aktivlarining boshlang‘ich narxlarini sekin-asta pasaytirib borish hamda davlat, iqtisodiy nochor
korxonalarni va past likvidli obyektlarni nol darajadagi xarid qiymati bo‘yicha tanlov asosida
investitsiya majburiyatlarini qabul qilish sharti bilan investorlarga sotish tartiblari tasdiqlandi.
O‘zbekistonda davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlarining hozirgi –
beshinchi bosqichi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2003 yil 24 yanvardagi «O‘zbekiston
iqtisodiyotida xususiy sektorning ulushi va ahamiyatini tubdan oshirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi Farmoni bilan bog‘liq. Mazkur Farmon asosida iqtisodiy nochor korxonalarni davlat
tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonini jadallashtirish, shuningdek,
mazkur
korxonalarni
modernizatsiyalash
va
barqaror
rivojlantirish
uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri
investitsiyalarni jalb etish maqsadida xususiylashtirilgan obyektlarga narx belgilashning samarali
mexanizmi joriy etildi. Xususan, xususiylashtirilgan korxonalar davlat aktivlarining boshlang‘ich
narxlarini sekin-asta pasaytirib borish hamda davlat, iqtisodiy nochor korxonalarni va past likvidli
obyektlarni nol darajadagi xarid qiymati bo‘yicha tanlov asosida investitsiya majburiyatlarini
qabul qilish sharti bilan investorlarga sotish tartiblari tasdiqlandi.
Respublikada
xususiylashtirishning manzilli yo‘naltirilganligi uning navbatdagi
xususiyatidir. Bu aholining barcha qatlamlariga mazkur jarayonda aniqroq va natijaliroq
qatnashishi imkonini beradi. Xususiylashtirishning manzilli yo‘naltirilganligi uy-joylarning o‘z
egalariga imtiyozli yoki bepul berilishida, aholining ko‘proq muhtoj va zaif qatlamlarini qo‘llab-
quvvatlashning turli xil dasturlari budjet mablag‘lari hisobiga qoplanishida, qishloq aholisi o‘z
yordamchi xo‘jaligi uchun chek yerlar olishi kabilarda ifodalanadi.
O‘zbekistonda xususiylashtirishning to‘lovliligi uning navbatdagi muhim xususiyatidir.
Pulni to‘lash orqali davlat tasarrufidagi korxona va obyektlarni xususiylashtirishda mulkni bepul
taqsimlash bilan bog‘liq salbiy holatlar bartaraf etilishi bilan birga qator muammolarni hal qilish
imkoniyati yaratiladi. Bulardan asosiysi avvalo tadbirkorlikni, xususiylashtirilgan korxonalarni
davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashning moliyaviy manbalari paydo bo‘ladi, bozor
infratuzilmasini barpo etish uchun resurslar vujudga keladi va aholini ijtimoiy muhofazalash
dasturini ro‘yobga chiqarish uchun mablag‘lar jamlanadi. Davlat mol-mulkini yangi mulkdorlarga
sotish yo‘li orqali ularni mulkchilikning boshqa shakllariga aylantirilishi bilan birga
xususiylashtirishdan olinadigan mablag‘lar shu korxonaning o‘zini qo‘llab-quvvatlashga, yangi
raqobatlashuvchi korxonalar barpo etishga ham sarflanadi.
Navbatdagi muhim xususiyat – respublikada mulkni davlat tasarrufidan chiqarish chog‘ida
aholi uchun kuchli ijtimoiy kafolatlar yaratildi va ta’minlandi. Ijtimoiy
kafolatlar bir butun
imtiyozlar tizimi orqali yaratildi. Bular xususiylashtirilayotgan korxona mehnat jamoasiga
aksiyalarni imtiyozli shartlar bilan sotish, yangi mulkdorga eskirgan asosiy fondlar hamda ijtimoiy
infratuzilma obyektlarini bepul topshirish, davlat korxonalarining mol-mulki, fermalar, bog‘lar va
shu kabilarni imtiyozli shartlar asosida xususiylashtirish hamda soliq to‘lashda ayrim imtiyozlar
berish kabilardir.
