• Bosim bilan ishlov berishdan oldin metalni qizdirish va metal qizdirish usullari
  • Asbobning metal bilan kontakt yuzasidagi ishqalanish




    Download 0,79 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet5/12
    Sana29.12.2023
    Hajmi0,79 Mb.
    #128951
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
    Bog'liq
    Lecture-25

    6. Asbobning metal bilan kontakt yuzasidagi ishqalanish. Ishqalanish 
    deformatsiyalash kuchini ortishiga, asbobning muddatidan oldin yeyilishini keltirib 
    chiqaradi. Oqibatda, buyumning sifati yomonlashadi ( o„lcham aniqligi kamayadi 
    va yuza g„adir budurligi ortadi). Ishqalanish deformatsiyaning bir jinsli 
    bo„lmasligiga yoki uni kuchaytirishiga olib keladi. Sovuqlayin deformatsiyalashda 
    metalni turli xil oqishi esa zagotovka hajmi bo„yicha turlicha mustahkamlanishiga 
    olib keladi, issiqlayin deformatsiyalashda turli xil o„lchamli donlarni paydo 
    bo„lishiga, bu esa o„z navbatida buyumning mexanik xossalarini bir jismi 
    bo„lmasligiga olib keladi. Ko„pgina bosim bilan ishlov berish jarayonlari uchun 
    ishqalanish xavfli omil hisoblanadi. 
    Ishqalanishning xavfli ta‟sirini kamaytirish uchun turli xil texnologik 
    moylashlar qo„llaniladi. Sovuqlayin metallarga bosim bilan ishlov berishda 
    qo„llaniladigan moylar o„zining ko„p xilligi va murakkabligi bilan farq qiladi. 
    Moylash tarkibiga mineral va organik moylar, faollashtiruvchi qo„shimchalar 
    (olein kislota, oltingugurt), neytral to„ldirgichlar (grafit, bo„r, talk) va boshqa 
    moddalar kiradi. Issiqlayin bosim bilan ishlashda moylash maqsadida mazut, 
    daraxt qipiqlari, shisha asosidagi moylash, kolloidli grafitdan foydalaniladi. 
    Ratsional tanlangan moylash ishqalanishni bir necha marta marta kamaytirishi 
    mumkin. 
    Bosim bilan ishlov berishdan oldin metalni qizdirish va metal qizdirish 
    usullari 
     
    Bosim bilan ishlov berishdan oldin metalni qizdirishdan maqsad 
    deformatsiyalanishga qarshilikni kamaytirish va uni elastikligini oshirish 
    hisoblanadi.
    Har bir metall uchun temperatura intervali mavjud bo„lib, ana shu 
    temperaturalarda bosim bilan ishlash ancha samarali bo„ladi. Temperaturalar 
    intervali bosim bilan ishlov berishning boshlanishi (bu temperaturagacha metal 
    qiziydi) va deformatsiyalanish tamom bo„ladigan oxirgi temperaturalar farqiga 
    asosan aniqlanadi.
    Uglerodli po„latlar uchun, masalan, maksimal qizdirish temperaturasi 
    berilgan ximiyaviy tartibli po„latni erish temperaturasi (1100-13000S) dan 150-


