Foydalanilgan adabiyotlar
Muslimov N.A., Usmonboyeva M.H., Sayfurov D.M., To‘rayev A.B 1.
Innovatsiya ta’lim texnologiyalari /. – T.: “Sano standart” nashriyoti, 2020.
2.
Azizxodjayeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat – T.,
2008.
3.
Tolipov O‘., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy
asoslari – T.: 2018
62
BOSHLANG‘ICH TA’LIMDA ZAMONAVIY DARS O‘TISH
USULLARINING O‘ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Boltayeva Dilshoda Yunusovna
Tayloq tuman 3- maktab o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’limda zamonaviy darslarni
tashkil etish, zamonaviy dars o‘tish usullarining o‘ziga xos xususiyatlari, muammoli
o‘qitish, dasturlashtirilgan o‘qitish haqida ma’lumotlar yoritib berilgan.
Kalit so‘z:
zamonaviy usul, muammoli o‘qitish, didaktik, qiziqish
Hozirgi vaqtda ta’lim jarayonida oʻqitishning zamonaviy usullarini qoʻllash,
oʻqitish jarayonida yuqori natijalarga olib keladi. Ta’lim usullarini har bir darsning
didaktik vazifasidan kelib chiqib tanlash maqsadga muvofiq sanaladi. An’anaviy dars
shaklini saqlab qolgan holda, uni turli-tuman zamonaviy usullar bilan boyitish ta’lim
oluvchilarning oʻzlashtirish darajasini koʻtarilishini ta’minlaydi. Buning uchun dars
jarayoni oqilona tashkil qilinishi, ta’lim beruvchi tomonidan ta’lim oluvchilarning
qiziqishini orttirib, ularning ta’lim jarayonida faolligi muttasil rag‘batlantirilib turilishi,
oʻquv materialini kichik-kichik boʻlaklarga boʻlib, ularning mazmunini ochishda
interfaol usullarni qoʻllash va ta’lim oluvchilarni ommaviy mashqlarni mustaqil
bajarishga undash talab etiladi.
Zamonaviy ta’limining vazifalari va maqsadlarining o‘zgarishi, hamda
kеngayib borishi – ta'lim mazmunini va tuzilmasini hamda o‘qitish jarayonini
takomillashtirishga olib kеladi.
Boshlangʻich sinf darslarida o‘qitishning yangi zamonaviy metodlaridan
foydalanish jamiyatimiz hayotida yuz bergan ijobiy o‘zgarishlar ta’limning maqsadi,
mazmuni va vazifalarini ham qayta ko‘rib chiqishni taqozo etadi. Buning natijasida
o‘quvchi dars jarayonida faol ishtirokchiga aylandi, uning fikrlash doirasi kengaydi,
undan ijodkorlik, tashabbuskorlik talab etila boshlandi.
63
Dars jarayonida o‘qituvchi emas, o‘quvchi faol bo‘lishi, savol topshiriqlar va
bahs-munozaralarda ko‘proq ishtirok etib bilimini oshirishi o‘quvchining mustaqil
fikrlashida muhim rol o‘ynaydi.
Zamonaviy dars o‘tish usullarining o‘ziga xos xususiyatlari:
-
mavzuni muhokama qilish;
-
erkin fikrlash;
-
hamkorlikda ishlash;
-
juft bo‘lib guruhlarda ishlash;
-
davra suhbatlari, bahs-munozaralar;
-
rollar ijro etish;
-
muammolarni birgalikda hal etish uchun fikrlash.
Zamonaviy usullar o‘quvchilarning chuqur bilim olishi uchun qator
imkoniyatlar yaratish bilan birga ularda o‘z fikrini himoya qilish ko‘nikmasini
shakllantiradi, hamkorlikda ishlash, hayotda uchrab turadigan qiyinchiliklarni
birgalikda yengish tajribasini singdiradi.
