59
DARS SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA
O‘QITUVCHINIG FAOLIYATI
Xoliyev Jasur Norqul o‘g‘li
Urgut tumani 77 – maktab o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining dars
samaradorligini oshirishda foydalanadigan pedagogik
texnologiyalarining shakli,
,metodlari va vositalari aks ettirilgan.
Kalit so‘zlar
: pedagog, yondashuv, texnologiya, mahorat, ijodiy faoliyat, faol,
ko‘nikma, vosita, tashabbus, bahs-munozara, imkoniyat.
Ta’lim jarayonida ilg‘or pedagogik zamonaviy usullar asosida darslarni tashkil
etish hozirgi kun talabidir. Bugungi o‘quvchilarga ta’lim berish ularni tarbiyalash
o‘qituvchilar zimmasiga katta mas’uliyat yuklaydi. Bu esa, pedagogdan talabchan,
o‘z ustida ishlash, o‘ta mas’uliyat bilan faoliyat yuritishni taqozo etadi.
O‘qituvchi belgilangan maqsadga erishmoqchi bo‘lgan yo‘lidan og‘ishmay
borishni, undan kuchli kasbiy mahorat talab etishi hammamizga ma’lum, chunki dars
jarayonida bilim olish va o‘rganish barobarida shaxs sifatini shakllanishiga pedagogik
ta’sir etishini to‘g‘ri tashkil etishni ham nazarda tutadi.
Boshlangich ta’lim sifat va samaradorligini oshirishda ta’lim va tarbiya
jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarni qo‘llash ta’lim
sifatini oshirishning
asosiy maqsadlaridan biri bo‘lib, u yuksak ma’naviy va axloqiy talablarga javob
beruvchi yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashdan iboratdir. O‘qituvchining
faoliyat shakllari - darsni amaliy mashg‘ulot, hikoya, suhbat, savol-javob, bahs-
munozara darslarida namoyon bo‘lib undan unumli va o‘rinli texnologiyalarni
qo‘llashni talab etadi. O‘quvchilar dars jarayonida o‘ziga
nisbatan talabchanlikni
oshiradi, muammoning esa yechimini, oson, qulay usullarini topishni, taqqoslashni,
qiyoslashni o‘rganadi. O‘tilgan mavzuga mustaqil munosabat bildirish malakalari
shakllanadi. O‘qituvchilarning har biri darsda qaysi usulni qo‘llashidan qat’iy nazar
talabchanlikni,
faollikka, mustaqil fikr yuritishga erishishni maqsad qilishi kerak.
60
O‘qituvchining nutq madaniyati ham dars jarayonini muvaffaqiyatli bo‘lishiga
yordam beradi. Notiqlik mahorarati faolligini oshirib, dars jarayniga ijobiy
yondashuvini ta’minlaydi. Dars davomida zamonaviylikka erishishda barcha
usullarni o‘rinsiz, ko‘p foydalanish ham yaramaydi. Zamonaviy, noan’anaviy dars
shakli va uni tashkil etishdan maqsad o‘quvchilarning bilish faoliyatini kuchaytirilish,
o‘quv mashg‘ulotlarini samarali natijalariga erishish yo‘llaridan biri hisoblanadi.
Pedagogik texnologiya o‘quv jarayonlarini harakatga keltiradi.
Pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayonida qo‘llash orqali o‘quvchilar
faolligi
oshirilib, unda barcha o‘quvchini qamrab olib, kerakli topshiriqlar beriladi.
O‘qituvchi tanlagan metod yoki texnologiya o‘quvchilarga qulay, oson maqsadga
erishish uchun keng yo‘l ochishi lozimligini hisobga olish shart.
Pedagogik mahorat boshlang‘ich sinf o‘quvchilari yoshiga xos tarzda namoyon
bo‘ishi bilan bog‘liq. Ya’ni o‘qituvchi metodlardan qanday foydalanadi va uni
darslada qo‘llash natijasini oldindan belgilab olishi muhim. Masalan, o‘qish
darslarida o‘quvchilarning his qilish, tasavvur etish o‘qish og‘zaki nutqi, o‘z so‘zini
tushuntirib bera olish, tushunchalarni mazmuni va mohiyatini boshlang‘ich sinf
o‘quvchisi sifatida bayon eta olishi, o‘qigan va eshitganlarini qayta so‘zlab berishlari
e’tiborga olinadi. Unda muallifning orzu-istaklari
ifodasi orqali insonparvarlik,
odamiylik, mehribonlik va vatanparvarlik hissi uyg‘otiladi va o‘stiriladi. O‘quvchilar
ma’naviy merosimizning, o‘z-o‘zini anglashni, ajdodlar bilan faxrlanishni, avlodlarga
bo‘lgan chuqur ishonchni anglab yetadi. Ta’lim bilan tarbiyani hamohangligi
natijasida og‘zaki nutqi ravon, so‘zlash nutqiga ega, mantiqiy fikr yurita oladigan
barkamol shaxs kamolga yetadi. Ona tili darslarida esa o‘quvchining
yozma nutqi,
husnixat malakasi o‘sib borish barobarida qalbini uyg‘otuvchi teran fikrlarini bayon
etadigan o‘quvchilar tarbiyalanadi. So‘z boyligiga ega, o‘z qarashlarini yozma nutqda
mukammal bayon etishga qodir o‘quvchilar imkoniyati darslarda va aynan yangi
zamonaviy dars, pedagogik texnologiyalarni to‘g‘ri joriy qilish natijasida o‘z
samarasini beradi. Qaysi sinfda dars tashkil etishimizdan qat’iy nazar, u ilmiy
bo‘lishi, mazmun va izchillik yo‘qolmasligi, ta’lim va tarbiya uzviyligi, onglilik,
61
ko‘rgazmalilikda o‘quvchiga xos xususiyatlar hisobga olinishi muhimdir. Demak,
o‘qituvchi darsga tayyorlanar ekan, o‘qituvchi oldida turgan eng muhim vazifa dars
jarayonida ko‘zda tutilgan. Ta’lim maqsadlariga erishishni ta’minlay olishi kerak.
Boshlang‘ich sinflarda ko‘p hollarda o‘quvchilar o‘rganilgan bilimlarni xotirada
yaxshi mustahkamlamaslik, egallaganlarini eslashdan nariga o‘tmaslik, qisman ijobiy
topshiriqlarni bajarishdan o‘z imkoniyatlarini yetarli
darajada ishga tushira
olmasligi natijasida ularning ijodiy faoliyatga tayyor bo‘la olmayotganliklarini
kuzatilar edi. Ilg‘or pedagogik texnologiyalarning bosh maqsadi – dars jarayonida
o‘quvchi mavzu materiallarini oson va qulay vositalardan unumli foydalana bilishi
zarur. O‘qituvchi buning uchun dars jarayonida o‘quvchilarning kayfiyatini
yaxshilash asosida ularning fanga qiziqishlarini oshiradi. Ijodiy
fikrlash qobiliyatini
o‘stiradi. Faollik va tashabbuskorlik shakllanadi. Dars jarayonida mashg‘ulotlarni
bajarganlari orqali esda olib qolishiga erishadi.
Bunday holat o‘quvchilarning faolligini ta’minlashni kafolatlayd. Berilgan
ma’lumotlarni o‘zlashtira olishi, savollarga erkin hayotiy kuzatishlari asosida javob
qaytarishiga erishishdir.
