3-chizma. Mulkchilik shakllarining tasniflanishi.
Mulkchilik turli shakllarining mavjud bo‘lishi va ularning iqtisodiy mezoni, avvalo, ishlab
chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishi va ishlab chiqarishning umumlashuvi darajasi bilan bog‘liq.
Shu bilan birga mulkchilik shakllari ishlab
chiqaruvchi kuchlarning holati, ijtimoiy mehnat
taqsimoti va tashkiliy-iqtisodiy munosabatlarining yetuklik darajasi bilan mos kelishi zarur.
Davlat mulki – egalik qilish, foydalanish va tasarruf qilish davlat ixtiyorida bo‘lgan
mulk obyektlaridan iborat. Davlat mulki asosan ikki yo‘l bilan hosil bo‘ladi:
1) xususiy mol-mulkni milliylashtirib, davlat qo‘liga olish;
2) davlat mablag‘lari
hisobidan korxonalar qurish, davlatga qarashli korxona va
tashkilotlarda investitsiyalarni amalga oshirish.
Davlat mulki haqiqatda ham xalqqa qarashli bo‘lgan, bo‘linmaydigan
yoki umumiy
resurslardan foydalanish uchun juda mosdir. Bunga misol qilib takror ishlab chiqarib
bo‘lmaydigan
tabiiy resurslarni, yirik inshootlar va transport vositalari, yo‘llar
kabi iqtisodiy
tuzilmaning kattagina qismini ko‘rsatish mumkin.
O‘zbekistonda Fuqarolik Kodeksiga muvofiq davlat mulki Respublika mulkidan va
ma’muriy-xududiy (munitsipal) tuzilmalar mulkidan iborat bo‘ladi. Yer, yer osti boyliklari, suv,
havo bo‘shlig‘i, o‘simlik va hayvonot dunyosi
hamda boshqa tabiiy resurslar, respublika
xokimiyati va boshqaruvi tuzilmalari mol-mulki, davlatga qarashli madaniy va tarixiy boyliklar,
budjet mablag‘lari,
oltin zaxirasi, valyuta fondi va boshqa davlat fondlari respublika mulki
hisoblanadi.
Ma’muriy-hududiy (munitsipal) tuzilmalar mulkida davlat hokimiyati
mahalliy organlari
mol-mulki, mahalliy budjet mablag‘lari, munitsipal uy-joy fondi va kommunal xo‘jaligi
korxonalari va boshqa mulkiy majmualar, xalq ta’limi, madaniyat, sog‘liqni saqlash muassasalari
kabilar mol-mulki bo‘ladi.
