kuchaytirish taqozo etilmoqda. Xorijiy sarmoyaning iqtisodiyotimizdagi tarkibiy o‘zgarishlarda, ishlab chiqarishni texnikaviy qayta jihozlash va modernizatsiya jarayonini jadallashtirishda faol ishtirok etishiga erishmog‘imiz zarur. Salohiyatli xorijiy sheriklar bilan yana ham faol va izchil ish olib borish, ular bilan xamkorlikda zamonaviy, dunyo bozorida raqobatga bardosh bera oladigan mahsulotlar ishlab chiqarishga mo‘ljallangan yangi-yangi qo‘shma korxonalar tuzish lozim.
Bir davlatdan boshqa davlatga daromad olish uchun yo‘naltirilgan har qanday shakldagi mulkni to‘la qonli xorijiy investitsiya deyishimiz mumkin. Ammo shunday mulk shakllari borki, biz ularni xorijiy investitsiya deya olmaymiz. Masalan, elchixona chet davlat mulki hisoblanadi, yoki xorijiy fuqaro shaxsiy uy sotib olsa, bu xorijiy shaxs mulki hisoblanadi, lekin xorijiy investitsiya bo‘la olmaydi.
Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga yerishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir. Xorijiy investitsiyalar ichki investitsiyalardan farkdi xolda tashki moliyalashtirish manbaiga kiradi. Xorijiy investitsiyalar qo‘shma korxonalar tashkil yetish, xorijiy investorlarga to‘liq tegishli bo‘lgan korxonalarni yaratish, xususiylashtirishda qatnashish, xorijiy sheriklar bilan bank tuzish, qimmatbaho qog‘ozlarni sotib olishi, er va boshqa tabiiy resurslardan foydalanish xuquqiga ega bo‘lishda, erkin iqtisodiy xududlarda faoliyat olib borishda juda katta va muhim ahamiyatga egadir.
Xorijiy investitsiyalarga asosan quyidagi turdagi omillar ta’sir ko‘rsatadi.
1. Iqtisodiy omillar:
-ishlab chiqarishning rivojlanishi va iktisodiy usish sur’atlarining bir maromda ushlab turilishi;
-jahon va alohida mamlakatlar iqtisodiyotidagii chukur tarkibiy siljishlarning amalga oshirilishi (ayniksa, fan-texnika taraqqiyoti yutuqlari va jahon xizmatlar bozori taraqqiyoti ta’siri ostida olib borilishi);
-ishlab chiqarishni xalqaro ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvining chuqurlashuvi;
-jahon iqtisodiyotini transmilliylashtirilishini o‘sib borishi (A1f1 transmilliy korporatsiya (TMK)lari xorijiy filiallarining maxsulot ishlab chiqarish xajmi A1f1 tovar yeksportidan 4 marotaba ortiqdir);
-ishlab chiqarishning baynalminallashuvi va integratsiya jarayonlarining chuqurlashib borishi;
-xalqaro iktisodiy munosabatlarning faol rivojlanishi va boshkalar.
2. Siyosiy omillar:
-kapital eksporta (importi)ni erkinlashtirish (Erkin iktisodiy xududlar (EIX,), offshor xududlari va boshkalar);
-rivojlanayotgan mamlakatlarda industirlashtirish siyosatini olib borish;
-iqtisodiy islohotlarni olib borish (davlat korxonalarini xususiylashtirish, xususiy sektorni va kichik biznesni kullab-quvvatlash);
-bandlik darajasini ushlab turish siyosatini olib borish va boshqalar.
Investitsiyalar zamonaviy texnika va texnologiyalar bilan qurollanish, ilmiy-texnik, ishlab chiqarish va aqliy imkoniyatlarini tiklashning asosiy vositadir. Aynan xorijiy investitsiyalar orqali milliy iqtisodiyot jonlanib, ishlab chiqarish zamonaviy, raqobatdoshlar tovarlar ishlab chiqarishga ixtisoslashib boradi.
3. Kamida uchta jahonning qudratli - AQSh, Germaniya va Xitoy mamlakatlari o‘tgan asrda magistral yo‘llar qurilishini milliy iqtisodiyotni rivojlantirish lokomotivlaridan biri sifatida belgilagan.
Ayrim mintaqalar va shtatlar iqtisodiyoti uchun yo‘llarning ro‘lini aniqlashda ikkita asosiy yondashuv mavjud.