Zamonaviy usullardan foydalanish sinf muhitini o‘zgartiradi; mavzu qanday
o‘rganilishi kerakligini belgilab beradi; har bir o‘quvchini faollashtiradi. Bugungi
kunda o‘qituvchi o‘qitish uchun faqat zaruriy axborotlarnigina tanlab olishi va
o‘quvchini bevosita mustaqil bilim olishga o‘rgatmog‘i zarur. Bu jarayonda
o‘qituvchining pedagogik mahorati, uning chuqur bilimi, odob-axloqi muhim rol
o‘ynaydi. Hozirgi kunda zamonaviy usullardan foydalanib dars berishda o‘qituvchi
mohirlikdan ijodkorlikka intilishi va bu bilan ta’lim sohasi rivojiga hissa qo‘shmog‘i
talab etiladi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni qo‘llashda noan’anaviy dars
usullaridan foydalanish orqali iqtidorli o‘quvchilarni aniqlash, bo‘sh o‘zlashtiruvchi
o‘quvchilarda o‘z kuchlariga ishonch hosil qilishlari uchun imkon yaratish, sinfdagi
o‘quvchilar o‘rtasida do‘stlik, o‘zaro hamkorlik aloqalarini shakllantirishga erishish
nazarda tutiladi.
Muammoli o‘qitishning asosi - o‘quvchilar bilish faolligini rivojlantirishdir.
Muammoli o‘qitishni o‘z ichiga olgan darslarda o‘quvchilarga yangi ma’lumotlarni
64
o‘zida saqlagan masalalarni hal qilish taklif etiladi, toki ular bilimlarni o‘zlashtirish
va ularni amalda mustaqil qo‘llanish usullarini egallab olsinlar. Muammoli dars
quyidagi bosqichlarga bo‘linadi: darsda qo‘yilgan muammoga o‘quvchilarda qiziqish,
yangi bilimlar olishga ehtiyoj uyg‘otish, uning bilim olish tizimidagi ahamiyatini
ko‘rsatish.
Darslarda dasturlashtirilgan o‘qitish, ya’ni amaliy ishlardan, qiziqarli
topshiriqlardan
foydalanish muammosi o‘ta dolzarbdir. Hozirgi paytda
o‘quvchilarning bilim olish faoliyatini jadallashtirish va ularni atrof olam bilan
tanishtirish darslarida olgan bilimlarini tekshirish maqsadida har bir o‘quvchining
o‘quv jarayonida mustaqilligini ta’minlovchi va o‘quv materialini o‘zlashtirishda
yordam beruvchi amaliy ishlar tizimi qo‘llanilmoqda. Dasturlashtirilgan o‘qitish
bosqichma-bosqich bilim olishni kuzatishga imkon yaratadi, o‘quv jarayoniga qanday
o‘zgartirishlar kiritilishi kerakligini ko‘rsatadi. Dasturlashtirilgan o‘qitish uchun
quyidagilar kerak: o‘quv materialining puxta tahlili, uning qat’iy tanlanish va
mantiqiy ketma-ketlik bo‘yicha bo‘linishi; o‘quvchilarning bilim olish faoliyatini
tekshirishdagi rahbarlik.
Dasturlashtirilgan o‘qitishda o‘quvchilarning o‘quv materialini qo‘llashda
faolligi va mustaqilligi ortadi, o‘qitish jarayonini individuallashtirish imkoni paydo
bo‘ladi, texnik vositali o‘qitish keng qo‘llaniladi, o‘qitish va o‘quvchi mehnatini
oqilona tashkil etishga erishiladi. Nazorat ishlarini dasturlashtirishning tamoyili
o‘quvchilarning og‘zaki javoblarini shartli belgilar va chiziqlar bilan yozma ravishda
almashishdir. Ularning afzal jihati shundaki, ular qisqa vaqt ichida har bir
o‘quvchining o‘tilgan mavzuni o‘zlashtirish darajasini aniqlay oladi. Tajribalar
darslarda bilim olish faoliyatini faollashtirish maqsadida dasturlashtirilgan o‘qitish
usullaridan foydalanishning afzalliklarini ko‘rsatadi. Afzalligi shundaki, o‘quv
materialini o‘zlashtirish darajasini o‘quvchilarning o‘zlari shu dars mobaynida
tekshirishlari mumkin.
O‘qitishdan ko‘zlanadigan maqsad bu davlat ta’lim standartlarida
belgilangan bilim va ko‘nikmalarini o‘quvchiga yetkazishdan iborat. Qachonki
65
o‘quvchi tomonidan bilim qabul qilinsa va tushunib yetilsa yoki o‘quvchi
malaka oshirish uchun mo‘ljallangan topshiriqlarni amalda namoyish etib bera
olsagina o‘qitish muvaffaqiyatli kechdi deb hisoblasa bo‘ladi.
| 