Respublikada davlat mulkini xususiylashtirishning o‘ziga xos boshqa jihatlari Birinchi
Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan bayon qilingan iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning
asosiy qoidalaridan kelib chiqadi. Bular quyidagilar:
a) davlat mulkini xususiylashtirish respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning ichki
mantiqiga bo‘ysindiriladi va ularning asosini tashkil qiladi;
b) mulkni xususiylashtirish jarayoni davlat tomonidan boshqariladi;
v) xususiylashtirishni huquqiy-meyoriy jihatdan ta’minlashda qonunlarga rioya etiladi.
«Davlat obyektlarini xususiylashtirishda
biz uchun eng asosiy tamoyil, – deb ta’kidladi
Prezidentimiz, – bu ishning ko‘zini biladigan, omilkor mulkdorlarni jalb etish, korxonalarni
xaqiqiy egasiga, xususiylashtirilgan zavod yoki fabrikani modernizatsiya qilish,
texnik va
texnologik qayta jihozlash, jahon bozorida raqobatga bardoshli mahsulot ishlab chiqarishni tashkil
etishga qodir bo‘lgan mohir menejerlarga topshirish kerak.
…Shunday natijaga erishishimiz kerakki, bizning pirovard maqsadimiz amalga oshsin –
barcha korxonalarni o‘z ishi uchun qayg‘uradigan haqiqiy mulkdorlar, haqiqiy mulk egalari
boshqarsin».
Respublikamizda xususiylashtirish bo‘yicha qo‘yilgan vazifa – davlat sektori bozor
sharoitida ham sezilarli rol o‘ynashini inkor qilmaydi. Chunki iqtisodiyotning davlat korxonalari
saqlanib qolishi kerak bo‘lgan sohalar ham mavjud. Bunday korxonalar
uchun ularning bozor
sharoitlariga tarkiban moslashuviga imkon beradigan xo‘jalik yuritish mexanizmini ishlab chiqish
talab qilinadi.
Prezidentimizning «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf
etishning yo‘llari va choralari» nomli asarlarida ta’kidlanishicha, mahalliy organlar va tarmoq
tuzilmalari rahbarlari tomonidan sifatsiz mahsulotni ishlab chiqarish, eskirgan texnika va
texnologiya asosida zarar ko‘rib ishlayotgan korxonalarni saqlab qolish uchun urinishlariga
mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. Bunday korxonalar soni bugungi kunda 200 tadan oshib, ularning
aksariyati engil va oziq-ovqat sanoati sohasida saqlanib qolmoqda. Holbuki,
bu sohalarda tez
o‘zgaruvchan bozor talabi texnika va texnologiyani uzog‘i bilan 5-7 yilda, rivojlangan
mamlakatlarda esa bundan ham qisqa muddatlarda o‘zgartirishni talab etadi. Bunday vaziyatni
mazkur korxonalarni bankrot deb e’lon qilish yo‘li bilan tubdan o‘zgartirish darkor. Bu borada
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 18-noyabrdagi PF-4053 sonli «Iqtisodiyot real
sektori korxonalarining moliyaviy barqarorligini yanada oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi
Farmonida ko‘zda tutilgan iqtisodiy nochor korxonalarni moliyaviy sog‘lomlashtirish,
modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash jarayoniga tijorat banklarining
mablag‘larini kengroq jalb qilishni yo‘lga qo‘yish tadbirlari muhim hisoblanadi.
Qarorda Respublika Komissiyasining qarori asosida bankrot korxonalarni tijorat banklariga
sotish yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri balansiga berishning 3 ta mexanizmi ko‘zda tutilgan:
1) bankrot korxona kreditorlik qarzi tarkibining 70% va undan ortiq qismini bank kreditlari
tashkil etsa, u holda korxonani tijorat
banklari balansiga berish;
2) bankrot korxonani auksion savdolari orqali eng yuqori narxni taklif qilgan va tegishli
majburiyatni o‘z zimmasiga olgan tijorat banklariga sotish;
3) bankrot korxonani tanlov savdolari orqali tijorat banklariga «nol» qiymatda investitsion
majburiyat sharti bilan sotish.
Ushbu tadbirlar mamlakatimizdagi bankrot korxonalarni tarkibiy qayta tuzish hamda yangi
xo‘jalik faoliyatini yo‘lga qo‘yish jarayonlarini sezilarli darajada tezlashtiradi.