Birinchisiga ko‘ra, yo‘l sanoatining rivojlanishi faqat mamlakat iqtisodiyoti tez o‘sishning natijasidir. Shubhasiz, ular biznesni tezroq rivojlanishiga katta yordam beradi. Amaliyotda magistral yo‘llarsiz nisbatan muvaffaqiyatga erishgan Yevropaning aksariyat mamlakatlari - Italiya, Ispaniya, Fransiya mamlakatlarini ko‘rishimiz mumkin.
Ikkinchisiga kelsak, u erdagi jarayonlar o‘z vaqtida bir -biriga to‘g‘ri kelardi. Iqtisodiy rivojlanish va infratuzilma qurilishining yuqori sur’atlari tufayli bunga qaram va aniqlovchi bo‘lgan omillarni ajratish ancha qiyin bo‘ladi.
Boshqa yondashuv tarafdorlarining aytishicha, aynan transport sanoatining rivojlanishi mamlakat hududlari o‘rtasidagi iqtisodiy va iqtisodiy aloqalarni mustahkamlaydi. Turizm, ishlab chiqarish va savdo kabi sohalar mijozlarning keng doirasini jalb qilish imkoniyatiga yega. Keyin yo‘l bo‘lmagan tarmoqlarning o‘sishi kuzatiladi. Keyneschilikda buni multiplikator deyiladi.
Masalan, AQSh prezidenti Duayt D.Eyzenxauer tezyurar avtomobil yo‘llari qurilishini davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylantirdi. Va u haq yedi. Bugungi kunda Eyzenxauer siyosatining bu yo‘nalishi AQShda mehnat unumdorligining 25%ga oshishi bilan bog‘liq. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yo‘llarga sarmoya kiritgan har bir dollar uchun AQSh iqtisodiyoti yalpi ichki mahsulotning 16 dan 19 dollargacha o‘sishini ko‘rdi. Umumiy iqtisodiy foyda 2,5 trillionga teng bo‘lganini hisoblash qiyin emas, sarmoyalari 120 milliard dollardan oshmaydi. Shuningdek, iqtisodchilar so‘nggi 100 yil ichida amerikaliklarning turmush tarzi va AQSh iqtisodiyotiga eng kuchli ta’sir ko‘rsatgan omil sifatida yo‘l qurilishini nomlashdi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, yo‘llarga sarmoya kiritgan har bir dollar uchun AQSh iqtisodiyoti yalpi ichki mahsulotning 16 dan 19 dollargacha o‘sishini ko‘rdi.
Yana bir dalil shundaki, bugungi kunda Evropa Ittifoqining ustuvor yo‘nalishlaridan biri transevropalik transport infratuzilmasini shakllantirishdir. Evropa Ittifoqining umumiy transport tarmog‘iga qo‘shilish tashkilotga yangi kelganlarning asosiy vazifalaridan biri bo‘lishi bejiz emas.
Osiyo modeli nafaqat tezyurar magistrallarni, balki ularga tutash mahalliy avtomobil yo‘llarini ham qurishni nazarda tutadi. Shunday qilib, transport tarmog‘ini rivojlantirishga bo‘lgan talab ortadi. Natijada, yo‘l loyihalari investorlar nuqtai nazaridan jozibador bo‘lib qoladi.
Yana bir holatni Yaponiya ko‘rsatdi. Bu mamlakatda transport infratuzilmasini rivojlantirish jarayoni davlatning xalqaro savdodagi ro‘lining kuchayishi bilan kechdi. Aynan mamlakat hududini avtomobil va temir yo‘llar tarmog‘i bilan qamrab olgani tufayli Yaponiya qisqa vaqt ichida sanoat, ilmiy va inson salohiyatini maksimal darajada oshirib, masofaviy omilning iqtisodiy faollikka salbiy ta’sirini kamaytirdi. Keyin Yaponiya konteyner tashishga ye’tibor qaratdi va bu borada mintaqaviy va jahon yetakchilaridan biriga aylandi.
Yo‘l loyihalari iqtisodiy o‘sishga qanday hissa qo‘shadi degan savol tug‘iladi.
