155
Kalit so‘zlar
: mustaqil ish, ijodiy yondoshish, mashq, maniqiy topshiriq
Hozirgi kunda matematika o‘qitish jarayonida o‘quvchilarni zeriktirib
qo‘ymaydigan, ijodiy fikrlash, mustaqil ishlashga yo‘naltirigan har xil masalalardan
samarali foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi. Ijodiy qobiliyatning rivojlanishida
arifmetik masalalar alohida o‘rin tutadi. Masalalar yechish jarayonida har doim
taqqoslash, tahlil va sintez, abstraktlash,
aniqlashtirish, umumlashtirish induktiv va
deduktiv xarakterdagi xulosa chiqarish va shu kabi mantiqiy tafakkur usullaridan
foydalaniladi. Har doim tafakkurning mazkur mantiqiy usullari arifmetik masalani
yechish yo‘llarini topish vositasi sifatida ishlatiladi, o‘quvchilar ularni amalda o‘zlari
tushunadigan shaklda o‘zlashtiradilar, ularni qo‘llashni o‘rganadilar.
Biz
mantiqiy fikrlash, mantiq kabi so‘zlarni ko‘p gapiramiz va tez-tez eshitib
qolamiz. Mantiqiy mashqlar bolalarning narsa va atrof-muhit haqidagi bilimlarini
tartibga soladi va ularga to‘g‘ri fikrlash usullarini o‘rgatadi. Mantiqiy masalar ustida
ishlash asosida o‘quvchilarning mantiqiy firlash qobiliyatlari shakllanib boradi.
Mantiqiy fikrlashni rivojlanishi asosida bolada mustaqil fikr,
mulohazalar paydo
bo‘ladi. Fikrlash yangi g‘oyalar va ular ustida ishlash imkoniyatlarini yaratadi.
Matematika fanidan o‘quvchilarning qiziqishini oshirish uchun qo‘shimcha
mashg‘ulotlarning o‘rni katta. Qo‘shimcha mashg‘ulotlarda odatdagi misol va
masalardan tashqari qiziqarli va mantiqiy masalalardan foydalanilsa, o‘quvchining
fikrlash doirasi yanada kengayib, matematik bilimlarini amaliyotda qo‘llash
ko‘nikmasi hosil bo‘lar edi. Mantiqqa
asoslangan xulosalar chiqarish,
matematikaning qiziqarli yo‘nalishini belgilaydi. O‘quvchining tafakkur doirasi
kengayib boradi. Mantiqiy masalalar ustida ishlash imkoniyatlarini egallash borasida
bolaning yosh va individual xususiyatlarini inobatga olish muhimdir. Berilgan
mantiqiy masala bolaning bilim va qabul qilish darajasida bo‘lishi muhimdir.
Bolalarga songa oid, miqdorga oid, o‘lchov birliklariga oid, geometrik shakllarga doir
mantiqiy masalar berilishi darslarda olgan bilimlarini mustahkamlaydi,
ularning
156
mustaqil ishlash imkoniyatlarini kengaytiradi. Shu bilan bir qatorda boshqa fanlardan
olgan bilimlari bilan to‘ldirish va bog‘liqlikni ta’minlaydi
O‘quvchi qanday masala yechishidan qat’iy nazar, albatta, fikrlaydi. Odamning
aktiv faoliyati, uning mehnati hamma vaqt masalalarni yechish kaliti bo‘ladi. Bola
aqliy kuchlarini ishlatib, predmet va hodisalar o‘rtasidagi
aloqalarni aniqlashga
intilib, muayyan ish qiladi. Tevarak olamda minglab masalalar bor. Ularni xalq
o‘ylab topgan, ular topishmoq- hikoyalar tarzida xalq ijodida yashab keladi. Masalan:
Uch masxaraboz: Bim, Bom va Bam qizil, yashil va ko‘k ko‘ylaklarda sahnaga
chiqishdi. Ularning poyafzallari ham o‘sha uch rangda edi. Bimning ko‘ylagi va
tuflisining rangi xato aytildi.
Bomning tuflisi ham, ko‘ylagi ham qizil rangda emas
edi. Bam yashil rangli tuflida, ko‘ylagi esa boshqa rangda edi. Masxarabozlar qanday
kiyinishgan edi?
