|
, № 1 “Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
Pdf ko'rish
|
| bet | 311/347 | | Sana | 10.01.2024 | | Hajmi | 6,23 Mb. | | #133952 |
Bog'liq pedagogik mahorat 2022 12022, № 1 “Pedagogik mahorat” Ilmiy-nazariy va metodik jurnal
227
Askar XIDIROV
Buxoro davlat universiteti
musiqa ta’limi kafedrasi o‘qituvchisi
O‘ZBEK XALQ QO‘SHIQLARI VOSITASIDA O‘QUVCHILARNI MA’NAVIY-
AXLOQIY SHAKLLANTIRISH IMKONIYATLARI
Maqolada o‘zbek xalq qo‘shiqlarining qadimiy namunalari mehnat va mavsum qo‘shiqlarining pedagogikdir.
qo‘shiq ijodkorlarining amaliy faoliyati ovchilik, chorvachilik, dehqonchilik, hunarmandchi xususiyatlari haqida
fikr bayon etilgan.
Kalit soʻzlar: xalq qoʻshigi, folklor, darslik, an’ana, qoʻshiq.
В статье расматривается старинные образцы узбекских народных песен, а также педагогические
образцы песен о труде и сезонах. в ней излагается мысль об особенностях практической деятельности
певцов-охотников, скотоводов, земледельцев, ремесленников.
Ключевые слова: народная песня, фольклор, учебник, традиция, песня.
The article examines ancient samples of Uzbek folk songs, as well as pedagogical samples of songs about
labor and seasons. it presents the idea of the peculiarities of the practical activities of singers-hunters,
pastoralists, farmers, artisans.
Keywords: folk song, folklore, textbook, tradition, song.
Kishilik jamiyatining paydo bo‘lishi bilan boshqa elatlar qatori turkiy xalqlarning ham qadimda ko‘p
xudolikka bo‘lgan e’tiqodi, animistik va totemistik tafakkur tarzi ta’lim-tarbiyani, jamoa bo‘lib amalga oshirishga
asos bo‘lgan. Ibtidoiy kishilarning mifologik tushunchalar, (parilar, devlar, jinlar, arvohlar, shaytoniy va
rahmoniy ruhlar)ga bo‘lgan ishonchi hamda inson ongi va tafakkuriga bog‘liq bo‘lmagan tabiiy hodisalarni ilohiy
quvvat asosida bo‘ysundirishga intilish motivlari negizida mehnatsevarlik, odamiylik hamfikrlilik kabi
umuminsoniy ma’naviy-axloqiy qadriyatlar yotadi.
Jamiyat taraqqiyoti, inson ongining rivojlanishi bilan bevosita bog‘liq holda ta’lim-tarbiya jarayoni uzluksiz,
doimiy tarixiy xarakterga ega bo‘lib takomillashib bordi.
Tarixiy manbalarning guvohlik berishicha, poleolit davrida (taxminan miloddan 40-41 ming yil ilgari) yer
yuzining shimoliy qismida totemizmga oid «ayiq bayramlari», keyinchalik «mehnat o‘yinlari», «orgaist
bayramlar», «erkaklikka o‘tish» marosimlari «sust xotin», «choy momo», «qurbon hayiti» kabi bayramlar
xursandchilik, yaxshilik, to‘qlik, farovonlik ramzi sifatida o‘tkazilgan.
Xalq ijtimoiy, ma’naviy va madaniy turmush tarzining o‘zgarishi bilan xalq qo‘shiqlari ham shaklan va
mazmunan boyib, uning madaniy turmush tarzi, orzu istaklarini namoyon etuvchi ta’lim-tarbiya vositasiga
aylangan.
Keyinchalik «Navro‘z», «Mehrjon», «Sada», «Gul» bayramlari, «Guli surx», «Chiqon», «Xatar»,
«Darvishona», «Ashaddarozi» o‘yinlari, «Iyd al-fitr» (kichik iyd yoki ro‘za hayiti), «Iyd al-kabr» (katta iyd yoki
qurbon hayiti) kabi milliy udum va qadriyatlar ham xalq an’analariga qo‘shildi. Har bir bayram, marosimning
tabiiy ta’sir kuchi shu an’ananing mazmunini ochishga xizmat qiluvchi urf-odatlar, rasm-rusumlar bilan
mustahkamlanadi.
Mehnat qo‘shiqlari turli mehnat jarayonlari bilan bog‘liq. Masalan, xirmon yanchishda «xo‘p mayda» yoki
«mayda gul», sigir, qo‘y, echkilarni sog‘ish va buzoq, qo‘zi, uloqlarni emizishda «xo‘p-xo‘p», «qurey-qurey»,
«churey-churey» qo‘shiqlari kuylangan. Yer haydash, o‘rim, yorg‘uchoq tortish, charx yigirish va bo‘z to‘qish
jarayonlarida maxsus qo‘shiqlar aytilgan. Insonning yashash tarzi, turli-tuman irim-sirimlar, urf-odatlar,
mavsumiy yumushlar, marosimlar va bayramlar bilan bog‘liq ravishda juda ko‘p xalq qo‘shiqlarining namunalari
yaratilgan [1].
«Navro‘z» bayrami bilan bog‘liq bo‘lgan dasturxon bezash, sumalak, halim pishirish, ariq-zovurlarni
tozalash, birinchi ko‘chat ekish, marhumlarni xotirlash, ota-ona va keksalar, nogironlarga muruvvat ko‘rsatish,
qadamjolarni ziyorat qilish, shirinliklar ulashish, bir-biriga hadyalar in’om etish, mash’alalar yoqib, ariq, daryolar
buyiga borish, sayllar o‘tkazish kabi udumlar odat tusiga kirib qolgan. Shuningdek, Navro‘z bayramida yetti xil
(bug‘doy, arpa, no‘xat, jo‘xori, guruch, mosh, loviya)dan go‘ja tayyorlanib, qo‘ni-qo‘shnilarga ulashilgan. Bu
odatlarning barchasi ramziy ma’noga ega. Xalq bu marosimlar orqali yangi yilda yog‘ingarchilikning mo‘l
bo‘lishi (yog‘ingarchilik ko‘p bo‘lsa, hosil mo‘l bo‘ladi, chorva uchun esa yem-xashak serob bo‘ladi); tinchlik,
farovonlik bo‘lishi, odamlar o‘rtasida mehr-muruvvat, insonparvarlik barqarorlashuviga ishora etadi.
Xalq bayramlari munosabati bilan badiiy-estetik xarakterdagi sayllar o‘tkazilgan. Sayllarda xalqning ichki
tuyg‘usi, o‘zligini anglatuvchi xarakter xislatlar og‘zaki ssenariyalar, jonli muloqotlar asosida ifodalangan. Har bir
bayram yoki marosim munosabati bilan o‘tkaziladigan sayllar shu tantananing shakliga mos qo‘shiqlar, yallalar va
boshqalar bilan mazmunan rang-barang tarzda o‘tkazilgan.
https://buxdu.uz
|
| |