Birinchidan, yo‘l infratuzilmasining rivojlanishi tovarlarning yakuniy bahosida transport komponentining ulushining pasayishiga olib keladi. Albatta, biz ish joylarini qisqartirish haqida yemas, balki mavjud resurslardan yanada samarali foydalanish haqida gapirayapmiz. O‘z navbatida, transport sanoati butun mamlakat bo‘ylab iqtisodiy nomutanosiblikni kamaytirishga yoki butunlay yo‘q qilishga yordam beradi. Natijada, milliy ishlab chiqaruvchilar nafaqat ichki, balki tashqi bozorda ham bir qator raqobatbardosh afzalliklarga yega bo‘ladilar.
Hukumat transportga sarmoya kiritganda, bu ko‘pchilik fuqarolarning transportdan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilaydi. Bu yerdan mamlakatning chekka hududlari aholisi o‘rtasida ishbilarmonlik aloqalari, madaniy va shaxsiy aloqalarning faollashuvi keladi. Buning sababi shundaki, odamlar mamlakatning turli hududlariga shaxsan tashrif buyurish imkoniyatiga yega bo‘ladilar (minimal pul yevaziga), noto‘g‘ri va xurofotlardan xalos bo‘lishadi.
Yo‘l qurilishiga sarmoya kiritishning yana bir sababi - iqtisodiyotning energiya sarfini kamaytirish va ekologik vaziyatni yaxshilash. Gap shundaki, yukni yaxshi va yomon yo‘lda yetkazib berish vaqti har xil bo‘lishi mumkin. Natijada yoqilg‘i sarfi, shuningdek, atmosferaga karbonat angidrid va yonish mahsulotlari chiqindilari ko‘payadi. Yuqori sifatli yo‘llar qurish bilan biz mamlakat iqtisodiyotining xorijiy neft va neft mahsulotlariga bog‘liqligini kamaytiramiz. Shunga qaramay, bu ta’sir bir soniyada o‘tmaydi. Ammo yo‘lning muhim qismini modernizatsiya qilish bilan uning ro‘li nafaqat iqtisodiyotning ayrim tarmoqlariga, balki butun shtat to‘lov balansiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Albatta, siz tasodifan yo‘l qura olmaysiz. Shuni ta’kidlash kerakki, mamlakat yo‘llarining ustuvor xaritasini yaratish 2022 yil uchun ichki yo‘l sanoatini isloh qilish rejalari orasida birinchi o‘rinda turadi. Uning ro‘li - transport oqimini sekinlashtiradigan, iqtisodiy rivojlanishga va iqtisodiy faoliyatning faollashishiga to‘sqinlik qiladigan "to‘siqlarni" topish va bartaraf qilishdan iborat. Ishonch bilan ayta olamizki, mamlakat yo‘l sanoati kelgusi o‘n yilliklar davomida qanday yo‘lni bosib o‘tishi bu loyihaning muvaffaqiyatiga bog‘liq.
Yo‘l sanoatiga investitsiyalar jahon tajribasi bilan tasdiqlangan mintaqalar va shtatlar iqtisodiy rivojlanishining qo‘zg‘atuvchisi hisoblanadi. Va bu nafaqat odamlarning farovonlik darajasini oshirish bilan bog‘liq, bu shubhasiz juda muhimdir. Biz boshqa global tendensiyalar haqida gapirayapmiz, chunki yo‘llarning sifatini yaxshilash yangi yo‘nalishlarning paydo bo‘lishiga, ishlab chiqarish quvvatlarining maqbul joylashishiga, mamlakatning tabiiy va geografik resurslaridan unumli foydalanishga yordam beradi.
Nazorat uchun savollar
Investitsiya so‘zining ma’nosi nima?
Investitsiyaning qanday turlari mavjud?
Horijiy investitsiyalarning qanday shakllari mavjud?
Investitsiyalarning foydali tomonlari qaysi?
Investitsiyalarning qanday zararli tomonlari mavjud?
Mamalakat qonunchiliga investitsiya bo‘yicha qanday me’yoriy xujjatlar mavjud?
Nima uchun yo‘l xo‘jaligiga investitsiya kiritish zarur?
Mamlakat iqtisodiyotida investitsiyalarning o‘rni qanday?
O‘zbekiston Respublikasida chet el investitsiyalarini tartibga solish va jalb etish bilan shug‘ullanadigan qanday rasmiy muassasalar mavjud?
|
| |