    2000S past temperatura qabul qilinadi. Bu esa yuqori temperaturalargacha metalni 
    qizdirishda kichik va katta donlarni qo„shilib ketishi xisobiga donlar o„lchamini tez 
    o„sishi bilan bog„liq. Bu hodisaga “peregrev” – “ortiqcha qizdirish” deyiladi. 
    Ortiqcha qizdirilgan metal zarbga qarshiligi past (past qovushqoqlik) plastik 
    deformatsiyalashda metalda darzlar paydo bo„lishi mumkin.Ortiqcha qizdirilgan 
    metal strukturasini donlarni maydalash yo„li bilan to„g„rilash mumkin. Buning 
    uchun dastlab metalni sovutish kerak, so„ngra ma‟lum temperaturagacha qizdirib 
    yumshatish lozim bo„ladi. Metalni yanada yuqori temperaturalargacha qizdirganda 
    (suyuqlanish temperaturasiga ya‟ni temperaturalarga), nafaqat donlarni o„sishi, 
    hamda donlarning chegaralarida oksidlanish sodir bo„ladi, bunda donlar orasida 
    paydo bo„ladi va ular orasidan mexanik bog„lanish buziladi. 
    Bu hodisaga “perejog” – “kuyib ketish” deyiladi. Kuygan metal 
    deformatsiyalanishda bo„lak-bo„laklarga bo„linib ketadi. Kuygan metal qizdirib 
    yumshatish bilan to„g„rilab bo„lmaydi, kuygan metalni qayta eritishga yuborishga 
    to„g„ri keladi. 
    Metalni deformatsiyalash tamom bo„ladigan oxirgi temperatura 
    qo„yidagilarga asosan aniqlanadi. Birinchidan, bosim bilan ishlashning oxirgi 
    temperaturasi shunday bo„lishi kerakki, metalni deformatsiyalashda rekristallanish 
    jarayoni o„tib ulgurishi, ya‟ni naklep paydo bo„lmasligi, bunda plastiklik kamayadi 
    va metalda darzlar vujudga kelishi mumkin. Ikkinchidan, yuqori temperaturalarda 
    metalni deformatsiyalash ham to„g„ri bo„lmaydi,chunki deformatsiyadan keyin 
    metal donlari o„sishga ulguradi, metalning strukturasi katta donli bo„ladi va bu esa 
    o„z navbatida metalning past mexanik xossali bo„lishiga olib keladi.Ana shunga 
    ko„ra, uglerodli po„latlarga ishlov berishning oxirgi temperaturasi 760-800 0S 
    intervalida tayinlanadi. Po„lat ko„pincha qizdirilgan holda bosim bilan ishlanadi. 
    Po„latni qizdirilgan holda ishlash uchun qizdirish temperaturasi uning qayta 
    kristallanish temperaturasidan ancha yuqori bo„ladi. Bunday po„latda paydo 
    bo„ladigan tirishish qayta kristallanish natijasida o„z-o„zidan yuqoladi. Demak, 
    qizdirish tufayli bosim bilan ishlanganda po„latda tirishish hodisasi bo„lmaydi.
    Qizdirish temperaturasini shunday tanlash kerakki, unda qo„yilgan natijaga 
    erishish zarur. Agar po„lat qizdirib yuborilsa, metal kuyib qoladi. Yetarli darajada 
    qizdirilmasa, tirishishni asorati qoladi. 
    Uglerodli po„latlarni bosim bilan ishlashda qizdirish temperaturasini tanlash, 
    uning tarkibidagi uglerod miqdoriga qarab belgilanadi.
    0.1 % С bo„lgan po„latlar 1200 
    0
    С gacha 
    0.2 % С bo„lgan po„latlar 1150 
    0
    С gacha 
    0.3 % С bo„lgan po„latlar 1100 
    0
    С gacha 


    0.6 % С bo„lgan po„latlar 1005
    0
    С gacha 
    Har bir po„lat markasi bo„yicha qizdirish temperaturasi po„latni ximiyaviy 
    tarkibiga qarab, temir-uglerod holat diagrammasidan qabul qilinadi. 
    Ma‟lumki, metalda hosil bo„lgan tirishish termik ishlash natijasida yuqoladi. 
    Metalni issiqlayin bosim bilan ishlaganda uni strukturasi va xususiyati 
    deformatsiya rejimiga bog„liq bo„lib, qizdirish temperaturasiga, deformatsiya 
    qiymatiga, deformatsiya tezligiga va sovutish rejimiga bog„liq bo„ladi. Qoida 
    bo„yicha toza metallar qotishmalarga nisbatan ancha plastik hisoblanadilar. 
    Qotishma tarkibidagi ba‟zi bir element(R, S)lar qotishmaning plastikligini 
    yomonlashtiradi va mo„rt qilib qo„yadi. Ayniqsa, S ko„proq bo„lsa, yuqori 
    temperaturalarda yorilishi mumkin.
    Har xil ligerlovchi elementlar qotishmaning plastikligini yomonlashtirishi 
    yoki yaxshilashi mumkin. 
    Temperatura oshishi bilan (400

    С gacha) ba‟zi metallarning plastikligi bir 
    muncha kamayadi, so„ng yaxshilanadi. Boshqa ba‟zi bir metallarning esa, 
    temperatura oshishi bilan plastikligi ham oshaveradi. 
    Deformatsiyani sifati va qiymati unga qo„yilgan kuchlarning sxemasiga 
    bog„liq. Odatda, metallar siqilgan vaqtda yaxshi deformatsiyalanishi uchun sharoit 
    tug„iladi.
    Metallarning bosim ostida ishlaganda uning yuzasiga asbob tegadi va bir 
    muncha ishqalanish kuchi hosil bo„ladi. Bu kuchni tashqi ishqalanish kuchi deb 
    yuritiladi. Ishqalanish kuchini kamaytirish uchun yopishmaydigan har xil moylar 
    ishlatiladi. 
    Sovuqlayin bosim bilan ishlashda suyuq moylar pastalar va maxsus 
    qoplagichlar ishlatiladi. Shuni ham aytish kerakki, metallarni bosim bilan ishlagan 
    vaqtda, ancha metal chiqindilari chiqadi. Lekin metallarni bosim bilan ishlash 
    to„xtovsiz o„sib, takomillashib bormoqda. Ish unumi ko„paytirilyapti, chiqindi 
    kamayapti, operatsiyalar mexanizatsiyalashtirilmoqda va avtomatlashtirilmoqda. 
    Yangi operatsiyalar joriy qilinmoqda. 
    Bosim bilan erisha olmagan shakl, o„lchamga keyinchalik qirqib ishlash 
    bilan, termik ishlash bilan erishiladi. 



    Download 0,79 Mb.
    1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




    Download 0,79 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Asbobning metal bilan kontakt yuzasidagi ishqalanish

    Download 0,79 Mb.
    Pdf ko'rish