|
3-Mavzu: Sezgi va idrokning psixologik mohiyati, fiziologiyasi reja
Pdf ko'rish
|
| bet | 24/25 | | Sana | 21.05.2024 | | Hajmi | 447,68 Kb. | | #247741 |
Bog'liq 3-mavzuVaqtni idrok qilish.
Odamda inson tomonidan vaqtni idrok qilish asosan ruhiy
hodisalar, holatlar, vaziyatlar, xususiyatlarning o‘zaro o’rin almashinuvi tufayli namoyon
bo’ladi va o‘ziga xos tuzilishi bilan mazkur jarayonning boshqa shakllaridan farq qilib
turadi. Vaqtni idrok qilish inson tomonidan aks ettirilayotgan vaqt birligining ob'ektiv
(haqqoniy, xolis) mazmuniga, shaxsning o‘ziga nisbatan munosabatiga bog’liq bo’lib,
shu mezon orqali uning mahsuldorligi o’lchanadi. Masalan, shaxsning ehtiyoji
motivasiyasi, qiziqishi va intilishlariga mutanosib vaqt birligini, idrok birligini idrok
qilgan taqdirdagina vaqt ob'ektiv jihatdan kechinmalar, his-tuyg’ularga nisbatan
shaxsning ijobiy, haqqoniy munosabatlarida tez o’tganday idrok qilinadi, odatda
yoqtirmaslik idrok maydoniga (qamroviga) nomutanosiblik esa shaxsda zerikish, vaqt
"sekin" o’tish tuyg’usini uyg’otadi.
Biz idrok qilib turgan narsa-hodisalar muayyan vaht davomida paydo bo’ladi,
o‘zgaradi va o’tib ketadi. Vaqt materiya mavjudligining asosiy shakllaridan biridir.
Vaqtni idrok qilish voqelikdagi hodisalar va ularning muntazamligini aks ettirishdir.
Vaqtni idrok qilish ob'ektiv reallikni aks ettirib, kishini o’rab olgan muhitda mo’ljal
olishiga imkon beradi. Vaqtni mo’ljal olish orientirovkasi miyaning po’st bo’limlari
yordamida amalga oshadi. Lekin vaqtni idrok qiluvchi maxsus a'zo mavjud emas.
Vaqtni idrok qilishda turli analizatorlar qatnashadi, biroq vaqtlar oraliqinining bir
muncha aniq farqini kinestezik va eshitish sezgilari beradi.
Markaziy asab tizimida bosh miya katta yarim sharlarida qo‘zg’alish va
tormozlanishning ritmik almashinuvi vaqtni idrok qilish asosida yotadi. Agar bosh miya
po’stida qo‘zg’alish jarayoni ustunlik qilsa, vaqt "tez" o’tgandek, agar tormozlanish
ustunlik qilsa, vaqt "sekin" o’tgandek idrok qilinadi. Vaqtning "tez" yoki "sekin" o’tishi
kishining vaqtga va diqqati yo’naltirilgan ob'ektga munosabatiga ham bog’liq. Masalan,
biror darsning o’tishi, kinofilmni ko’rish, avtobus yoki biror kishining kelishini kutish va
hokazo. Odamlar vaqtni ob'ektiv belgilash, uning oraliqini to’g’ri farqlashga imkon
beradigan narsalar oy, quyosh, yulduzlar harakatidan foydalanib kelganlar.
|
| |
