42
Axborotni o‘zlashtirish va foydalanish maqsadidagi o‘qish uchun quyidagi
mahorat tavsiflari belgilangan:
-
matnda keltirilgan dalillarni aniqlash va tasvirlash;
-
kerakli axborotni o‘zida mujassamlashtirgan gapni ajratish;
-
xulosalarni izohlash uchun olingan axborotdan foydalanish;
-
matnda yaqqol taqdim etilgan axborotga muvofiq xulosa chiqarish;
-
matnning turli qismlarini tahlil qilish va kerakli axborotni ajratish;
-
matnda yashirin berilgan axborotni aniqlash;
-
matndagi alohida gaplar o‘rtasidagi mazmuniy aloqalar asosida xulosalarni
ifodalash;
-
matn mazmunini izohlab berish;
-
turli tipdagi matnlardan foydalanish va alohida tavsiflarni belgilash;
-
matnning turli qismlaridagi murakkab ma’lumotlarni anglash va asoslash;
-
matndagi ma’lumotlarni tushunish uchun aniq va noaniq elimentlarni
baholash va
ahamiyatini tushuntirish;
-
matnlar, xaritalar, illuystrasiyalar,diagrammalar va rasmlar kiritilgan
materiallar asosida turli matnlardagi ma’lumotlarni umumlashtirish.
PIRLS tadqiqotida belgilangan mahorat tavsiflaridan ko‘rinib
turibdiki,
o‘quvchilar matnni nafaqat tushunishadi balki, matnda berilgan maʻlumotlarni
tushuna olish va ularga o‘zining shaxsiy munosabatini bildira olish koʻnikmasi, olgan
maʻlumotlaridan hayoti davomida toʻgʻri foydalana olishi, bilim va imkoniyatlarini
oshira
olish layoqati ham shakllanib, rivojlanib boradi.
Mutolaa – bu insonning o‘z ustida ishlashi, faoliyatini ma’lum yo‘nalishga
burib yuborishi, ongida ma’lum tuyg‘ularni, e’tiqod va dunyoqarashni hosil qilish,
uni o‘ylashga, hayotda qanday yashashga o‘rgatish,
fikr yuritish, yozuvchining
insonparvarlik, axloqiy, estetik, badiiy, fuqarolik nuqtai nazarini bilib olish, uning
ma’naviy o‘gitlarini ilg‘ab olish va bular asosida o‘z hayot yo‘li dasturini belgilash,
yozuvchi
bilan munozaraga kirishish, har bir o‘qigan kitobidan yangilik topish,
ma’naviy dunyosini boyitishdan iborat ekan, bu borada PIRLS matnlari va uning
43
matnlari
uchun tuzilgan topshiriqlari, belgilangan mahorat tavsiflari o‘quvchilarda
kitobxonlik madaniyatini shakllantirish va rivojlantirishda yaqindan yordam beradi.
Haqiqatan ham kitobxonlik insonni barkamollikka yo‘llasa, kitob o‘qimaslik
johillikka, ma’rifatsizlikka olib kelib, natijada bolada ma’naviy qashshoqlik yuzaga
keladi. Maktabda, bolalar bog‘chasida, oilada muhim vazifa, bu
kitobxonlikni inson
hayotida zaruriyatga aylantirishdan iboratdir. Agar kitobxonlik zaruriyatga
aylanmasa, oilada ham, maktabda ham unga mehr-muhabbat, e’tibor kuchaytirilmasa
farzandni kitobga bo‘lgan munosabatini o‘zgartirish mumkin emas.
