Ikkinchidan, moddiy, ya’ni
kapital omili mehnat vositalari. Odamlar
foydali ne’matlarni yaratishda foydalanadigan moddiy buyumlar shular
jumlasidandir (bular kapital omillari, deb ham ataladi). Mexnat vositalari
tarkibiga ishlab chiqarish jarayonining tabiiy shart-sharoitlari (masalan,
xo‘jalik maqsadlari uchun gidroelektrostansiyalarda yoki sug‘orish
inshootlarida foydalaniladigan suv) va texnika – sun’iy, inson yaratgan mehnat
vositalari kiradi. O‘z navbatida ular birlamchi tabiiy moddalarni foydali
ne’matlarga aylantiruvchi mehnat qurollarini (asbob-uskunalar, mashinalar,
dastgohlar, kimyoviy ishlab chiqarish apparatlari va hokazolarni o‘z ichiga
oladi.
Uchinchi omil ham moddiy bo‘lib, u –
mehnat ashyolaridir . Bu o‘z
ehtiyojlari uchun inson tomonidan moslashtarilgan buyum yoki buyumlar
yig‘indisidir. Mehnat ashyolari ham berilgan (masalan, shaxtadagi ko‘mir
qatlami, kondagi qazilma boylik) tabiiy moddalarga va inson mehnati ta’sir
etgan xom ashyoga (xom ashyo materiallariga) bo‘linadi. Xom ashyolar
sirasiga qatlamdan qazib olingan ko‘mir, qayta ishlash uchun jo‘natilayotgan
yer osti boyliklari kiradi. Umuman, hozirgi zamonda mehnat, kapital va tabiiy
resurslar (er) omillari deb ataladi.
Barcha uch omil texnologiya yordamida birlashadi.
Texnologiya ishlab
chiqarish jarayonlarini olib borish usullari va vositalari haqidagi bilimlar
yig‘indisidir.
Ishlab chiqarishning ichki tarkibiy tuzulishini 6.2-chizmaga qarab ko‘z
oldingizga keltirishingiz mumkin.
6.2-chizma. Ishlab chiqarish omillari. Aytib o‘tilgan omillarning barchasi (yoki ishlab chiqarish resurslari) vaqti
kelganda ehtiyojga nisbatan cheklangan bo‘lishi mumkin. Bu cheklanish ham
mutlaq (resurslarni umuman oshirib bo‘lmaydi), ham nisbiy (omillarni
Ishlab chiqarish vositalari
Mehnatning tabiiy sharoitlari
shsharoitlari sharoitlari
Texnika
Mehnat ashyolari
Tabiiy modda
Xom ashyo
Mehnat qurollari
Umumiy mehnat sharoitlari
Xodimlar
Mehnat vositalari
134
ko‘paytirish mumkin, ehtiyojning o‘sib borishiga nisbatan kamroq darajada)
bo‘lishi mumkin.
